Kijkt "Het Journaal" met de ogen van de middenklasse?

In coronatijden zijn inderdaad wat vaker interviews te zien in een tuin. Maar dat heeft ook met de veiligheidsmaatregelen te maken. Journaalploegen krijgen de raad om mensen niet meer binnen te interviewen en dan kom je al eens wat vaker in een tuin terecht. En dat leidt tot reacties.

Kijker 1 : Dank voor jullie uitstekende berichtgeving. Zeker in deze crisissituatie zijn jullie onze steun en toeverlaat. Wat opvalt in jullie berichtgeving over scholen, kinderen, ouders, opvang etc zijn de voornamelijk blanke kindjes in grote tuinen met trampolines en met ouders die zelf over genoeg capaciteiten beschikken om hun kroost nuttig bezig te houden. Die mensen redden het wel. Ik zou heel graag in het 7u journaal ook andere kinderen zien. Zij gaan na de coronatijd hulp nodig hebben en daarvoor moeten zij op onze empathie rekenen. Ongekend is onbemind, een openbare omroep die de kloof dicht is een openbare omroep om fier op te zijn.

Kijker 2 : Uit respect voor al diegenen die GEEN tuin en “toebehoren” hebben, zou ik willen vragen om in het vervolg geen “Corona”-interviews meer af te nemen met als achtergrond: een groot huis met tuin en terras of een villa met zwembad, grote tuinen met fietsende kinderen, een trampoline… etc. Heel wat interviews kwamen de laatste tijd zo in beeld. Ik weet het: het oog wil ook wat en de cameraman wil ook liefst een mooie achtergrond… maar liever nu even niet.

De hoofdredactie is zich ook bewust van deze gevoeligheid. Hoofdredacteur Inge Vrancken heeft herhaaldelijk opgeroepen om ook mensen in beeld te brengen die geen tuin hebben. Daar is ook gevolg aan gegeven, bijvoorbeeld in de reportagereeks Dwars door België op 14 april.

Maar deze week kreeg ik opnieuw reactie van kijkers. "Het Journaal" had een reportage over de groeiende groep mensen die in de tuin een zwembad laten aanleggen. "Mensen kiezen het zekere voor het onzekere", zegt Wim De Vilder. Prima, maar je moet het je natuurlijk wel kunnen permitteren, met een prijskaartje van al gauw 60.000 euro. De reportage leek dat toch een beetje uit het oog te verliezen.

Kijker 3 : Aan de basis van mijn verontwaardiging ligt mijn tienjarig zoontje Rune. Rune heeft autisme en ADHD. Het thuisonderwijs valt voor hem, zijn mama en papa bijzonder zwaar. Voor zijn papa en mezelf die om de beurt elke dag drie tot vier uur naast hem zitten, is dit hartverscheurend. En niet het minst omdat ik zelf nog een fulltime job van thuis uit tot een goed einde tracht te brengen en ons gezinsbudget is gehalveerd nu de papa van Rune technisch werkloos is. Rune is ook een fervent zwemmer. Het zwembad is één van de enige plaatsen waar Rune volledig tot rust kan komen. Zijn wekelijkse zwemles in het openbaar zwembad mist hij nu heel erg.

Kijker 4 : Zou de VRT als nieuwszender niet wat meer verantwoordelijkheid aan de dag moeten leggen en bij de berichtgeving over de toename van de bouw van zwembaden tevens wijzen op de toenemende waterschaarste?

Ik heb het niet zo voor de woordgroep "steeds meer". Die wil nogal eens verbergen dat er geen echt cijfer is en dat het onderwerp niet echt journalistiek werd uitgewerkt. Als je een cijfer hebt, zeg dan wat het cijfer is. "Steeds meer" duikt nogal eens op bij onderwerpen die vooral leuk zijn om te vertellen, bijvoorbeeld met aardige beelden van zwemmende kinderen.

Een echt cijfer zat in elk geval niet in de Journaalreportage. De stelling dat er meer zwembaden besteld worden dan anders, was uitsluitend gebaseerd op de verklaring van zwembadbouwer Bollen uit Kortenaken. Er is drie maanden wachttijd zei die. Maar één van de geïnterviewde kersverse zwembad­eigenaars zei in "Het Journaal" dat er al een week na de bestelling werd begonnen met graven. Hoe zit dat nu?

Het is niet voor het eerst dat de Journaalkijker te horen krijgt dat "steeds meer" mensen een zwembad aanleggen. In de zomer van 2018 schreef ik daar al eens een column over:

"Onlangs bracht Het Journaal een reportage over het aantal privézwembaden dat maar blijft stijgen. We kregen anderhalve minuut voordelen van een zwembad in de tuin te horen. Ik dacht meteen: moeten we niet zuinig zijn met water? 

