Dag vol geweld: zo verliep het referendum in Catalonië

Hoe moet het nu verder? "De toekomst is zeer onduidelijk. Er heeft een stemming plaatsgevonden die door de overheid niet erkend wordt, maar eigenlijk ook geen waarde heeft. Er waren ongeregeldheden en veel nee-stemmers zullen niet zijn opgedaagd", zegt Steven Van Hecke, docent Internationale Politiek (KU Leuven). "Niet alleen de regering, maar ook de Catalanen onder leiding van Puigdemont (die gisteravond vond dat de Catalanen het recht op een eigen staat hebben verdiend, red.)hebben zich diep ingegraven in hun politieke strijd. Als er geen personeelswissels komen, wordt het nu echt lastig op de diplomatieke manier. Maar ik zie premier Rajoy niet opstappen en ook de Catalaanse regering zal geen ontslag nemen."

De Spaanse overheid, die de stemming verboden had, had er volgens Van Hecke beter aan gedaan om het referendum toch te laten doorgaan. "Dan kan je nadien nog rond de tafel zitten en bekijken hoe je tot een vergelijk komt. Kijk naar de Britse premier David Cameron. Die heeft bakken kritiek gekregen, maar heeft de Schotten wel laten stemmen én ze hebben met een meerderheid tegen de onafhankelijkheid gekozen." Eigenlijk hadden ze gewoon in heel Spanje moeten stemmen, vindt de politicoloog. "De rest van het land heeft daar toch ook iets over te zeggen. Als ze nu een tweederdemeerderheid in Catalonië hadden geëist en een gewone meerderheid in heel Spanje: dan was er misschien duidelijkheid gekomen zonder geweld."

Ook Europa had zich wat meer mogen tonen. "'Interne keuken', zeggen ze, en wij vinden het ook logisch dat Europa zich niet komt moeien met de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde. Maar anderzijds verschijnen ze in Polen en Hongarije wél ten tonele. Op z'n minst had Commissievoorzitter Juncker mogen aandringen op een vreedzaam verloop."

Ja!

Bij het Catalaanse referendum van gisteren - dat door de regering in Madrid als illegaal wordt beschouwd - heeft 90 procent van de kiezers voor de onafhankelijkheid gestemd. Dat heeft de Generalitat de Catalunya rond half 1 deze nacht bekendgemaakt tijdens een persconferentie. Volgens woordvoerder Jordi Turull brachten 2,26 miljoen Catalanen hun stem uit. Volgens de Catalaanse overheid stemden 2.020.144 Catalanen (90,09 procent) "ja", terwijl er slechts 176.565 (7,87 procent) "nee"-stemmen werden geteld. Er waren ook 45.586 (2,03 procent) blanco en 20.129 (0,89 procent) ongeldige stemmen. Turull benadrukte wel dat de bekendgemaakte resultaten niet de door de Spaanse politie in beslag genomen stembiljetten bevatten. In totaal zijn 5,3 miljoen mensen stemgerechtigd in Catalonië. 42 procent van de stemgerechtigde bevolking is gaan stemmen.

Gisterenavond had het hoofd van de Catalaanse regionale regering, Carles Puigdemont, in een toespraak na het referendum al aanspraak gemaakt op de onafhankelijkheid. "Burgers van Catalonië, wij hebben het recht gewonnen om een onafhankelijke staat te hebben in de vorm van een republiek", verklaarde hij. Hij bedankte ook de "miljoenen" Catalanen die ondanks de tegenwerking van de Spaanse overheid en het hardhandig optreden van de ordediensten zondag zijn gaan stemmen.

Enkele uren eerder beklemtoonde de Spaanse premier Mariano Rajoy nog de "macht" van de Spaanse staat. Er was "geen referendum, maar een enscenering", verklaarde de conservatieve politicus aan de pers in Madrid. De Spaanse staat heeft bewezen dat ze "met alle haar ter beschikking staande rechtsmiddelen kan reageren op elke provocatie". De Catalaanse regionale regering heeft "fundamentele rechten geschonden" en tegen de wettelijkheid van de democratische samenleving gehandeld. Hij noemde het verboden referendum "een aanfluiting van de democratie".

