'Ik wil kindsoldaten een stem geven'

Ergens in Afrika. Niet nader genoemde rebellen overvallen een dorp. Kinderen worden ontvoerd, waaronder de twaalfjarige Komona (rol van Rachel Mwanza), maar eerst wordt zij gedwongen haar eigen ouders te vermoorden. Ook daarna verloopt de opleiding tot kindsoldaten genadeloos, net als de gevechten tegen het regeringsleger. Bij zo'n bloederig treffen overleeft Komona. Als enige. Voor de rebellenleider is dat een duidelijk teken. Komona moet wel een war witch zijn!

Het bestaan van kindsoldaten is bekend. Trieste en tragische realiteit. Met het fenomeen van een 'war witch' zijn we minder vertrouwd. Kim Nguyen: "Maar het is evenzeer realiteit. Voor dit scenario heb ik mijn personages opgebouwd met verschillende elementen die ik tijdens mijn research in allerlei verhalen gelezen had. Zo was er het verhaal van de negenjarige Johnny Htoo, een kindsoldaat uit Birma, die op een dag wakker werd en van zichzelf verklaarde dat hij de reïncarnatie was van God. Hij rookte de hele dag door sigaren en kwam uiteindelijk aan het hoofd van een leger, bestaande uit een honderdtal soldaten, aan wie hij bevelen gaf. Hij werd de hele tijd door een of andere lijfwacht rondgedragen, want gezien zijn goddelijke status mochten zijn voeten de grond niet raken. Zoniet riskeerde hij onzuiver te worden. Kortom, een onwaarschijnlijk verhaal. Een andere inspiratiebron voor het hoofdpersonage van Komona was een meisje uit een Afrikaans dorp, in de regio onder de Sahara."

Jean-Claude Van Damme

Nguyen vond het belangrijk dat het hoofdpersonage een meisje was. "Het was mijn manier om die meisjes een stem te geven. Het was een soort hommage van mijn kant aan die meisjes die zelden de kans krijgen om het woord te nemen en iets te zeggen over hun situatie. Ik zie hen als een symbool van onverzettelijkheid en volharding. Voor mij gaat dit meer dan alleen maar over kindsoldaten. Het zijn multidimensionale wezens, boordevol paradoxen en als dusdanig ook cinematografisch ongelooflijk interessant.

"Ja, het onderwerp was belangrijk, maar het hoofdpersonage was dat evenzeer. Het is onmogelijk om, narratief gesproken, een sterker personage te hebben: tegelijk kind en volwassen, tegelijk overtreder en slachtoffer, tegelijk leven geven en leven nemen, tegelijk moeder en kind, enzovoort. Allemaal paradoxen die zeer rijk zijn, maar die men eigenlijk niet eens kan uitleggen. Ze zijn ook te complex om zomaar te beoordelen. Men kan ze alleen presenteren, alleen maar laten zien."

De onbekende, debuterende tiener Rachel Mwanza werd in Berlijn bekroond als beste actrice. En dat terwijl sterren als Isabelle Huppert toch ook in de running waren. Nguyen: "Tja, je kunt Rachel moeilijk iets anders dan een echt natuurtalent noemen. Ik heb geen enkel idee van wat de toekomst voor haar als actrice in petto heeft. Ik maak mij eerlijk gezegd ook wel wat zorgen over haar carrière. We hebben allemaal die verhalen over Slumdog Millionaire gehoord. Wat Rachel betreft, zijn er qua betaling duidelijke afspraken gemaakt. Geen liefdadigheid. Er was een contract, met een salaris. Ze wordt dus betaald voor het werk dat zij gedaan heeft en voor de manier waarop haar vertolking de film verrijkt heeft. Maar er wordt wel voor gezorgd dat het geld verspreid wordt over een periode van vier jaar, tot Rachel zelf achttien zal zijn.

"Het belangrijkste lijkt mij nu in eerste instantie haar alfabetisering. En daarnaast probeer ik haar tegelijk te overtuigen om toch ook een ander beroep te leren. Maakt niet uit wat. Maar voorlopig wil ze daar niet van weten en is spelen het enige dat haar interesseert."

Het was grappig om ook even Jean-Claude Van Damme op een televisiescherm te zien opduiken in Rebelle. Nguyen: "Ik was eerlijk gezegd vergeten dat hij uit België afkomstig is. (lacht) In eerste instantie wou ik een beeld van Rambo gebruiken, maar men heeft mij bezworen dat ik in deze Afrikaanse context veeleer Van Damme dan Rambo moest gebruiken. Dergelijke actiefilms worden daar courant getoond bij wijze van indoctrinatie, om het geweld te verheerlijken."

Mystieke rivier

Het kan niet evident geweest zijn - en dat is een understatement - om deze film op locatie te gaan draaien in Congo. Er werd op voorhand ook gekeken naar Kenia en Kameroen, maar uiteindelijk was het voor Nguyen duidelijk dat het Congo moest worden, ook al wordt het land in de film niet bij naam genoemd. "Ik wou het verhaal niet in een specifieke geopolitieke context plaatsen. De toeschouwer kan alleen maar meekijken met de blik van Komona. Wat het meisje niet ziet of wat zij zelf niet begrijpt, krijgt het publiek dus evenmin te zien. Maar de ziel van Congo heeft in Rebelle toch een soort universele indruk gelaten. Het mysticisme van de Congostroom bij voorbeeld: een kracht die zich niet laat definiëren. Een roman als Heart of Darkness begrijpt men pas echt goed als men daar geweest is. Voor ons was de eerste grote uitdaging een maatschappij vinden die de filmproductie aldaar wilde verzekeren. Niet evident, inderdaad (lacht)

"De chaos blijft inderdaad zeer groot in Kinshasa. We verbleven in huizen of villa's die met bunkers verdedigd worden. Als we naar onze filmsets reden, dat waren meestal gemilitariseerde en dus beschermde locaties, of 's avonds ergens heen wilden, hadden we chauffeurs nodig. Veiligheid was een bekommernis van elke dag. En van heel de dag. Maar de grote rijkdom van Congo voor deze film waren precies de mensen. Mensen met een buitengewoon instinct om te spelen.

"Als ik in Montréal een zogenaamde open casting doe, dan mag ik tevreden zijn als ik op twintig kandidaten één iemand met voldoende talent vind om een beetje op een zichtbare plaats te figureren. In Congo was het gemiddelde bijna één op de twee. Ik weet niet of het te maken heeft met hun danstraditie of met hun orale traditie om verhalen over te leveren, maar het zijn geboren acteurs. Une richesse de jeu vraiment extraordinaire! Voor mij zijn die Congolezen de Brazilianen van Afrika."