Gentenaars lusten geplande make-over Gravensteen niet: ‘Alle respect is verdwenen’

“Een oude walmuur moet wijken onder het mom van toegankelijkheid. En hoewel het stadsbestuur van ‘meer groen’ zijn slogan maakt, gaat het een van de weinige streepjes groen in de binnenstad inruilen voor een giftshop. Alle respect voor het Gravensteen is verdwenen”, vindt Wouter Houtekamer, voorzitter van SOS Gravensteen. 

De vorig jaar opgerichte actiegroep van bezorgde inwoners heeft het niet begrepen op de plannen die het Gentse stadsbestuur heeft met het Gravensteen. Om het kasteel aan te passen aan het toerisme van de 21ste eeuw, krijgt het volgend jaar een ferme make-over. De opvallendste ingreep daarbij is de aanbouw van een buitenpaviljoen tegen de achterzijde van het Gravensteen. Daarin vinden bezoekers de nieuwe uitgang. Daarnaast komt er ook een ingang en lift voor rolstoelgebruikers, waardoor het populairste monument van Gent ook voor hen toegankelijk wordt. 

Om dat mogelijk te maken, moet er dus een gat gemaakt worden in de karakteristieke omwalling van het Gravensteen en verdwijnt een een deel van het grasperkje. “Van de vijf voorgestelde ontwerpen is dit het enige dat zoveel schade toebrengt”, zegt Houtekamer. “Door de aanbouw van dat paviljoen hoeven ze de grote ridderzaal nu niet langer vrij te maken voor evenementen. Het is duidelijk dat het Gravensteen meer en meer gezien wordt als een commercieel project.” Een kritiek die weerklank vindt: meer dan 4.000 mensen ondertekenden al de petitie van de actiegroep.

Volgens stadsbouwmeester Peter Vanden Abeele werd het huidige project net gekozen om de “ingrepen zoveel mogelijk te beperken. De muren en bodem van het Gravensteen, die van erg grote waarde zijn, blijven bij dit ontwerp zo goed als onaangeroerd. Het hele project is ook ‘omkeerbaar’: je kunt het hele paviljoen, de lifttoren en de voetgangersbypass weer afbreken zonder enige schade toe te brengen.” 

‘Komt als een boemerang terug’

Ook in de gemeenteraad zijn de verbouwingen een splijtzwam geworden. De hele oppositie zet druk op het stadscollege om gas terug te nemen. “Vroeger kon iedere Gentenaar het Gravensteen zomaar binnen- en buitenlopen. Sinds 2016 moet je als inwoner ook betalen, net als elke andere toerist. Dat in de verbouwingsplannen enkel ambtenaren betrokken worden, is voor de Gentenaar des te meer een bevestiging dat het Gravensteen enkel voor toeristen is”, zegt gemeenteraadslid Karlijn Deene (N-VA). 

Voor gemeenteraadslid Tom De Meester (PVDA) is het symptomatisch voor hoe Gent omgaat met zijn cultureel erfgoed. “Eens te meer zie je dat Gent zijn burgers niet betrekt bij belangrijke beslissingen over cultureel erfgoed, omdat dat nu eenmaal niet verplicht is. Maar net als bij de Sint-Annakerk (waar een Delhaize kwam, red.) en het slopen van de Bernadettewijk, gaat dit als een boemerang in hun gezicht terugkomen.” 

Hij wijst erop dat het college bij de start van de verbouwplannen een ‘klankbordgroep’ met buurtbewoners moest opzetten. Alleen is participatie niet zo evident om toe te passen bij zulke gevoelige bouwprojecten, zegt professor geografie en toerisme Dominique Vanneste (KU Leuven). “Je moet niet alleen alle partijen rond de tafel krijgen, je moet ook bemiddelen tot er eenstemmigheid bereikt wordt over een project. Dan kan het nu eenmaal lang duren voor er een oplossing gevonden wordt. Want bij een project als dit kan je er donder op zeggen dat de omwonenden er anders gaan op reageren dan de toeristische sector. In de praktijk zie je dus dat er vaak een shortcut genomen door met een ontwerp uit te pakken dat niet of onvoldoende is doorgepraat met alle betrokken partijen.”

Dat is ook het geval bij de verbouwingen aan het Gravensteen. “De vorige legislatuur heeft gekozen om voor dit project een aanvraag te doen bij de Vlaamse bouwmeester. Helaas laat die procedure geen participatie toe", zegt schepen van Cultuur Sami Souguir (Open Vld). 

Wel is er ondertussen overleg geweest tussen de stadsbouwmeester, het bestuur en de omwonenden – onder andere via SOS Gravensteen. En om het draagvlak bij de bredere bevolking te vergroten, is er ook een informatiecampagne met de naam Plan G (Gravensteen Groeit). 

Alleen stoot die ook die informatiecampagne nogal wat Gentenaars tegen de borst. Op de website wordt het Gravensteen er omschreven als “een magisch en imaginair bouwsel, een plek die doet dromen en waaraan kinderen en volwassenen zich vergapen”.

“Dat is gewoon een belediging", zegt Wouter Houtekamer. “In de winter wordt het Gravensteen nu een Winter Wonder Castle. Doorheen de burcht vind je enkel cartoons. En de klassieke audiogidsen zijn vervangen door een comedygids van Wouter Deprez. Waar wil het Gravensteen eigenlijk naartoe?” 

Volgens Vanneste illustreert dit hoe steden als Gent en Brugge steeds meer inzetten op de beleving van de bezoeker. “Mensen gaan niet langer naar musea om louter geïnformeerd te worden, ze willen er ook dingen doen. Je ziet hoe musea zich daaraan aanpassen.”

Voor docent middeleeeuwse geschiedenis Jan Dumolyn (UGent) gaat het Gravensteen daar echter te veel in mee. “Er is een tendens van disneyficatie van de geschiedenis. Het erfgoed van deze stad is van iedereen. Dat moet je niet zomaar aanwenden om meer toeristen aan te trekken. We moeten vooral nadenken hoe we toerisme op een kwalitatieve manier kunnen aanbieden.”