BBC-journalist Jeremy Paxman, uw zomergids voor deze week: "Vlieg­vissen is mijn levens­lange passie"

Hij staat vanwege zijn bijt­grage interview­techniek bekend als ‘de rottweiler van de BBC’, maar als Jeremy Paxman heeft plaatsgenomen in een biologisch restaurant in Notting Hill, komt hij met een vrolijk verhaal over zijn hondje. “Een speelse hond die opgroeide in het asiel van Battersea”, zo introduceert hij Derek, een mix van een dalmatiër en een spaniël, “en toen hij vanochtend in ons parkje een deftige dame in het zonnetje zag zitten, greep hij een van haar slippers om snel te verdwijnen. Ze vond het niet leuk. God, it was fun.”

It Was Fun. Dat laatste brengt me ruim twintig jaar terug in de tijd, toen ik de Newsnight-presentator na een doorwaakte verkiezingsnacht de marathon­uitzen­ding met deze drie woorden zag afkondigen. Fun, dat zijn de interviews van ‘Paxo’ altijd geweest, behalve dan voor de geïnterviewde. Fun is ook de manier waarop hij het quiz­programma University Challenge presenteert. Fun zijn Paxmans boeken, of ze nu gaan over Midden-Amerika, de Victorianen, Lagerhuis­leden, de Engelsen, de elite, de Windsors, het Britse wereld­rijk of over zijn leven.

Twee keer was ik hem door de jaren tegengekomen. Op het congres van de Conservatieven in Manchester, zeven jaar terug, waar hij een komisch interview had met Boris Johnson (“Oud Oxford-speelkameraadje van de premier, burgemeester van Londen, fietser en des kappers wanhoop”). De tweede keer was bij een Rembrandt-expo in de National Gallery waar hij diep onder de indruk was van de oude Hollandse meester (“Er is niemand als Rembrandt. Andere kunstenaars geven je schilderijen; Rembrandt geeft je het leven.”)

Hoe zou het zijn om Paxman te interviewen? De man die carrières heeft gekortwiekt, zoals die van de staats­secretaris Chloe Smith aan wie hij na een crue ondervraging de genadeklap toediende met de vraag “of ze zichzelf competent” achtte. Twee interview­verzoeken waren op een ‘nee’ gestuit, maar driemaal bleek scheepsrecht te zijn. Vier jaar na zijn vertrek, na een kwart­eeuw, bij Newsnight, heeft de 67-jarige meer tijd. Zelfs voor een foto­sessie. “Maar denk eraan: Jeremy is ongeduldig en houdt niet zo van foto’s”, had zijn agente gewaarschuwd.

Nadat hij de keuze heeft gemaakt uit de drie cappuccino’s op het dienblad (“Die zonder chocolade­poeder, thank you, en zeker niet in de vorm van een hartje”) spreekt hij over zijn inzet voor lief­dadig­heids­organisatie Clink die probeert te voorkomen dat oud-gevangenen dakloos worden. “Morgen ga ik lunchen in een gevangenis”, zegt hij, “waar gevangenen leren koken. Mensen hebben het beeld dat gevangenissen vol met moordende klootzakken zitten, maar de meeste gevangenen zijn verschoppelingen, mensen die hulp kunnen gebruiken.”

“Dakloosheid is een van de grote problemen van Londen. Ik voer regelmatig conversaties met daklozen, die door voorbijgangers vaak niet als mensen worden gezien. Ik probeer te weten te komen waar hun problemen vandaan komen, wat er mis is gegaan in hun leven. Soms hebben ze onverwacht rechtse ideeën. Een aan lager wal geraakte drukker klaagde eens over het verval van goede oude thatcheriaanse waarden.” Later in het gesprek zegt Paxman Hard Times te herlezen. “Een roman die als voordeel heeft dat hij voor Dickens’ doen beknopt is.”

Mist hij het nieuws niet, in tijden van brexit, het fenomeen Corbyn en de Koude Oorlog 2.0? “Geen moment. Ik wil niet meer worden geleefd door nieuws waar je niets aan kunt doen, ik had geen zin meer in de ochtend­vergaderingen waar we bepalen welk nieuws we die avond gaan brengen. Mijn huidige bestaan draait om het vermijden van vergaderingen. Daar komt nog eens bij dat nieuws­lezers zich steeds meer lijken te richten op basis­scholieren en om gewichtig over te komen gaan staan. Is dat je ook opgevallen? ‘Ga zitten, silly man’, roep ik dan. Het moet haast wel de domste betrekking in de televisie­wereld zijn.”

