Een jaar geleden kreeg het Britse chemiebedrijf Ineos een omgevingsvergunning voor de bouw van Project One, een nieuwe ethaankraker in de haven van Antwerpen om ethyleen te produceren, een van de basischemicaliën voor de productie van kunststoffen. De bouw ervan is ondertussen begonnen, maar vandaag trekt de Raad voor vergunningsbetwistingen een streep door de vergunning die werd uitgereikt door de Vlaamse regering.

Bij het toekennen van de vergunning heeft de regering volgens de Raad niet genoeg kunnen duiden waarom de bijkomende stikstofdepositie niet schadelijk is voor de natuur in de Brabantse Wal – een nabijgelegen natuurgebied over de grens met Nederland. Het onderzoek naar de impact op de natuur in de omgeving zou in het aanvraagdossier ‘ontoereikend’ zijn.

LEES OOK. Vlaamse regering keurt in alle stilte recordwaarborg voor omstreden INEOS-project goed

Gebuisd huiswerk

Bij de toekenning van de vergunning in beroep baseerde Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) zich op een ministeriële instructie met vergunningsregels, die ze in 2021 heeft opgesteld. Daarin staat onder meer dat voor industriële projecten de bijkomende stikstofdepositie lager moet zijn dan 1 procent, en dat argument werd in de vergunning voor Ineos gebruikt. Maar gewoon een ‘mathematische verwijzing naar de ministeriële instructie’ om het project goed te keuren volstaat” niet, stelt de Raad. Ze verwijt Demir dat ze uit de ministeriële instructie “routinematig en achteloos” heeft besloten dat er door de ethaankraker “geen significante effecten” zouden zijn en de natuur niet wordt aangetast.

De uitspraak schiet daarmee niet alleen de vergunning voor Ineos “aan flarden”, zegt Groen-fractieleider Mieke Schauvliege, maar de hele ministeriële instructie, omdat daarin overal de norm van 1 procent voor de industrie wordt gehanteerd. Vlaams coalitiepartner Open VLD betreurt dan weer bij monde van Willem-Frederik Schiltz dat een miljardeninvestering ‘de nek wordt omgewrongen door gebuisd huiswerk’, terwijl Vlaams Parlementslid Gwendolyn Rutten (Open VLD) spreekt over “broddelwerk”.

Rechtszaak na rechtszaak

De Vlaamse regering zette al vroeg haar schouders onder Project One. Via investeringsmaatschappij PMV verschafte Vlaanderen een half miljard euro waarborg. Maar al van bij de eerste aankondiging stuitten de plannen op protest. Al voor de vergunning voor Ineos door Demir werd toegekend, vorig jaar, waren er al meer dan drie jaar van rechtszaken en procedureslagen bezig. En ook na de toekenning stapten natuur- en milieuverenigingen als Greenpeace, Bond Beter Leefmilieu en BOS+, stapten naar de Raad voor vergunningsbetwistingen, omdat de komst van een ethaankraker in strijd zou zijn met de klimaatdoelen en nefaste gevolgen zou hebben voor het milieu.

Ook de Nederlandse provincie Noord-Brabant diende een beroep in, omdat er te weinig onderzoek zou zijn geweest naar de bijkomende stikstofuitstoot van het project. In die procedure krijgt de Nederlandse provincie nu gelijk. Ineos moet de werken nu stilleggen, en de Vlaamse regering krijgt nu zes maanden de tijd om opnieuw te beslissen over de vergunningsaanvraag. Ineos zegt dan weer “teleurgesteld” te zijn, en zich “te beraden over verdere stappen”.

Stikstofkader

Demir laat de uitspraak van de Raad analyseren, maar voor haar is de vernietiging een signaal dat er dringend een stikstofdecreet nodig is. “De stikstofimpact van Ineos werd beoordeeld op basis van de ministeriële instructie uit 2021, wat meteen aantoont dat een verstrenging van de ministeriële instructie in afwachting van het stikstofdecreet wel degelijk verstandig is. Maar ook die zal niet sluitend zijn. De rechter zegt helder dat het regelgevende stikstofkader en de bijhorende maatregelen juridisch verankerd moeten zijn, vooraleer de beoordeling correct kan gebeuren”, aldus de N-VA-minister.

Zij roept coalitiepartner CD&V daarom opnieuw op om haar ontwerpdecreet “zo snel mogelijk” goed te keuren, maar in het dossier zitten de twee coalitiepartners weer op ramkoers, omdat Demir de vlucht vooruit nam met eigen stikstofmaatregelen. “Het uitblijven van een stikstofdecreet zal ervoor zorgen dat het zwaard van Damocles boven onze hoofden blijft hangen”, stelt Demir. “Ik roep alle verantwoorde politici op om zich zo snel mogelijk te bezinnen over hun houding en het noodzakelijke ontwerpdecreet goed te keuren, zodat de rechtszekerheid zo snel mogelijk gegarandeerd kan worden.”

Volgens CD&V-minister van Landbouw Jo Brouns zet dit arrest van de Raad het stikstof-vergunningenkader van Demir “op losse schroeven”. Brouns ziet in de uitspraak een bevestiging van de waarschuwingen voor de verschillende stikstofbehandeling tussen landbouw en industrie.

Verder creëert het arrest “een nieuwe realiteit”, meent Brouns. “We zullen aan tafel moeten om het vergunningenkader met deze uitspraak te verzoenen”, klinkt het. “De nadruk zal daarbij moeten liggen op hoe we de ‘passende beoordeling’ op een vlotte en toegankelijke manier kunnen organiseren. Dit is, zoals we altijd gezegd hebben, niet enkel een verhaal van landbouw. Het mag geen strop rond de nek worden van onze gehele economie”, besluit de CD&V-minister.

“Mokerslag voor Vlaamse economie”

Vlaams minister-president Jan Jambon betreurt het arrest. “Het gaat hier om een zeer belangrijk investeringsproject dat enorm belangrijk is voor de welvaart van Vlaanderen”, zegt hij.

Die mening is ook Voka toegedaan. De ondernemersorganisatie noemt de vernietiging “een mokerslag voor de Vlaamse economie” en vreest dat “een van de grootste investeringsprojecten van de afgelopen jaren op de helling komt te staan door het ontbreken van een definitief stikstofkader”. “Het internationale investeringsklimaat in Vlaanderen krijgt vandaag een uppercut van jewelste”, zegt Voka-topman Hans Maertens. “Welk bedrijf zal in deze context nog het risico willen lopen om te investeren in onze economie?”

Maertens roept de regering-Jambon op om in spoed samen te komen om voor rechtszekerheid te zorgen. “De Vlaamse regering heeft geen andere optie dan zo snel mogelijk bijeen te komen om het stikstofdecreet in eerste lezing goed te keuren. Nu met vakantie gaan alsof er niets aan de hand is, zou onvergeeflijk zijn.”