Wat als... er ineens geen baby's meer ter wereld komen?

In Brazilië alleen al zijn de jongste maanden meer dan vierduizend baby's geboren met een te kleine schedel. Microcefalie heet dat met een duur woord, een aandoening waarbij de hersenen zich niet goed kunnen ontwikkelen. De boosdoener, het zikavirus, verspreidt zich bovendien ook razendsnel over de rest van Latijns-Amerika.

Het gaat zo ver dat verschillende regeringen er vrouwen nu oproepen om hun kinderwens uit te stellen. Zo raadt El Salvador koppels af om de komende twee jaar zwanger te worden. In Brazilië, Colombia en Ecuador spreken de overheden van enkele maanden, tot de gevaren van het virus beter in kaart zijn gebracht.

Maar stel nu even dat vrouwen dat advies strikt opvolgen. Wat betekent dat dan voor een land of regio, om jarenlang minder kinderen te baren? "Veel hangt af van het percentage kinderen dat minder geboren wordt", stelt Patrick De Boosere, demograaf aan de VUB. "Gaat het om een daling van 10 of 20 procent, dan zal dat geen voelbare impact hebben. Kleine variaties in geboorte-aantallen heb je sowieso. Pas als het gaat over een halvering, krijg je een directe weerslag. Dan is er ineens veel minder vraag naar crèches, babyvoeding, kinderzorg en scholen."

De voorbije veertig jaar zag je in Latijns-Amerika sowieso al een flinke terugval in baby's. Baarden moeders er in de jaren 70 gemiddeld nog 4,6 kinderen, dan ligt dat aantal nu op 2,2. "Een sterke daling die er vooral mee te maken heeft dat meer vrouwen hun secundaire school afmaken, of zelfs hogere studies volgen, en zo meerempoweredworden", verklaart De Boosere.

Dringt het zika-alarm het aantal geboortes één jaar lang terug, dan valt nog te bezien of dat veel impact heeft, menen binnen- en buitenlandse demografen. De Boosere: "Maar houdt de terugval drie of vier jaar aan, dan heb je op de lange termijn wel een substantieel effect. Denk aan een tekort op de arbeidsmarkt. Je zit dan met een daling die langdurig zichtbaar blijft in je bevolkingsstructuur."

Komt daarbij dat je op den duur met een uitgedunde jongere generatie zit die niet langer in staat is om de vergrijzing op te vangen, signaleert Jose Miguel Guzman, oud-demograaf bij de Verenigde Naties, inThe Atlantic. "Stel dat de zikadreiging langer dan vijf jaar aanhoudt, dan zou een groot aantal vrouwen die zich nu onthouden al ouder zijn dan 35 alvorens aan kinderen te beginnen. Gevolg: zij gaan voor een minder groot gezin dan eerst gewild, om risicovolle zwangerschappen te vermijden.

En dat kan, zeker in Latijns-Amerika, voor problemen zorgen, meent Guzman: "De bevolking daar komt er niet vaak toe om veel te sparen voor hun oude dag. Ouderen zijn er dikwijls veel afhankelijker van de steun van hun kinderen en kleinkinderen dan van een goed uitgewerkt pensioen- of socialezekerheidssysteem."

Gebrekkige seksuele voorlichting

Toch geloven demografen er niet in dat het zo'n vaart loopt. Volgens hen zal de oproep van de overheden het aantal geboortes nooit zo radicaal terugschroeven. Want, zo stipt Guzman nog aan, in Latijns-Amerika zijn de meeste zwangerschappen ongepland. Maar liefst 56 procent, zo legde een studie van het Guttmacher Institute twee jaar geleden nog bloot. Het hoogste cijfer wereldwijd.

Grootste pijnpunten daar zijn de moeilijke toegang tot anticonceptie, tot seksuele voorlichting, en de vele gevallen van seksueel geweld, zo klagen vrouwenrechtenorganisaties aan. Nog zo'n hallucinant cijfer: jaarlijks worden er in Latijns-Amerika zo'n 4 miljoen illegale abortussen verricht. Duizenden vrouwen laten daarbij het leven.

"Willen de overheden dat vrouwen hun raad opvolgen, dan zullen ze ook op hun noden en rechten moeten inzetten", stelt demograaf Guzman. Want het blijft allemaal erg dubbel in een religieus conservatief gebied als El Salvador. Hoe kun je vrouwen vragen om jarenlang geen kinderen op de wereld te zetten, en hen tegelijk straffen als ze abortus plegen?

In Brazilië is abortus enkel toegestaan na een verkrachting, als het leven van de moeder in gevaar komt of als de foetus geen hersenen heeft. Maar in vele andere Latijns-Amerikaanse landen blijft het een misdaad. Het zette een groep wetenschappers, juristen en vrouwenrechtenactivisten aan om een zaak aan te spannen bij het Hooggerechtshof, om zo de abortuswet te versoepelen.

Women on Web, een Canadese vereniging, liet eerder al weten gratis abortuspillen te zullen verstrekken aan vrouwen in landen waar zika voorkomt. "Voor ons is het belangrijk dat vrouwen toegang hebben tot een veilige abortus", klinkt het. "Ook in landen waar het verboden is."