"Hebben eigen staat verdiend"
In Barcelona kwamen al voor de resulaten van de stemming bekend waren mensen op straat om het referendum te vieren. De leider van de Catalaanse regering, Carles Puigdemont, liet eerder op de avond ook al weten dat "de regio het recht op een eigen staat heeft verdiend." In een korte mededeling uit hij ook zijn dankbaarheid voor alle steun. "Aan alle democraten in de staat, in Europa en in de wereld, die ook geschokt zijn-, aan al diegenen die deze democratische overwinning hebben mogelijk gemaakt en aan zij die hun steun hebben geuit-, aan de eerste ministers en presidenten van de democratische regeringen in Europa die hun boodschap van bezorgdheid hebben overgebracht: we zijn oprecht heel erg dankbaar." Puigdemont gaf ondanks dat de stemmen nog niet geteld waren al aan dat de Catalanen met een overweldigende meerderheid voor onafhankelijkheid hebben gestemd. "De Europese Unie kan niet langer de andere kant op kijken", zegt de leider nog. "Wij zijn Europese burgers en zijn het slachtoffer van schendingen van onze rechten en vrijheden."

Politiegeweld
De Catalaanse regering paste de ochtend van het referendum plots de regels aan, waardoor kiezers hun kiesbrief thuis konden afdrukken en in om het even welk stembureau hun stem mochten uitbrengen. 

Voor een aantal stembureaus in Barcelona stonden gisterenmorgen al lange rijen mensen te wachten. Sommigen brachten zelfs de nacht door in hun stemlokaal om te verhinderen dat de ordediensten de stembusgang zouden dwarsbomen. Waarvoor werd gevreesd, gebeurde ook: politie en Guardia Civil rukten massaal uit om stembussen in beslag te nemen en te verhinderen dat mensen hun stem konden uitbrengen. In deze video is te zien hoe driest agenten te werk gingen in een stembureau in Barcelona. Zelfs de Catalaanse brandweer wordt aangevallen door federale agenten.

Vlaamse professor aangepakt

KULeuven-professor politicologie Bart Maddens was als internationaal waarnemer getuige van het politiegeweld en werd ook zelf hardhandig uit een mensenmassa gesleurd in Barcelona. "Een van de meest beangstigende momenten uit mijn leven", zegt hij aan De Morgen. Maddens stond tussen Catalanen die een menselijk schild vormden om te beletten dat agenten stembussen in beslag namen. Dat lukte niet, maar de tussenkomst verliep wel zonder bloedvergieten. "De Catalanen waren gelukkig heel gedisciplineerd en hebben zich verder niet verzet", zegt Maddens. (Lees meer.)

In deze video is vanaf 0:08 te zien hoe agenten van rechts naar links gaan met Maddens. Hij komt opnieuw kort in beeld vanaf 0:23.

Op enkele plaatsen zijn stembussen in beslag genomen en wordt de toegang tot kantoren versperd. Maar meer en meer beelden duiken op van mensen die bijzonder hardhandig uit stembureaus worden gehaald en brutaal op straat worden gegooid.

Bij de interventies van de oproerpolitie is het bovendien ook tot spanningen gekomen tussen Spaanse en Catalaanse eenheden. De Catalaanse politie had het bevel naast zich neergelegd om scholen en andere kiesbureaus in de regio te verzegelen om de stembusgang te verhinderen. Dat bevel werd wel opgevolgd door de Guardia Civil en de Policia Nacional. 

De grootste Spaanse politievakbonden verwijten de Mossos d'Esquadra zondagavond in een verklaring een "schandalig gedrag". Ze kondigden ook aan gerechtelijke stappen tegen hun Catalaanse collega's te ondernemen.

In deze video valt de Guardia Civil binnen in een bezet stemlokaal. De deur wordt gewoon vernield en de mensen worden buitengegooid.

Politie bekogeld

Omgekeerd krijgt ook de politie ervan langs. In deze video bekogelen actievoerders de ordediensten met stenen.

Veel gewonden

In Barcelona heeft de oproerpolitie rubberen kogels afgeschoten om de betogers uit elkaar te drijven. Op beelden is onder meer te zien hoe een agent zijn wapen richt op een auto en een kogel afvuurt. AFP meldt dat een 37-jarige betoger een kogel tegen het been kreeg. 

Cijfers over het aantal slachtoffers variëren van "zeker 91" gewonden tot 460 volgens de burgemeester van Barcelona en 465 volgens het Catalaanse ministerie van Gezondheid. Bij een vorige balans van 337 werd verduidelijkt dat die cijfers gingen over alle mensen die bij ziekenhuizen of gezondheidscentra zijn langsgeweest. De meesten van die mensen voelden zich niet goed of liepen slechts kleine verwondingen op, verduidelijkte een woordvoerder van de gezondheidsdiensten. "90 mensen zijn gewond, en een persoon raakte zwaargewond aan het oog." Ondertussen is het aantal gewonden opgelopen tot 844, volgens de Catalaanse regering. Behalve 844 burgers, raakten ook 33 politieagenten gewond, zo meldde het ministerie van Binnenlandse Zaken in Madrid via Twitter.

