Belazer de boel in 7 stappen

Stel dat de Costa Ricaanse spits Marco Ureña in de honderdvijftiende minuut van de WK-kwartfinale Nederland-Costa Rica zijn ultieme schot niet tegen de knie van de Nederlandse doelman Jasper Cillessen had gemikt, maar in het lege doel ernaast. En stel dat dik vier uur eerder op diezelfde dag Romelu Lukaku in het slot van die andere kwartfinale, Argentinië-België, zelf op en in het doel geschoten had in plaats van de bal nog eens zinloos achteruit te leggen - en dat de Belgen vervolgens in de verlengingen komaf gemaakt hadden met het Argentijnse betonvoetbal.

Dan hadden we vanavond niet alleen naar een historische halve finale België-Costa Rica gekeken, maar dan zouden we de voorbije dagen ook overrompeld zijn door adviseurs die in allerlei media de bijzondere managementtechnieken van de Belgische selectieheer Marc Wilmots aangeprezen hadden als hét na te volgen voorbeeld. Zo moeilijk is het zelfs niet om wat managementadvies te verzinnen aan de hand van Wilmots. Hier gaan we:

1. Toon je ware emoties

(toon bij die tip de wildemanssprong van Wilmots).

2. Wees innovatief

(het is niet omdat alle andere teams uit de geschiedenis op hoek- en vrije schoppen trainen dat jij dat ook moet doen).

3. Durf evolueren

(hou je beste werknemers achter de hand tot het echt niet anders meer kan).

4. Hou de focus

(geen echtgenotes/n en kinderen op de werkvloer).

5. Delegeer

(als je team getalenteerd is, dan kan het heus zelf wel overleggen over tactiek en strategie).

6. Delegeer niet

(jij bent zelf de beste psychologische vertrouwensman).

7. Blijf meester van de timing

(onderhandel je contractverbetering vóór je voor een belangrijke opdracht staat, niet erna).

Lessen voor het leven

Helaas voor de Belgische voetbalsupporters en voor de bijdehante en op wat snelle winst beluste managementtrainers in dit land rolde de bal de andere kant op, en is het niet over het wonderbaarlijke succes van Marc Wilmots dat de wereld zich nu verbaast. Louis van G(eni)aal is de nieuwe held. Zonder de minste ironie verschijnen op gespecialiseerde blogs en bedrijfspagina's in de kranten stukken met tips voor managers die zelf een Van Gaal willen worden.

De Nederlandse bondscoach is immers voor de rest van zijn leven de man die zijn doelman in de laatste minuut durfde te wisselen, omdat hij er (terecht) van uitging dat de vervanger een paar strafschoppen zou stoppen.

En dus schreef de digitale zakenkrant NRC Q (het jongste zusje van kwaliteitskrant NRC) eergisteren bloedserieus: "Er is sinds dit weekend maar één vraag die elke manager zich voortaan moet stellen als het even heel spannend is op het werk: 'Kan ik nog een keeperswissel toepassen?'" Waarna een 'minimanagementcursus over het succesvolle leiderschap van Van Gaal' volgde. Dat ging van tip 1: 'Sluit toeval uit' ("Wat wij zagen, zat al weken in het hoofd van de coach") tot tip 7: 'Let op de hele mens' ("Hoe meer de baas weet van die hele mens die voor en met hem werkt, hoe meer die mens hem oplevert").

Nog meer 'lessen voor het leven' konden managers met een plotselinge Van Gaal-fixatie afgelopen maandag krijgen in het Algemeen Dagblad. Daar ging het van 'Het plan, dommie' ("Stippel je eigen pad naar succes exact uit") tot 'Prestaties uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst'("Het gaat niet om gisteren, het gaat om nu"). En op de gespecialiseerde Managementsite.nl hebben ze nog een ander bedrijfskundig besluit uit het keepermoment van Van Gaal gepuurd: leid je bedrijf als een meritocratie, waarin niet status maar prestatie de waarde bepaalt. Want: "Dat is de eigenlijke kern van meritocratie: niet alleen zelf, maar vooral ook samen presteren."

Charlatanerie

Dat is heel wat advies voor één beslissing om één doelman te wisselen. Is het ook iets waard? "Neen", zegt Marc Buelens, professor bedrijfspsychologie aan de Vlerick Business School. "Het is zo'n dwaze mode zoals je ze wel vaker ziet opduiken in het managementvak. Iemand heeft plots wat succes, en meteen staan er adviseurs allerhande op om daar allerlei recepten voor algemeen gebruik uit te halen. Pure oplichterij, zoals je die helaas wel vaker aantreft in de sector van het bedrijfsadvies."

Managementadvies is een miljardenbusiness. De niet te stelpen vloed van internationale vakliteratuur is de motor voor de winstgevende sector van advies en training. "Ga er maar van uit dat bijna al die boeken rommel zijn", oordeelt Buelens streng.

"Met wat gezond verstand kun je tot wat algemene principes komen, al de rest is charlatanerie en geldklopperij. Het is ook moeilijk om in dit vak stellingen met wetenschappelijke bewijskracht te onderbouwen. Het hoogste wat je kunt bereiken, is dat je zegt wat zeker niet werkt. Het is ook geen levend vakgebied meer, eerlijk gezegd. Alles is wel al eens gezegd en geschreven."

