Wat moeten we nu denken over Facebook? Een zoektocht om te begrijpen

Moet je eens iets ironisch weten. Toen ik vorig jaar een professor die betrokken was bij Cambridge Analytica polste of hij naar Media Fast Forward wou komen, vroeg hij meer dan 15.000€.

Big Data is big business. Ook voor academici die er onderzoek naar doen.

We hebben de man jammer genoeg niet geboekt. Jammer, want het was interessant geweest zijn verhaal te horen. Maar zo een fee is te veel voor de openbare omroep. Bovendien was Cambridge Analystica op dat moment geen naam die een belletje deed rinkelen bij het publiek.

Dat is vandaag anders.

Met open open mond volg ik het het nieuws over het zogenaamde data-lek bij Facebook. Eén gedachte die door mijn hoofd spookt: hoe erg is dit? Een andere gedachte: maar we wisten dit toch al? Dit verhaal werd een jaar geleden al uitvoerig op Vice verteld. Ik zit dan ook met verbazing het emotionele debat te volgen. Of zoals filosoof Rogier De Langhe op twitter schreef, de ‘discussie over Cambridge Analytica is opvallend principieel’.

Komt het nieuws harder aan nu het officieel is? En trouwens, we weten nu min of meer wat er gebeurd is, maar zullen we er de impact ooit van kennen? Zal Facebook de data van servers plukken en vertellen hoeveel Trump fans of Russen ermee gingen trollen? Obviously not.

Dus vraag ik me, net zoals jij misschien, af: wat moet ik hiervan denken? Want het nieuws is publiek en we weten eigenlijk nog niks.

Het gevoel van een ongestilde honger ervoer ik vorige week ook na een gesprek over fake news. Ik was samen met enkele collega’s op bezoek bij VUB en sprong even het kantoor van Ike Picone binnen. Professor Picone is een expert over het snijvlak tussen journalistiek, technologie en democratie.

Alles wat ik nog niet wist over fake news ga ik nu horen, dacht ik, en ik zette mijn vlog-camera aan. Mijn onuitgesproken enthousiasme werd getemperd toen Ike het gesprek begon met: "Ik ben een gebruikersonderzoeker".
Deze professor gaf me geen academische definitie van fake news. Hij focust zich op de feedback over wat mensen onder dat begrip verstaan.

Uit de reacties onderscheidt hij twee betekenissen. Het nieuws dat inderdaad ook echt vals (bedoeld) is, en een verzameling aan andere gebruiken van de media zoals branded content, emotionele uitspraken van politici, clickbait artikels, etc.. Dat begrijpen mensen allemaal onder fake news.

Het gevolg, zo besluit Ike, is dat fake news eigenlijk kleiner is dan de term doet vermoeden. Of anders gezegd, hashtag fake news staat meer voor een gevoel van wantrouwen, dan voor wanpraktijken. Onderzoek wijst bovendien uit dat de impact van fake news artikelen niet zo een grote impact hadden. Het gevoel van onbehagen daarentegen, dat swingt de pan uit.

Toen ik het gesprek met Ike aan een collega toonde vertelde ze me dat het verhaal onaf leek. Een gevoel dat ik ook had tijdens het gesprek.

Door het Cambridge Analytica schandaal begrijp ik wat er ontbreekt in dit verhaal: de toegang tot informatie.

Eén reden waarom Ike en collega’s focussen op gebruikersonderzoek is omdat we de toegang tot de data simpelweg niet hebben.

Transparantie is soms ver te zoeken bij Facebook en co.

Focussen op gebruikers is interessant om een andere reden. Het dwingt om in de spiegel te kijken. Op zachtaardige manier roept Ike op tot zelfonderzoek. Dat geldt voor Facebook in de eerste plaats. Die zouden maar beter de paus inhuren, zoals Jeff Jarvis zegt: they would do well to also hire ethicists, psychologists, philosophers, auditors, prosecutors, and the Pope himself to help them understand not how to present themselves to the world — that’s PR — but instead to fully comprehend the responsibility they hold for the internet, society, and the future.

Dat Zuckerberg opgeroepen wordt te getuigen in het parlement is dan ook een goede zaak. Want hoe minder transparant de digitale platformen zijn, hoe meer verantwoording ze zullen moeten afleggen.

Maar we moeten zelf niet heiliger zijn dan de paus. Want laten we eerlijk zijn, ook micro-targeting zal niet verdwijnen. Gepersonaliseerde media heeft ook een positieve kant. Hoe meer we informatie kunnen tonen op maat van de gebruiker, hoe minder dingen hij te zien krijgt die niet relevant zijn.

Of zoals Erik Saelens, marketeer van de N-VA-campagne in 2014 vertelde aan VRT NWS:  "Online kunnen we de boodschap per doelgroep relevant maken". Segmentering en personalisatie is één van de grote uitdagingen van uitgevers, bedrijven of politieke organisaties vandaag. Ook hierin is transparantie een belangrijk begrip. Iets waar we allemaal - ook bij VRT- nog veel te leren hebben.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen, publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.