Kerkvorstverrast vriend en vijand
Benedictus XVI verraste vriend en vijand met het nieuws dat hij niet langer over de mentale en fysieke kracht beschikt om de rooms-katholieke kerk te leiden. Op 28 februari treedt hij terug. Hij laat een Vaticaan na dat overschaduwd wordt door schandalen.
De spirituele leider van 1,2 miljard katholieken maakte zijn aftreden in het Latijn bekend tijdens de heiligverklaring van de martelaren van Otranto. "Nadat ik herhaaldelijk voor God bij mezelf te rade ben gegaan, ben ik tot de stellige overtuiging gekomen dat mijn krachten niet langer toereikend zijn om doeltreffend het Petrusambt te leiden."
Het aftreden is historisch. Het is de eerste keer in 600 jaar dat een paus niet tot aan zijn dood in het zadel blijft.
Benedictus zegt geheel vrijwillig zijn functie neer te leggen. De boodschap van de paus, die in 2005 aantrad, kwam als een donderslag bij heldere hemel, erkende de decaan van het college van kardinalen, Angelo Sodano.
De paus is 85 jaar. Zijn gezondheid is wankel. Hij verklaarde voor de verblufte kardinalen 'zich zeer bewust te zijn van de zwaarte van zijn gebaar'. Naar eigen zeggen dacht hij al een tijd na over zijn besluit. "Maar in de huidige tijd met snelle veranderingen heeft een paus niet alleen mentale maar ook fysieke kracht nodig", aldus Benedictus, die na zijn aftreden naar zijn vakantieverblijf Castel Gandolfo ten zuiden van Rome zal gaan. Daarna zal hij in beslotenheid gaan wonen in het Vaticaan.
Volgens een Vaticaanwoordvoerder is de paus pas in 'de laatste maanden' tot zijn beslissing gekomen. Het was 'een volledig persoonlijke beslissing, zonder druk van buitenaf'. Het drukke paasschema dat voor de deur staat zou wel het aftreden bespoedigd hebben. De arts van Benedictus adviseerde hem onlangs al geen trans-Atlantische reizen meer te maken.
Nadat de paus eind februari terugtreedt, zal zijn zetel onbezet blijven totdat de kardinalen een opvolger hebben gekozen. Het Vaticaan hoopt dat het conclaaf van kardinalen zo snel mogelijk bijeenkomt om in de Sixtijnse kapel een opvolger te kiezen. Dan zou er voor Pasen al witte rook uit de schoorsteen moeten komen.
Benedictus XVI leidde de kerk sinds 2005 als 265ste paus. De Duitse geestelijke had een aartsconservatieve reputatie. Toen hij nog door het leven ging als kardinaal Joseph Ratzinger, en binnen het Vaticaan verantwoordelijk werd voor de kerkelijke doctrine, luidde zijn bijnaam niet voor niets 'de rottweiler van God'. Het pontificaat van Benedictus maakte dan ook een ruk naar rechts. Met opmerkingen dat condoomgebruik de verspreiding van aids in de hand werkte vervreemdde hij nog meer gelovigen in het ontzuilde West-Europa dan er onder zijn voorganger uit de kerkgebouwen waren gevlucht.
Maar zijn pontificaat kreeg vooral een mokerslag door de aanhoudende schandalen over seksueel misbruik door katholieke geestelijken. In België moest in 2010 onder meer bisschop Roger Vangheluwe ontslag nemen, omdat hij jarenlang een neef misbruikt had. Slachtofferorganisaties verweten de paus weinig te ondernemen tegen priesters die seksuele misdrijven pleegden of tegen hoge geestelijken die de misbruiken verzwegen.
De schandaalsfeer zette ook de interne verhoudingen in het Vaticaan op scherp. Vorig jaar volgde de zogeheten Vatileaks-affaire, waarbij zijn persoonlijke butler Paolo Gabriele vertrouwelijke informatie lekte naar de pers. De documenten toonden aan dat er een machtsstrijd aan de gang is in het Vaticaan en de paus geen greep meer had op sommige medewerkers, die zich schuldig zouden hebben gemaakt aan corruptie. Gabriele laakte 'het kwaad in de kerk', maar werd ondanks zijn actie 'om de paus te beschermen' door het Vaticaan veroordeeld tot achttien maanden cel. Toch kreeg Gabriele gelijk: eind januari dit jaar werd een onderzoek geopend naar de bank van het Vaticaan wegens vermoedelijke witwaspraktijken.
De opvolger van Benedictus XVI wacht dan ook de uitdagende taak de augiasstal van Rome uit te mesten.