Franse ex-minister en sportmagnaat Bernard Tapie is dood: "Hij kocht alles wat gekocht kan worden, zelfs mensen"

Bernard Tapie, "de man die alles kocht wat er te kopen was, zelfs mensen". Zo begon een portret van Tapie in 1993, op de Franse televisie. Tapie was destijds alomtegenwoordig, hij kwam uitgebreid aan bod in de media, in verschillende rollen. 

Een tijdlang leek het alsof alles wat hij aanraakte in goud veranderde. Klatergoud, zo zou later blijken. Hij kwam naar Marseille om van de plaatselijke voetbalclub l'Olympique de Marseille een topclub te maken. Niet veel later werd de club vier keer op rij Frans landskampioen. In 1993 won l'OM zelfs de Champions League. 

Tapie werd ook minister (van stedelijk beleid) in de socialistische regering van premier Pierre Bérégovoy. Hij werkte als televisiepresentator, hij acteerde en schreef boeken. Alles, zo veel en zo snel mogelijk, dat zat in zijn aard. In zijn jonge jaren had hij het zelfs geprobeerd als racepiloot. Maar toch waren al die carrièrewendingen ook noodgedwongen. Midden de jaren negentig keerden zijn kansen als politicus en zakenman namelijk. Het gerecht ging achter hem aan, hij belandde in de gevangenis en werd veroordeeld in fraudeprocessen. Zijn zakenimperium stortte in elkaar. 

Hij moest dus wel wat anders verzinnen. Hij was de studio's en de camera's toch al gewoon, dus werd hij televisiepresentator en acteur in het theater. Hij kreeg een hoofdrol in een film van Claude Lelouch, "Hommes, Femmes: mode d'emploi". Hij was gespreksleider op TV en sportcommentator. Hij schreef boeken, in 2000 zelfs een roman, over te grote ambities in de sportwereld.

Bernard Tapie werd in januari 1943 in Parijs nochtans geboren in een doorsnee gezin. Dat hij zich wist op te werken en in de jaren 80 en 90 bij de grotere fortuinen van Frankrijk behoorde is dus op zich wel sterk. Hij kocht verlieslatende bedrijven op - vaak voor een prikje - en deed ze wanneer ze winstgevend waren voor veel geld van de hand.  

Het meest bekende van die bedrijven was Adidas. Het Duitse sportmerk stond in 1990 op de rand van de afgrond toen Tapie het kocht. Een paar jaar later - het ging al veel beter - moest hij het weer verkopen. Als hij echt de politiek in wilde, dan mocht hij van president Mitterrand immers niet ook nog eens eigenaar zijn van bedrijven. Wegens mogelijke belangenvermenging. 

Hij verkocht Adidas via de bank Crédit Lyonnais, toen grotendeels in staatshanden. Maar die bank werkte met onduidelijke en volgens Tapie frauduleuze constructies. Tapie trok naar de rechtbank, omdat hij geloofde te zijn bedrogen. In 2008 kreeg hij gelijk. Na een arbitrage (bemiddelingsprocedure) werd beslist dat de Franse staat hem 403 milljoen euro moest betalen. 

Maar daarmee was de kous niet af. Ook die uitspraak werd weer betwist, waardoor Tapie uitendelijk het bedrag plus interesten - zeshonderd miljoen euro - toch weer moest terugbetalen. Tot op het laatst liep er een proces over die arbitrage, Tapie riskeerde een celstraf en een veroordeling wegens oplichting en bendevorming. Voetnoot, maar mogelijk tekenend voor de manier van zakendoen destijds: in die zaak is ook Christine Lagarde  veroordeeld, zij het zonder straf. De toenmalige minister en latere baas van het IMF had het namelijk nagelaten beroep aan te tekenen tegen de voor Tapie wel erg gunstige arbitrage-uitspraak. 

Bernard Tapie was de dertig al voorbij toen hij na een mislukte poging als zanger Bernard Tapy succes kende. Aanvankelijk als verkoper van televisietoestellen. Na drie stielen en vier ongelukken - dat laatste letterlijk als F3-racepiloot - had hij zijn roeping gevonden. Kopen en verkopen. Hij kocht fietsenbedrijf Look - bekend van de klikpedalen - en verkocht het een paar jaar later met een flinke winst. 

Tapie kon het goed zeggen en werd een graag geziene gast in de media. Als charmezanger bracht hij het nummer "Réussir sa vie" uit.  Geen toeval allicht, want toen leek het wel dat niemand beter wist dan hij hoe in het leven te slagen. Maar het tij zou keren. In de jaren 80 was hij al in aanraking gekomen met het gerecht, midden de jaren 90, net op het hoogtepunt, kondigde ook de val zich aan. 

