Na aflevering ‘Durf te vragen’ over verslaving: lopen sommige mensen meer risico op probleemgebruik dan anderen?

Over wat een verslaving precies is, zijn hele handboeken volgeschreven. Kort gezegd komt het erop neer dat je verslaafd bent als je een bepaald gedrag blijft stellen, ondanks het feit dat er problemen optreden. De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – kortweg DSM – onderscheidt elf symptomen. Zes daarvan gaan over de moeilijkheden of negatieve gevolgen die optreden: mislukte pogingen om te minderen of stoppen, door gebruik tekortschieten op het werk, school of thuis, blijven gebruiken ondanks de relationele problemen die het met zich meebrengt, het opgeven van hobby’s, sociale activiteiten of werk en voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt of lichamelijke of psychische problemen riskeert.

“Zelf gebruik ik niet graag het woord verslaafd, want ik vind het een veel te zwaar geladen begrip. Er rust een enorm stigma op. Ik spreek dan ook liever van een gok- of drankprobleem bijvoorbeeld”, vertelt Evenepoel. “In theorie kan zeker iedereen zo’n probleem krijgen, maar in de praktijk gebeurt dat niet. Er zijn mensen die heel hun leven af en toe een sigaret kunnen roken bij een drankje en verder niet, terwijl anderen na verloop van tijd wel verknocht raken. Sommige zaken zijn verslavender dan anderen, denk aan cocaïne omdat het effect van korte duur is en je sneller een nieuwe dosis zult gebruiken, maar de substantie zelf is zeker niet de bepalende factor als het gaat over het risico om een probleem te ontwikkelen.”

“Of iemand in de problemen komt, hangt evenzeer af van de persoon die gebruikt zelf, de invloed van de omgeving en de omstandigheden waarin hij of zij gebruikt. En dat moet je breed nemen. We zien bijvoorbeeld dat mensen met een stressvolle job met hoge verwachtingen, wat meer risico lopen om drank en/of drugs te gebruiken. Maar evengoed kan een vriendenkring waarin gebruik genormaliseerd wordt, tot een verslaving leiden. Of ouders die gebruiken, financiële en relationele problemen en ga zo maar verder. Er wordt weleens gezegd over iemand met een probleem dat de persoon in kwestie geen karakter heeft, maar dat is te kort door de bocht. Verslavingen zijn veel complexer dan dat. Genen kunnen ook een rol spelen, maar lang niet altijd.”

“Soms kan een verslaving snel gaan, maar bij veel mensen gaat het net heel geleidelijk aan. Omdat er dan geen extreme schokgolven zijn en je het gewoon rustig aan steeds vaker doet, is het zowel voor de persoon zelf als voor de omgeving moeilijk om in de gaten te hebben dat er zich een probleem vormt. Op onze site kan iedereen nagaan hoe riskant zijn of haar gebruik is via een reeks anonieme zelftestjes. Daarbij hebben we ook meer ‘onschuldige’ items zoals internet en gamen opgenomen. Ook die kunnen tot problemen leiden, zij het niet zo zichtbaar of althans toch minder fysiek. Maar ook jarenlang overmatig drinken bijvoorbeeld heeft vaak pas op lange termijn gevolgen”, zegt Evenepoel.

Stel je vermoedt dat iemand in je nabije omgeving een probleem heeft, hoe kun je daar dan het best op reageren? “Het is altijd zinvol om de persoon daarop aan te spreken. Daarmee uit je je bezorgdheid, wat mensen die je graag zien normaal wel kunnen appreciëren. Wel hangt veel af van de manier waarop je dat doet. Door te vragen ‘je bent toch niet verslaafd?’ zul je automatisch het deksel op de neus krijgen, want je velt daarmee meteen een oordeel en doet een uitspraak over een ander. Bijna iedereen zal dan in verdedigingsmodus schieten en het gebruik minimaliseren. Je kunt beter in eigen naam praten en bijvoorbeeld stellen dat je je zorgen maakt en dat je je afvraagt of het voor de ander nog lukt om maat te houden.”

“We krijgen vaak de vraag hoe je aan een persoon kunt zien of hij of zij een probleem heeft. Het probleem is dat probleemgebruikers weten dat ze er scheef voor bekeken worden dus net alles in het werk stellen om de schone schijn op te houden en niet betrapt te worden. Wat wel vaak duidelijk wordt na een tijdje is dat er dingen beginnen fout lopen in iemand zijn of haar leven. Hij of zij komt weer eens te laat aan op het werk of soms helemaal niet, valt weer in slaap in de les of heeft weer eens blikschade opgelopen met de auto. Dat zijn zaken die iemand ook niet kan ontkennen of negeren, wat ze makkelijker bespreekbaar maakt. Let wel dat als je iemand aanspreekt het niet vastloopt in een discussie over de drank of drugs op zich. Het gaat uiteindelijk niet over de middelen in kwestie maar over de persoon die ze gebruikt en wat de gevolgen van het probleem zijn op zijn of haar leven. Focus dan ook daarop.”