Soms doet de groot­inquisiteur nog interviews, bijvoorbeeld tijdens verkiezings­campagnes. Met Theresa May heeft hij een netelige relatie sinds hij tijdens een eerste ontmoeting, achter de schermen, om het ijs te breken had gevraagd of haar luipaard­schoenen de zo­geheten ‘fuck me-schoenen’ zijn.

“Ik dacht abusievelijk dat dit een bepaalde categorie schoeisel was.” Graag zou hij de paus interviewen. “Franciscus is een fascinerende man. Ik zou willen weten hoe hij als ‘liberal’ tegenover anti­conceptie staat. Dat moet hem toch hoofd­brekens bezorgen?”

Dat sommige kijkers hem ‘bot’ vinden, verbaast Paxman, voor wiens gelaats­uitdruk­king het Engels een mooi woord heeft: bemused. “Ik stel vragen die bij een gemiddelde kijker zouden kunnen opkomen. Ik houd altijd een principe van Nixon in gedachten. Hij hield bij een debat het beeld voor ogen van zijn opponent die op de plee zit, ontdaan dus van alle scho­ne schijn. Verder is interviewen een zaak van inlezen, doorvragen, een beetje humor en doel­gericht zijn. Jij hebt je redelijk goed voorbereid, merk ik. En je houdt een lijn vast. Well, vaguely.”

Schilderij: 'The Railway Station' van William Powell Frith

“Ik koester net als veel van mijn landgenoten bewondering voor victoriaanse ingenieurs en architecten. Voor hen bestond er geen probleem zonder oplossing. Neem bijvoorbeeld de spoor­wegen van Brunel of het riool­stelsel van Bazalgette. Maar voor de schilderkunst uit die tijd bestaat minder belangstelling. De victoriaanse genre­schilderijen waren razend populair, ze waren de televisie van die tijd. Provinciale musea kwamen vol te hangen met grote doeken waarop moralistische verhalen werden verteld, maar door de kunst­historici zijn ze vergeten. En dat terwijl ze zo veel vertellen. Het zijn stille getuigen van het dagelijks leven in een tijd dat dit land een wereldrijk werd.“Een favoriet van me is The Railway Station van William Powell Frith. Te zien is een drukke hal van Paddington Station. De schilder zelf staat op zelf­voldane wijze zijn zoon uit te zwaaien die naar kost­school Harrow gaat, met cricket­bat. We zien een buitenlander klagen over de kosten van een taxi­rit. Elders is een gezelschap op weg naar een bruiloft en twee bekende detectives houden een man aan. Wist jij dat, dat detectives in die tijd bekend­heden waren?”

Boek: Radetzkymars van Joseph Roth

“Een fantastisch boek over drie generaties van de familie Von Trotta in de nadagen van het Habs­burgse Rijk. De andere boeken van Roth kun je met een gerust hart negeren, maar als je aan deze roman bent begonnen, is er geen stoppen meer aan. 

"Ik heb altijd in de veronderstelling verkeerd dat de ontmanteling van de Hongaars-Oostenrijkse dubbel­monarchie een goede zaak was, maar na het lezen van Radetzky­mars ben ik dat anders gaan zien. Het rijk, zo toont Roth aan, gaf kleine volkeren een plaats om vreedzaam te leven, volkeren wier land je op de kaart amper zou weten te vinden, de Galiciërs bijvoorbeeld. Tevens laat het zien hoe een prominente familie binnen een groot rijk gebukt kan gaan onder de erfenis van het verleden, hoe mensen worden gevormd door hun achtergrond.”

Politiek: de brexit

“Voorafgaand aan het EU-referendum bezocht ik Brussel en Straatsburg voor een tv-documentaire. De Europese Unie is een verschrikkelijke organisatie. Ik zou geen geld willen zetten op haar voortbestaan op lange termijn. Er is amper een band met de mensen die de Unie denkt te besturen. Tot in het stemhokje was ik vast­besloten om ‘Leave’ te stemmen, maar op het laatst heb ik toch voor het lidmaatschap gestemd. Het is het enige wat we hebben.

“Maar kijk hoe Brussel zich nu gedraagt. Hoe durven ze! De manier waarop die Selmayr (ex-kabinets­chef van Commissie­voorzitter Juncker, werd na een omstreden ‘flits­benoeming’ secretaris-generaal van de Commissie, red.) opeens die topbaan kreeg. Wan­staltig. We hebben gekozen voor ‘Leave’ en er is geen weg terug. Sterker, ze zullen ons niet eens meer toelaten. Hoe de brexit gaat aflopen, weet niemand, maar ik vrees de totale overgave van onze zijde.”