Nadat hij fietsenbedrijf Look in handen kreeg, kocht hij ook een wielerploeg. La Vie Claire, naar de naam van een winkelketen van gezondheidsproducten die hij in handen had gekregen. De wielrenners reden in een opvallende veelkleurige uitrusting. Meervoudige Tourwinnaar Bernard Hinault maakte deel uit van de ploeg. Hij won in 1985 zijn laatste Ronde van Frankrijk voor de ploeg van Tapie. Een jaar later deed zijn ploegmaat Greg Lemond dat nog eens over. 

Maar zijn meest opmerkelijke succes boekte Bernard Tapie in het voetbal. Na een paar magere jaren nam Tapie l'Olympique de Marseille over in 1986. Hij belooft de hemel aan de supporters. Marseille trekt met zijn geld bekende spelers aan (zoals Jean-Pierre Papin) en wordt een paar jaar later inderdaad Frans kampioen. Dat scenario wordt vier keer herhaald. In 1993 wint Marseille - met onze landgenoot Raymond Goethals als trainer - zelfs de Champions League.  Al was de formule toen anders dan nu het geval is, het blijft het enige succes van een Frans clubteam op het allerhoogste niveau. In de finale klopt l'OM het AC Milan van Silvio Berlusconi, met 1 - 0. 

Maar er hangt een geurtje aan. Want in eigen land zal Marseille uiteindelijk de titel van kampioen van Frankrijk van het seizoen 92-93 niet krijgen. Er is namelijk een poging tot omkoping geweest tijdens de wedstrijd Valenciennes - Marseille. Na een lange rechtszaak - een speler was met een zak geld gezien in Valenciennes - wordt Bernard Tapie persoonlijk veroordeeld. 

Achteraf zal Tapie verklaren dat hij zo dicht bij de Europese finale zich niet kon veroorloven dat basisspelers moe of geblesseerd zouden raken. Daarom dus, die omkoping. Hoe dan ook wordt Tapie in 1995 veroordeeld tot twee jaar gevangenis, waarvan hij acht maanden moet uitzitten. Na lang ontkennen geeft Tapie het uiteindelijk ook toe. Hij heeft gelogen, maar het was goed bedoeld, zei hij in de rechtszaal. Het betekent wel het einde van zijn carrière, in het voetbal en in de politiek.   

Want intussen was Tapie dus ook nog politicus geworden. Hij hoorde aanvankelijk eerder bij rechts, maar in 1987 ontmoette hij president François Mitterrand. De president moest toen nog herverkozen worden. De twee hebben het over een carrière in de politiek, Tapie hapt toe. Hij wint twee jaar later een parlementszetel in Marseille. Iets wat velen voor onmogelijk hadden gehouden, hij haalt een zetel voor links in een rechts bastion. 

Tapie wordt groot met de strijd tegen de toenmalige extreemrechtse leider van het FN, Jean-Marie Le Pen. Andere politici willen niet in de studio debatteren met Le Pen? Tapie wél. Het debat op TF1 blinkt niet uit in vriendelijkheid. Antenne 2 zal het een paar jaar later nog eens overdoen, Le Pen en Tapie krijgen voor het debat bokshandschoenen en een helm aangereikt door de presentator... 

Tapie wordt in 1992 korte tijd minister - tot alweer een rechtszaak hem dwingt ontslag te nemen. Hij komt terug als hij buiten vervolging is gesteld, maar in 1993 is het rijk van links uit. In 1994 komt Tapie op met een eigen lijst voor de Europese verkiezingen. Zijn lijst haalt 12 procent, en snoept veel stemmen af van de officiële socialistische lijst. Het zal het einde betekenen van de politieke carrière van Michel Rocard, een groot politiek talent van de PS maar de gedoodverfde vijand van president Mitterrand. 

Rocard noemde Bernard Tapie later een wapen, dat door François Mitterrand tegen hem was ingezet. Ook toen hij in de regering zat had Tapie maar weinig vrienden. Een zakenman van twijfelachtig allooi in een socialistische regering, het wrong links en rechts. Wie gebruik heeft gemaakt van wie is niet helemaal duidelijk. In elk geval kwam er met het einde van het tijdperk Mitterrand ook een eind aan de glorieperiode van Bernard Tapie. 

Tot op het laatst bleef Tapie nog actief in de media, hij stond aan het hoofd van de krantengroep La Provence. Hij vertelde over zijn ziekte, en over zijn strijd voor gerechtigheid. Maar Tapie was verwikkeld geraakt in tal van rechtszaken, werd veroordeeld voor belastingontduiking en fraude. De magie leek uitgewerkt. 

Tot op het laatst bleef hij vechten. Tegen kanker, waarvoor hij op zoek ging naar experimentele behandelingen. Tegen de Franse staat, die hem in de zaak-Adidas bleef vervolgen. Veel politieke vrienden had Tapie al niet meer. Wat overblijft, is het beeld van de Franse politicus-zakenman van de vorige eeuw. Gewiekst en ongetwijfeld hier en daar corrupt, maar ongezien dynamisch en charmant.