Ooit "Parel van de Antillen", vandaag verscheurd door bendegeweld en armste land van westelijk halfrond: het tragische verhaal van Haïti

Haïti is een van de landen op het eiland Hispaniola in de Caraïbische Zee. Haïti ligt in het westelijke deel. Het andere, oostelijke deel is de bij toeristen bekende Dominicaanse Republiek, die een pak stabieler en welvarender is.

Roept de Dominicaanse Republiek beelden op van tropische stranden en bruingebrande toeristen, dan staat zijn buur Haïti bekend om armoede en uitzichtloosheid. 

De splitsing van het eiland gebeurde in de zeventiende eeuw. De Dominicaanse Republiek werd een Spaanse kolonie, terwijl Haïti in handen kwam van Frankrijk.

De Franse kolonisator bracht honderdduizenden slaven over van Afrika naar Haïti, waar ze moesten werken op grote suiker- en cacaoplantages. Lange tijd was Haïti een goudmijn voor Frankrijk: het stond bekend als "de Parel van de Antillen", de rijkste kolonie in de wereld. Maar door de intensieve landbouw raakte Haïti zwaar ontbost, wat tot vandaag een impact heeft op het land en zijn economie. 

Geïnspireerd door de Franse Revolutie (1789) brak in 1791 een slavenopstand uit in Haïti, die uitmondde in de Haïtiaanse Revolutie. Na jaren van strijd slaagden de rechteloze Haïtiaanse slaven er in 1804 in de Franse kolonisatie af te werpen en de onafhankelijkheid uit te roepen.

Haïti werd de eerste zwarte vrije republiek, na de enige echt geslaagde slavenopstand tegen Frankrijk, een van de machtigste Europese naties. De koloniale mogendheden zagen het met lede ogen aan. Vrezend dat het Haïtiaanse voorbeeld inspirerend zou kunnen zijn, werd de "slavenrepubliek" door bijna geen enkel land erkend. 

Bovendien moest de jonge republiek een schadevergoeding van 150 miljoen frank betalen aan Frankrijk, dat met Haïti zijn "Parel van de Antillen", een lucratieve plantage-economie, was kwijtgespeeld. Die financiële aderlating is Haïti nooit te boven gekomen.  

Vandaag staat Haïti bekend als het armste land van het westelijke halfrond. De werkloosheid is torenhoog. Wie werkt, doet dat vooral in de landbouw, maar die is door de massale ontbossing en droogte sterk bedreigd. Haïti is erg afhankelijk van import en buitenlandse hulp. Acht op de tien inwoners leeft onder de armoedegrens.

Haïti is niet alleen ontzettend arm, het valt ook regelmatig ten prooi aan enorme natuurrampen. Haïti ligt op een kwetsbare plek, bij twee breuklijnen, en is dus al herhaaldelijk getroffen door aardbevingen. De zwaarste vond plaats in 2010, toen meer dan 100.000 mensen om het leven kwamen. Ook drie jaar geleden was er nog een zware aardbeving. Daarnaast krijgt Haïti ook geregeld orkanen over zich heen. 

Haïti, dat ooit hoopte een baken van vrijheid in de Caraïben te worden, heeft nooit politieke stabiliteit gekend. Van bij het begin werd de staat geteisterd door interne conflicten, machtsgrepen, buitenlandse inmenging, dictaturen en chaos. 

In de twintigste eeuw leverde de brutale dictatuur van François Duvalier (1957-1971) en zijn zoon Jean-Claude Duvalier (1971-1986) - berucht als "Papa Doc" en "Baby Doc" - Haïti een bloedige reputatie op. Met hun gevreesde privémilitie "Tontons Macoutes" regeerden ze Haïti met harde hand.

Ook na de val van "Baby Doc" volgden de staatsgrepen en pogingen tot democratisering elkaar op. In 1994 bracht een Amerikaanse militaire interventie de democratisch verkozen president Bertrand Aristide aan de macht, maar ook die kon de rust niet herstellen. 

Tussen 2004 en 2019 poogde een vredesmacht van de Verenigde Naties de orde te handhaven in Haïti, maar de reputatie van de blauwhelmen werd uitgehold door berichten over verkrachtingen. 