Heeft de groei van het aantal privézwembaden een impact op het waterverbruik in de piekmaanden juni, juli en augustus waarin er vaak waterschaarste is in Vlaanderen? Ik kwam het in de reportage helaas niet te weten."

Het bijbehorende artikel werd in 2018 op mijn vraag bijgestuurd. De zomer van 2018 bleek uiteindelijk een recordhouder in droogte en watertekort. 

Dit jaar had zwembadbouwer Bollen op 23 april al een interviewtje gekregen in het Radio 2 programma "Start je Dag". Er verscheen ook een neerslagje daarvan op de website van Radio 2 en op vrtnws.be. Pas op 5 mei zat het onderwerp ook in "Het Journaal". Tien dagen later dus. En in die tien dagen was er geen bijkomende research of inhoud tegenover het oorspronkelijke interviewtje op Radio 2.

Zowat alle betrokkenen op de Journaalredactie gaven meteen toe dat het beter had gekund. Als ik vraag hoe dat komt, krijg ik te horen dat het "een collectief falen" was. Het onderwerp werd op de lijst gezet, maar niemand nam het echt ter harte, waarna het zonder veel omhaal in de uitzending sukkelde. Het mag natuurlijk wel, berichten over de trend voor privézwembaden, maar de reportage vergat vragen te stellen: "Wat betekent dit?" en "Tell me why it matters", "Waarom moet ik dit weten?" 

Is dat stijgende aantal privézwembaden nu een probleem voor de watertoevoer of niet? Ik weet het nog altijd niet. De redactie had zeker aanleiding om die vraag te stellen. Enkele dagen voor het Radio 2-interview had de Vlaamse droogtecommissie al gewaarschuwd voor lage waterstanden. Of er echt tekorten zullen zijn deze zomer is nog niet duidelijk, maar Aquaflanders reageerde toch al met een persbericht. Algemeen directeur Carl Heyrman zegt daarin: 

"De sector heeft zich goed voorbereid op een mogelijke droge zomer. Toch blijven we aanraden om verstandig om te gaan met kraanwater en dit zo min mogelijk te gebruiken voor toepassingen waarvoor water van drinkwaterkwaliteit niet nodig is."

Intussen heeft ook de Vlaamse Milieumaatschappij gewaarschuwd voor lage waterstanden.

Ook in 2018 zei ik al dat niet alles geproblematiseerd moet worden. Ik wens de kersverse zwembadeigenaars oprecht veel plezier. Maar het mag toch de ambitie zijn om bij elk onderwerp vragen te stellen. Kunnen zwembaden bijvoorbeeld niet gevuld worden met regenwater? Stagiaire Ine Verhulst vroeg het voor deze column aan voorzitter Joeri Dils van de vereniging van zwembadbouwers, fabrikanten en toeleveranciers van zwembadmateriaal: 

"Dat gebeurt in hoogstens 1 procent van de gevallen", zegt Joeri Dils van BSPA vzw, een vereniging van zwembadbouwers, fabrikanten en toeleveranciers van zwembadmateriaal. "Het gebruik van regenwater wordt trouwens ten stelligste afgeraden. Want het is bijna onmogelijk om die pH op peil te houden. Maar er is inderdaad wel een enorme toename in de aanvragen door de coronacrisis. Ik schat een stijging van 50 procent of zelfs meer."

Overigens kan zwembadwater gerust lang meegaan, áls er goed onderhoud is. Het begint er dus alvast mee om het zwembad niet te vullen in periodes met waterschaarste.

Maar voor de mensen die vinden dat "Het Journaal" te vaak de (hogere) middenklasse toont, deed deze reportage natuurlijk geen goed. En toch zijn Journaaleindredacteurs geen mensen die een zwembad in de tuin normaal vinden. Ik denk dat de eindredacteurs van "Het Journaal" oprecht proberen om alle lagen van de bevolking te bereiken. En ook de (hogere) middenklasse mag natuurlijk in beeld komen.

Maar eindredacteurs zijn wel vaak op zoek naar beeldwaarde en naar onderwerpen die ook een positief gevoel kunnen geven. Af en toe leidt dat tot nieuwsitems die gewoon te vrijblijvend zijn. Reportages die het halen omdat ze leuk en makkelijk zijn om te maken. En zo kom je misschien wel eens wat vaker bij de middenklasse terecht.

Of een onderwerp nu veel of weinig beeldwaarde heeft, de reportage moet altijd vertrekken van journalistieke nieuwsgierigheid. En met diezelfde nieuwsgierigheid moet de redactie ook blijven zoeken naar dat gezin en dat verhaal dat misschien iets minder makkelijk voor de camera te brengen is, maar dat wel een goed beeld geeft van alle groepen in de samenleving.

Bekijk het gesprek met ombudsman Tim Pauwels in "De zevende dag":