Waarom wil China "het prachtige eiland" Taiwan opslokken? En willen de Taiwanezen dat zelf wel?
Door het bezoek van Nancy Pelosi, voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, aan Taiwan zijn de spanningen tussen China en Taiwan opnieuw toegenomen. Peking blijft hameren op de "hereniging" van het eiland met China, maar de historische claims van China op Taiwan of Formosa zijn nogal wankel. Zeker is dat zo goed als niemand in Taiwan zit te wachten om opgeslokt te worden door de grotere buur.
"Ilha Formosa" of "het prachtige eiland", zo noemden Portugese ontdekkingsreizigers in de 16e eeuw het hoofdeiland van wat nu Taiwan is en met reden. Weg van de drukke steden zindert het eiland van het natuurschoon, bergen, meren en uitgestrekte theevelden. Toch is Taiwan al meer dan een halve eeuw een brandpunt van spanningen tussen de Verenigde Staten en communistisch China.
Wat is Taiwan nu eigenlijk?
Taiwan of "Republiek China" zoals het land officieel heet, is naast Zuid-Korea, Hongkong en Singapore een van de "tijgers" die in de jaren 60 en 70 in het spoor van Japan de industriële ontwikkeling van het Verre Oosten op gang trokken. Industrie is nog altijd belangrijk, maar sinds de jaren 80 heeft Taiwan vlot de overgang gemaakt naar diensten en vooral hoogtechnologische sectoren.
Het land is een koploper geworden in IT en is een grootmacht in de productie van microchips, de bouwstenen van elektronica zonder dewelke computers, satellieten, auto's, vliegtuigen en wasmachines niet werken. Een enorm aandeel daarvan wordt door Taiwanese bedrijven geproduceerd en door de snel stijgende vraag is er wereldwijd een tekort aan microchips waardoor onder meer autofabrieken stilvallen. Foxconn, dat voor Apple iPhones in China produceert, is een ander topbedrijf uit Taiwan.
Bekijk een reportage over de toenemende Chinese dreiging tegenover Taiwan:
Er wonen bijna 24 miljoen mensen op Taiwan, de meesten zijn van Chinese afkomst. Een groot deel daarvan woonde al enkele eeuwen op het eiland, anderen zijn in 1949 na de Chinese Burgeroorlog voor de communisten gevlucht van het vasteland. Samen met hen kwam het regime van voormalig Chinees president Chiang Kai-shek dat met harde hand regeerde en de lokale bevolking onderdrukte. Begin de jaren 90 kende Taiwan een vredevolle overgang naar de democratie. Sindsdien regeren twee partijen: de oude nationalistische Kwomintang (van Chiang) die nauwere banden met China voorstaat en de Democratische Volkspartij (DPP) van huidig president Tsai Ing-wen. Die laatste beschouwt Taiwan als een onafhankelijke staat (wat het de facto ook is), al wijzigt ze het statuut niet officieel om China niet te provoceren. De oorspronkelijke inheemse bevolking omvat enkele procenten en is verwant aan Filipino's en Indonesiërs.
Waarom wil China Taiwan inlijven?
Volgens het communistische regime in Peking is Taiwan een onderdeel van China. Opeenvolgende Chinese leiders hameren op wat zij de "hereniging" noemen. Deels is dat "politiek correcte show", maar er is meer.
Volgens Peking is Taiwan een restant van de Burgeroorlog (1936-1949) en dat deel van het land dat nooit onder communistische controle is geraakt. In de Koude Oorlog presenteerde Taiwan zich dan ook als het "niet-communistische China", nu eerder als een aparte staat met een eigen identiteit. Taiwan is ook een levendige democratie als alternatief voor het starre communistische regime in de Volksrepubliek. Weinig Taiwanezen -over de partijgrenzen heen- dromen dan ook van "hereniging". (Lees verder onder de foto).
Sinds het aanknopen van relaties met China in de jaren 70 onderhouden de VS en Peking een stilzwijgend status-quo over Taiwan. China laat Taiwan militair met rust en Washington erkent officieel enkel de Volksrepubliek. Met de opgang van China als economische en militaire macht verandert dat. Zeker nu hij de democratische vrijheden in Hongkong met geweld heeft onderdrukt, lijkt de Chinese leider Xi Jinping de druk op Taiwan op te voeren. Onder Donald Trump, maar ook onder huidig president Joe Biden lijkt de VS evenwel de steun aan Taiwan ook te vergroten.