Managers lessen laten trekken uit een voetbalzege vindt Buelens per definitie onzin. "Voetbal is een toevalssport bij uitstek. Talent, inzet en geluk spelen allemaal mee, en Van Gaal heeft al véél geluk gehad op dit WK. Ze laten het graag anders uitschijnen, maar de rol van een voetbaltrainer in het uiteindelijke succes van zijn ploeg is relatief beperkt. Wat moet je daar dan mee als bedrijfsleider? Bovendien kun je net zo goed de prestaties van Van Gaal kritisch beoordelen. Hij heeft zijn team slecht en behoudend laten spelen. Is dat het na te volgen voorbeeld?"

De hype over de managementkwaliteiten van Louis Van Gaal is een typevoorbeeld van wat Jos Verveen 'bullshit management' noemt. Nederlander Verveen was vijftien jaar lang actief in het organisatie- en communicatieadvies. Tot hij de deur van die sector achter zich dichtsloeg: "Omdat ik niet meer om kon met de introductie van steeds weer nieuwe, modieuze modellen van managementtechniek, waarvan de effectiviteit en het waarheidsgehalte helemaal niet bewezen waren."

Precies daarover schreef Verveen in 2011 een uiterst inzichtelijk boek - Bullshit management geheten dus. Het boek werd - o absurde vrije markt - met de klap een van de best verkopende Nederlandstalige managementboeken aller tijden. In het boek betoogt de auteur dat leiding geven uiteraard wel belangrijk is in een werkomgeving, maar dat er niet zomaar een blauwdruk van goede managementtechnieken bestaat die je van het ene bedrijf naar het andere kunt verplaatsen.

Met veel poeha

Verveen: "Sinds Frederick Taylor aan het einde van de negentiende eeuw het principe van de productiviteitswinst als kern van de bedrijfsvoering voorop heeft gesteld, is er in bedrijven een tussenlaag ontstaan van mensen die zich niet met de inhoud bezighouden, maar enkel met de organisatie en de werkprocessen. Die tussenlaag dijt maar uit, terwijl het erg moeilijk is om precies te bepalen wat haar toegevoegde waarde is."

Juist daarom wellicht is zich daar de erg lucratieve sector van bedrijfsadvies gaan enten. "Met veel poeha staat er telkens weer een goeroe op die stellig beweert dat de tijden alweer veranderd zijn, en iedereen mee moet doen met de nieuwe wijsheid", zegt Verveen.

"Het 'nieuwe werken' is zo al wel vijftig keer uitgevonden in de laatste honderd jaar. Terwijl de waarheid is dat dat advies niet of zelfs averechts werkt. Hoe meer managers je aantrekt, hoe minder innovatief je bedrijf zal werken. Bedrijven die relatief goed presteren zijn dan ook familiebedrijven, omdat zij immuun blijven voor al die modegrillen, en gewoon hun eigen weg gaan."

Dat is, vervolgt Verveen, ook de paradox van de nu uitbarstende Van Gaal-managementhype. "De kern van het succes van de coach lijkt toch zijn eigenzinnigheid te zijn. Hoe haal je het in je hoofd om te denken dat je dat dan kan overplanten naar je eigen werkvloer? De 'methode-Louis' werkt alleen bij Louis zelf. Deze methode kan alleen werken met de ervaring die Van Gaal opbouwde en binnen de context van deze voetbalploeg in deze situatie. Je kunt hem niet imiteren, anders was je hem wel geweest. Nog belangrijker is de vraag: wil je Van Gaal wel imiteren? Is zijn aanpak de manier om van jouw werkvloer een betere plek te maken?"

Toch wel, menen consultants Jeroen Visscher en Jurgen Frumau. Zij brachten al voor het WK het boek Hoe smeed je wereldkampioenen? op de markt, een boek waarin elke beslissing van Van Gaal in de aanloop naar het kampioenschap wordt ontleed. Hun auteursrechtelijke bedje is nu wel gespreid. Jos Verveen sluit niet uit dat er straks ook echt opleidingen aangeboden worden volgens de 'Van Gaal-methode'. "De Antwerp Management School heeft een tijdlang in alle ernst de cursus 'Wat kun je leren van Lady Gaga?' aangeboden. Dan kan Louis ook.

"Je verzint het zo gek niet, of het bestaat in deze sector. Circusmensen pikten hun graantje mee door managers te leren jongleren. Want om te jongleren moet je durven loslaten, en dus, jawel, leren delegeren. Vervolgens kwam iemand op het idee dat lachen de productiviteit verhoogt. Mochten alle managers op lachcursus. Allemaal onzin, en in sommige gevallen is het regelrechte fraude. De auteurs van de bestseller In Search of Excellence hebben toegegeven dat ze hun data gemanipuleerd hebben om hun punt te kunnen maken."

Compleet mislukt

Valt er uit het succes van Louis van Gaal dan echt geen wijsheid voor algemeen gebruik te halen? Toch wel. Vlak voor het begin van het WK maakte de Nederlandse openbare omroep NOS in het sportprogramma Andere tijden sport een reconstructie van de compleet mislukte eerste termijn van Van Gaal als bondscoach in 2001. Het hele volk spuwde de coach uit, en op de beladen persconferentie over zijn ontslag spuwde de tot tranen toe getergde Van Gaal terug.

En kijk nu eens. Dus luidt onze managementtip:

'Als je wint heb je vrienden/
Rijen dik, echte vrienden/
Als je wint, nooit meer eenzaam/
Zolang je wint'

Het auteursrecht op zoveel bedrijfskundige wijsheid berust niet bij de Harvard Business School, maar bij Herman Brood en Henny Vrienten.

Jos Verveen, Bullshit management, Academic Service, 2011.

Het boek Bye bye management van Marc Buelens wordt in september verwacht bij Lannoo.