De slachtoffers worden opgeroepen om tegen de Guardia Civil een klacht in te dienen bij de Catalaanse politie Mossos, die een bevel van de centrale overheid negeerde en zich afzijdig hield.

Ook negen politieagenten en twee leden van de Guardia Civil raakten gewond, meldt het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken op Twitter. Op een video is te zien hoe Catalaanse betogers met stenen gooien naar agenten die daardoor gedwongen worden zich terug te trekken. Dat laatste gebeurde in Sant Carles de la Rapita, zo'n 180 km ten zuidwesten van Barcelona.

Een correspondent van Sky News in Barcelona meldt dat politievoertuigen metalen hekkens omver rijden om de weg vrij te maken. De correspondent toont een van de grote rubberen projectielen die de politie afvuurde. Wat ertoe leidde dat de politie plots zo zwaar optrad tegen een vreedzame betoging, is niet duidelijk voor de Sky-journalist. "Mensen die gewoon op de grond zaten, kregen ervan langs met de wapenstok", zegt correspondent Mark Stone. Eerder op de dag postte Pablo Iglesias, leider van de partij Podemos, al beelden van bebloede betogers.

Livestream

Hier zie je rechtstreekse tv-beelden vanuit Catalonië.

Inval in stembureau president

In Girona viel de Spaanse oproerpolitie vanochtend met geweld binnen in het sportcentrum waar de Catalaanse president Puigdemont normaal ging stemmen. Op beelden op sociale media is te zien hoe de agenten een deur inslaan, een cordon vormen en stemmateriaal in beslag nemen.

Jordi Sanchez, voorzitter van de separatistische beweging ANC, tweette een foto van Puigdemont die ging stemmen in Cornella de Terri, een dorpje in de provincie Girona. "Ze kunnen de stem van het volk niet stil krijgen", schrijft Sanchez. "We zullen stemmen en we zullen winnen."

Ook Puigdemont hekelt het "ongerechtvaardigde geweld". De Spaanse politie beantwoordt "stembussen, stembiljetten en scholen met wapenstokken en rubberkogels", in een voorbeeld van "ongerechtvaardigde en niet te rechtvaardigen acties", luidt het. "Het geweld zal de wil van de Catalanen niet stoppen", aldus Puigdemont aan journalisten.

Volgens de Catalaanse regeringswoordvoerder Jordi Trull treedt de politie op met een "go get them"-mentaliteit, en de schuld daarvoor legt hij bij Rajoy. De Catalaanse minister van Buitenlandse Zaken Raül Romeva voegt toe dat Barcelona contact heeft opgenomen met de EU over "de schending van fundamentele rechten die diezelfde EU op het spel zet".

"Illegaal referendum heeft niet plaatsgevonden"

Enric Millo, de vertegenwoordiger van de Spaanse regering in Catalonië, zegt op televisie dat De Guardia Civil enkel heeft gehandeld om de wet te respecteren. Het Grondwettelijk Hof had eerder al de organisatie van het referendum verboden. 

Volgens hem is door de politieactie "het illegale referendum onmogelijk gemaakt". "Het enige doel was om te verzekeren dat het illegale referendum niet zou plaatsvinden en dat het Spaanse en Catalaanse volk zouden kunnen blijven samenleven, in vrede en vrijheid, zoals de afgelopen veertig jaar (...) Het referendum heeft niet plaatsgevonden. We zullen niet aanvaarden dat een regering die door een radicale minderheid gegijzeld wordt, zijn ideeën aan de samenleving oplegt".

"We waren verplicht om te doen wat we niet hadden willen doen", zegt Millo over het politieoptreden. Volgens hem viseert de politie "het stemmateriaal en niet de mensen". Hij haalt nog uit naar de Catalaanse politie omdat die ondanks een bevel uit Madrid toch niet waren tussengekomen om stembureaus te sluiten. Ook de Catalaanse regering krijgt ervan langs: hij verwijt hen "ongelofelijke onverantwoordelijkheid" en hekelt ook het feit dat de separatisten de spelregels nog op het laatste moment hebben gewijzigd.

In een tweet noemt de Spaanse minister van Binnenlandse Zaken Juan Ignacio Zoido het geweld "proportioneel en professioneel". Volgens de Spaanse regering is de Catalaanse regering de grote verantwoordelijke voor alles. Het referendum is "een grap", aldus vicepremier Soraya Saenz de Santamaria. "Verdergaan met deze grap heeft geen zin, het leidt nergens heen", aldus Saens de Santamaria.