Voor China is Taiwan echter meer dan een symbool: Peking heeft de laatste jaren een flinke vloot uitgebouwd, maar die ligt strategisch ingedamd. Taiwan maakt deel uit van een geografische keten van eilanden en schiereilanden van Korea tot Japan over Taiwan en verder de Filipijnen en Indonesië die slechts smalle doorgangen toelaten voor de Chinese vloot richting Stille Oceaan. Die laatste is nog altijd een "Amerikaanse zee". U begrijpt nu beter het belang dat China hecht aan Taiwan, maar ook aan kleine omstreden eilandjes in de Oost-Chinese en Zuid-Chinese Zee. (Lees verder onder de kaart).
Groene punten: Amerikaanse militaire bases of faciliteiten
Hoort Taiwan nu bij China of niet?
Net zoals in die zeeën zijn de historische Chinese claims op Taiwan niet echt waterdicht. Het Chinese rijk bemoeide zich zelden met het eiland vlak voor de kust, ook niet toen de Hollandse Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in de 17e eeuw daar "Fort Zeelandia" vestigde als handelspost tussen China, Japan en Zuidoost-Azië. In 1662 werden de Hollanders verdreven door een Chinees-Japanse piraat die uit China gevlucht was voor de nieuwe Qing-dynastie (1644-1912)). Pas toen het eiland een bastion werd van aanhangers van de vorige gevallen Ming-dynastie (1368-1644) begon dat vervelend te worden voor het nieuwe regime in Peking. In 1682 viel een Chinees Qing-leger dan ook het eiland binnen en werd dat een onderdeel van het Chinese keizerrijk.
Daar houdt het echter niet mee op: na een zware Chinese nederlaag in de oorlog met het geïndustrialiseerde Japan in 1895 stond China Taiwan af en werd dat een verlengstuk van het Japanse rijk. In die periode werd ook de basis gelegd van de moderne industrie op Taiwan. Na de Japanse nederlaag in de Tweede Wereldoorlog kwam Taiwan onder controle van het nationalistische bewind in China tot de communisten daar in 1949 de macht overnamen. Zo werd Taiwan een vluchtheuvel voor het verdreven Chinese regime van Chiang Kai-shek en uiteindelijk dus een eigen staat. Taiwan heeft dus nogal een lange geschiedenis los van China. Zijn de meeste inwoners van Chinese afkomst, dan geldt dat ook voor Singapore en daar heeft China geen claims op.
De meeste landen erkennen de Volksrepubliek als het enige China. Slechts een vijftiental landjes, veelal in de Stille Oceaan of in de Caraïben onderhouden officieel diplomatieke relaties met Taiwan. In de realiteit hebben de meeste landen -net zoals België- goede officieuze relaties met Taiwan en hebben ze daar "vertegenwoordigingen", al heet dat dan niet "ambassade".
Volgens het internationaal recht is een staat een staat als die een grondgebied en een bevolking heeft, een regering die dat controleert en als die door andere staten als dusdanig erkend wordt. Hoeveel erkennningen er moeten zijn, is niet bepaald. Taiwan voldoet dus aan al die eisen en beschikt over een werkzame overheid, een leger, een economie, een eigen munt en is lid van een aantal internationale organisaties. China probeert die status in internationale organisaties te blokkeren, maar slaagt daar niet altijd in.
Een laatste punt is wat de bevolking van Taiwan wil: dat is een democratie en dus speelt dat mee. Veel Taiwanezen beschouwen zich niet als Chinese burgers, anderen dan weer wel, maar zo goed als niemand wil een onderdeel worden van communistisch China, zeker niet nu dat de afspraken in verband met de vrijheden in Hongkong geschonden heeft.
Taiwan is echter geen "ver-van-mijn-bed-show". Het status quo zint dan wel een groot deel van de wereld, maar niet China. Mocht Peking uit ongeduld of om de aandacht af te leiden van binnenlandse problemen alsnog Taiwan aanvallen, is een militaire confrontatie met de Verenigde Staten een mogelijkheid, want Taiwan is strategisch voor de VS van een veel groter belang dan Afghanistan of Somalië. De wereldwijde economische gevolgen zouden zelfs bij een regionaal beperkt conflict rond het eiland desastreus zijn: niet enkel de aanvoer van microchips dreigt dan stil te vallen, ook belangrijke routes voor het handelsverkeer over zee vanuit het Verre Oosten zouden verstoord worden. De kwestie-Taiwan vereist dus aan alle kanten veel diplomatiek schipperen om een aanvaring te vermijden.