Stabiel is Haïti nooit geweest, maar de voorbije jaren is het land afgegleden tot het niveau van een failed state, in de greep van bendegeweld. De moord op president Jovonel Moïse - door Colombiaanse huurlingen, in zijn slaapkamer - leek een absoluut dieptepunt, maar sindsdien is het nog van kwaad naar erger gegaan. 

Na de moord werd de niet verkozen premier Ariel Henry waarnemend president. Hij stelde verkiezingen - de eerste sinds 2016 - in het vooruitzicht, maar kwam die belofte niet na.

Van centraal gezag was onder Henry geen sprake meer. Criminele bendes hebben intussen voor elkaar gekregen dat hij is afgetreden. Van zijn bezoek aan Kenia - waar hij buitenlandse hulp zocht - maakten ze gebruik om politiebureaus aan te vallen, 4.500 bendeleden te bevrijden uit de gevangenis en de luchthaven te bezetten. Diplomaten zijn intussen teruggeroepen uit het land.

Bendegeweld teistert Haïti al vele jaren lang. Dat gewapende bendes zo machtig zijn kunnen worden, komt niet alleen doordat het centrale gezag in Haïti, zeker de laatste jaren, vaak zwak is gebleken.

Het komt ook doordat de bestuurders van het land leunen op bendes, bij gebrek aan een goed uitgebouwd militair of politiekorps. Om hun macht te handhaven in een land met zwakke politieke instellingen, hebben ze gewapende burgers ingezet.

De beruchte "Tonton Macoutes", die 30 jaar lang terreur zaaiden onder de bevolking, waren de privé-militie van François en Jean-Claude Duvalier ("Papa Doc" en "Baby Doc"). Vaak werden de leden gerecruteerd in kansarme families. Sinds de val van "Baby Doc" zijn gewapende bendes onderdeel gebleven van de Haïtiaanse samenleving. 

Ook Jean-Bertrand Aristide, de gewezen linkse priester die tussen 1991 en 2004 met tussenpozen president was, bediende zich van gewapende bendes uit de sloppenwijken.

"Toen een tweede coup tegen hem werd gepleegd, werd zijn presidentieel paleis niet verdedigd door politieagenten, maar door duizenden gewapende burgers", zegt Michael Deibert, die met "Haiti will not perish" een standaardwerk over Haïti heeft geschreven. "Sindsdien hebben verschillende politici gedurende veel jaren met bendes samengewerkt... en het is in hun gezicht ontploft."

Hoe zwakker het centrale gezag werd, hoe machtiger en autonomer de bendes konden worden. De voorbije jaren is dat al te duidelijk gebleken. De hoofdstad Port-au-Prince is intussen voor 80 procent in handen van gewapende bendes. 

De grootste bendes zijn samengesmolten onder leiding van Jimmy Cherizier, bijgenaamd Barbecue. Zijn bijnaam ontleent hij naar eigen zeggen aan zijn moeder, die op de markt een kraampje had met gebraden kip. Maar waarschijnlijker verwijst "Barbecue" naar de gewoonte van Cherizier om zijn tegenstanders in hun huis in brand te steken. 

Jimmy Cherizier is een gewezen politieagent die is overgelopen naar de onderwereld nadat hij verantwoordelijk was gehouden voor een bloedbad in La Saline, een oppositiegezinde sloppenwijk van Port-au-Prince. Na zijn vertrek bij de politie stonden Cherizier en zijn bende dicht bij de voormalige presidenten Michel Martelly en Jovonel Moïse. 

Na de moord op Moïse keerde Chérizier zich tegen diens opvolger-ad interim, Ariel Henry. Onder druk van de bendes is die intussen afgetreden. Kenia heeft laten weten dat het geen politieagenten zal sturen naar Haïti, als onderdeel van een door de VN gesteunde internationale missie. Ook daarmee wordt tegemoetgekomen aan een eis van de bendes, die geen buitenlandse troepen in Haïti willen. 

Opnieuw zijn het de gewone Haïtianen die hun leven nog moeilijker zien worden dan het al was.