Schrijver: George Orwell

“Als je non-fictie wilt leren schrijven, kun je niet om Orwell heen. Hij schreef in een heldere en originele stijl. Daarbij baseerde hij zich op eigen waarnemingen, eigen ervaringen. Tegenover autoriteit koesterde hij een gezonde scepsis. 

Bij Orwell stonden altijd de mens en de menselijkheid voorop. Iedere journalist of schrijver zou de basale adviezen moeten volgen die hij verstrekt in Politics and the English Language. Gebruik nooit een veel­gebruikte beeldspraak, metafoor of uitdrukking. Schuw jargon of vage bewoordingen. Schrap overbodige woorden. En hou in gedachten dat eigenheid boven politiek conformisme gaat.”

Televisie: The Crown

“Veel televisie kijk ik niet, daar is het leven te kort voor. Deadwood vind ik fantastisch, een soort western over een stadje in South Dakota ten tijde van een goudkoorts. Scandinavische series als The Bridge en Trapped spreken me aan. Met plezier volgde ik The Crown, knap gemaakt en vermakelijk. Ik was vroeger een republikein, maar ik ben tot de overtuiging gekomen dat er geen reden is om afstand te doen van de monarchie, hoewel er geen zinnige manier is om haar te verdedigen, ze overduidelijk een absurde instelling is en we haar nooit zouden introduceren. Het alternatief is erger. Het is goed om iets uit de handen van politici te houden, die erop uit zijn hun ego te strelen.

“Stel je eens president Blair voor. Ik heb zijn bereidheid om de confrontatie aan te gaan altijd bewonderd, maar die ijdelheid. Ik herinner me onze eerste ontmoeting. We waren te gast bij de stichting van prins Charles en wachtend op onze beurt zei ik iets over hoe goed zijn schoenen gepoetst waren. Zegt-ie met die bekende grijns: ‘Ik ga nooit de deur uit zonder netjes gepoetste schoenen.’ Wat een rare manier van doen, dacht ik bij mezelf. We hebben precies dezelfde middle-class­achtergrond, met hetzelfde taalgebruik en vooroordelen, maar elke dag je schoenen poetsen?”

Vrije tijd: vliegvissen

“Vliegvissen, dat is mijn levens­lange passie. Urenlang helemaal alleen tot de dijen in de riviertjes van Hamp­shire of Wilt­shire staan, loerend en jagend op een zalm of forel. En nadenkend over je leven. Het mooiste is dat het je noopt om volkomen stil te zijn, een onder­schatte eigenschap voor een mens. Als je herrie maakt, dan zie je nooit die bever of otter in de verte opduiken. 

"Mijn opa, van mijn moeders zijde, heeft me deze liefde bijgebracht en ik zal het moment nooit vergeten waarop ik als twintiger met een flinke forel aan zijn sterfbed verscheen. Hij had nog energie genoeg in zich om ‘Well done boy’ te zeggen.”

Cabaret: Kit Hesketh-Harvey

“Onlangs heb ik me kapot­gelachen bij een revue van Kit Hesketh-Harvey. Het is traditioneel cabaret over de absurditeit van het bestaan. Naar aanleiding van een klein bericht dat mensen op steeds hogere leeftijd seksueel overdraagbare ziekten krijgen, zong hij een liedje over hoe fijn het moet zijn om op je zeventigste chlamydia te krijgen, op je tachtigste gonorroe en op je negentigste syfilis. Hilarisch. Niets is hem te gek. Op het einde van de avond verleidde Kit het publiek ertoe het refrein van een liedje over de glorie van het kalifaat mee te zingen. Humor is het dodelijkste wapen dat we hebben.”

Land: Sri Lanka

“Een van de gedenk­waar­dig­ste reizen was naar Sri Lanka, een magisch land met diepe littekens, van de misdaden in het noorden tot de gevolgen van de tsunami aan de oostkust. Wat me betoverde, is de variatie in het landschap en de hartelijkheid van de mensen. Het is er kleurrijk en levendig, maar niet zo gek­makend als India. Ik raakte niet uitgekeken, op de paradijselijke stranden, de olifanten en de tempels met hun beelden. 

"Overbodig om te zeggen dat het eten fantastisch was. Ik at er drie­maal per dag een curry, voor ontbijt, lunch en diner. Let wel, er zijn daar twee regen­seizoenen.”