Belgische reacties

Premier Michel veroordeelt het geweld tegen Spaanse burgers: "Geweld kan nooit het antwoord zijn. We veroordelen alle vormen van geweld en roepen op tot een politieke dialoog", aldus de eerste minister - in het Engels - op Twitter. Hij is daarmee de eerste Europese regeringsleider die zich durft uit te spreken over de agressie tegen Spaanse burgers. (Lees meer.)

Europese reactie

Terwijl het hardnekkig stil blijft op de EU-banken, heeft Guy Verhofstadt, leider van de liberale ALDE-fractie in het Europees Parlement, wel via Twitter een statement verspreid over de gebeurtenissen in Catalonië. Daarin toont hij zich wel kritisch voor het georganiseerde referendum, maar veroordeelt hij het gebruikte geweld en roept hij op tot dialoog.

Verzet

De Spaanse premier Mariano Rajoy bleef de afgelopen weken herhalen dat het referendum zeker niet zou doorgaan. De voorbije dagen heeft de politie al verscheidene Catalaanse ambtenaren gearresteerd, pamfletten en 12 miljoen stembiljetten in beslag genomen en vele van de 2.300 scholen die dienst moeten doen als stemlokaal, afgesloten. De Spaanse autoriteiten hebben ook het systeem waarmee de stemmen van het referendum in Catalonië geteld worden, uitgeschakeld.

De Catalaanse leiders weigerden echter om het referendum te annuleren. Duizenden aanhangers van de pro-separatistische plannen hebben de voorbije twee nachten doorgebracht voor de ingang van de nog niet verzegelde stemlokalen om te vermijden dat de politie deze kan afsluiten.

Lage opkomst

"73 procent van de bureaus is open", meldde Jordi Turull, woordvoerder van de Catalaanse regering, vanmorgen in een persconferentie. Turull riep de Catalanen op massaal te gaan stemmen maar vroeg de bevolking wel de kalmte te bewaren.

Meer dan 5,3 miljoen Catalanen zijn opgeroepen te gaan stemmen, maar tegenstanders gaven al aan dat zij niet zullen opdagen. Puigdemont had aanvankelijk gezegd dat de Catalaanse overheid binnen 48 uur de onafhankelijkheid zou uitroepen als het 'ja-kamp' zou winnen, maar door het hevige optreden van de Spaanse regering werd gevreesd voor een lagere opkomst. De Catalaanse separatisten verwachten nu dat nog zo'n één miljoen Catalanen gaan instemmen met onafhankelijkheid voor Catalonië. Ze halveren daarmee hun verwachtingen. Stemmen kan tot 20 uur.

Minderheid

Zo'n 40 procent van de Catalanen is voorstander van de onafhankelijkheid, zo blijkt uit de peilingen. De meerderheid van de bevolking is echter wel voorstander van een referendum over het onderwerp. De regio, die 7,5 miljoen inwoners telt, heeft een economie die groter is dan die van Portugal.

Buitenlandse Zaken heeft de Belgen die zich in Catalonië bevinden, opgeroepen voorzichtig te zijn.

Protestbetoging Brussel

Aan de Spaanse ambassade in Brussel hebben deze avond een 120-tal mensen een betoging gehouden uit protest tegen de gebeurtenissen in Catalonië, en dan vooral tegen de manier waarop de Spaanse politiediensten zondag zijn opgetreden tegen het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum. De protestbetoging ging uit van een aantal politici van N-VA en de Vlaamse Volksbeweging, en telde parlementsleden uit Kamer, Senaat en Vlaams Parlement. Ook het Taal Aktie Komitee sloot zich aan. "Het politiegeweld oversteeg het onaanvaardbare", zegt Diederik Demuynck, woordvoerder van de N-VA-Kamerfractie.

Stemmen worden geteld

Na elf uur sloten de kiesbureaus volgens de regionale regering in Barcelona zoals gepland om 20.00 uur. De woordvoerder van de Generalitat de Catalunya, Jordi Turull, garandeerde echter dat elke kiezer die bij de sluiting van de bureaus nog in de rij stond, zou mogen stemmen. De telling zal enige tijd in beslag nemen, zei hij.

In een eerste balans zei Turull dat ondanks de maatregelen van de staatspolitie om de stemming te voorkomen van de 2.315 voorziene kiesbureaus er slechts 319 gesloten bleven. De getroffen kiezers mochten echter uitwijken naar een ander stemlokaal, ook al waren ze daar niet geregistreerd. "Als er een dag is, dat het zin heeft om te gaan stemmen, dan was het vandaag wel", zei hij. Turull noemde de "onderdrukking door de Spaanse staat" een "schande voor Europa" en een "internationaal schandaal".