De radicaal-rechtse Europese fractie van Matteo Salvini, een man met een plan

In een regenachtig Milaan verzamelde Europees radicaal-rechts afgelopen weekend op de meest zichtbare plek in de stad: het Piazza Duomo, aan de voet van de magistrale kathedraal en met zicht op de indrukwekkende Galleria Vittorio Emmanuele II, die het plein van de kathedraal met de Scala, de opera van Milaan, verbindt. 

Milaan is een stad met een linkse burgemeester, maar ook de thuisstad van de immens populaire Matteo Salvini. Die tweestrijd was te zien in de vele spandoeken die aan de Milanese balkons hingen, tégen de komst van Salvini’s karavaan.

Salvini was erin geslaagd om elf andere radicaal-rechtse Europese partijen op zijn gigantische podium in Milaan te verzamelen. Marine Le Pen, maar ook mensen van de AfD (Alternative für Deutschland) in Duitsland, Vlaams Belang bij ons, Geert Wilders' PVV in Nederland, partijen uit Denemarken, Finland, Bulgarije, Estland, Slovakije en Oostenrijk (al stuurde die partij een andere vertegenwoordiger dan aangekondigd, na het omkoopschandaal met een "Russische" agente waarin de partijvoorzitter diezelfde dag verwikkeld raakte). 

Sommige van die partijen zitten in eigen land in de regering, andere behoren tot de grootste partijen van hun land, nog andere, zoals Vlaams Belang bij ons, hebben maar één zetel in het Europese parlement, ook al omdat ze nu eenmaal uit een klein land komen. Maar de verzameling is opmerkelijk, en deel van een groter geheel, een opgezet plan. Een aanvalsplan.

Het plan loopt gelijk met dat van Steve Bannon, de voormalige strateeg van de campagne van Amerikaans president Donald Trump. Bannon wil, na Amerika, ook Europa veroveren voor radicaal-rechts. En dus reist hij Europa af om te praten met alle mogelijke partners. Hij heeft een hoofdkwartier opgezet voor wat hij “The Movement” noemt in Brussel, het hart van de Europese instellingen. Maar hij verblijft het grootste deel van de tijd in Italië, waar hij in een klooster in Umbrië een academie heeft opgericht om toekomstige rechtse politici klaar te stomen. 

Naar verluidt was Bannon in Spanje voor de verkiezingen daar eind april, om te praten met de uiterst rechtse partij Vox. Nu heeft hij volgens de Franse pers zijn intrek genomen in een chic hotel in Parijs, om Marine Le Pen te steunen. Maar Bannon – die liever strateeg achter de schermen is dan politiek leider op de voorgrond – begreep al snel dat de achterban van radicaal-rechtse partijen niet zit te wachten op een buitenstaander die hen de les komt spellen. Zij willen net zelf meer controle over de eigen toekomst.

Matteo Salvini koestert dezelfde droom, en is wél geschikt om het plan uit te voeren. Niet alleen speelde hij in Italië een huzarenstuk klaar: in een paar jaar tijd vormde hij de zieltogende, regionale partij Lega Nord, die na een corruptieschandaal maar 4 procent van de stemmen meer haalde, om tot een nationale partij, de Lega. Die Lega haalt in de peilingen tegenwoordig maar liefst ruim 30 procent, bijna het dubbele van wat ze vorig jaar nog haalde bij de Italiaanse parlementsverkiezingen.

Maar Salvini is ook ontzettend populair, in Italië, maar net zo goed daarbuiten. Hij is de meest gegoogelde man in Europa. Op Twitter heeft hij een miljoen volgers. Hij houdt hen op de hoogte van al wat hem bezighoudt, van de pasta die hij gegeten heeft, tot zijn verdriet op de eerste Valentijnsdag na de breuk met zijn vriendin. Hij spreekt zijn volgers elke dag aan met “amici”, vrienden. Na de meeting in Milaan ging hij in hemdsmouwen in de regen met zijn fans praten, hij kuste ze, omhelsde ze, nam selfies met ze. Zo gaat het altijd. Zij noemen hem Matteo, of Capitano, kapitein. Hij bestuurt het schip waarop ze met plezier inschepen.

Salvini heeft zich ook buiten Italië flink in de kijker gewerkt met zijn harde migratiebeleid, vooral tegen hulporganisaties die mensen redden op zee, en volgens hem daardoor medeplichtig zijn met de smokkelaars. Het is het thema bij uitstek waarop hij scoort bij de gewone man, zowel in Italië als daarbuiten. Het is ook het thema bij uitstek waarmee hij zijn Europese fractie verzamelde. Dat én de soevereiniteit van de lidstaten: de lidstaten – en niet de “bureaucraten en bankiers van Europa” – moeten weer de zeggenschap krijgen over het Europese beleid. De bewondering van de radicaal-rechtse partners voor Salvini droop op het podium in Milaan van de gezichten af.

De radicaal-rechtse partijen zijn niet meer – zoals vroeger – simpelweg tegen de Unie. Ze willen er niet meer uit. Wat ze willen, is – door de macht van het getal – het Europese schip van koers doen veranderen. Voorlopig zijn ze met twaalf, goed voor 70-80 zetels. Maar het plan van Salvini is niet af.

De voorbije maanden bloeide een innige bromance met de Hongaarse premier Viktor Orbán. Orbán kwam op bezoek naar Milaan, Salvini bracht een tegenbezoek aan Hongarije. Samen gingen ze de zwaar bewaakte en met hekken afgesloten grens van Hongarije inspecteren. Orbán staat op voet van oorlog met de christendemocratische fractie in het Europees parlement, die hem in maart een schorsing oplegde. Het is niet uitgesloten dat Orbán zich na de verkiezingen aansluit bij Salvini. Orbán noemt Salvini “de belangrijkste man in Europa”.

De vrijage van Salvini met de Poolse partij Recht en Rechtvaardigheid liep minder goed. Die partij had flink wat zetels kunnen aanbrengen, maar ze viel over de goeie Russische contacten die veel radicaal-rechtse partijen onderhouden. Een kwestie die nog maar eens duidelijk werd met het nieuwe schandaal in Oostenrijk. Die Russische connecties houden voorlopig ook andere partijen tegen, partijen uit Oost-Europa, de Baltische staten, Scandinavische landen.

Salvini vist in de vijver van drie fracties in het Europees parlement: zijn eigen fractie met onder meer Le Pen en Vlaams Belang. Maar ook die van de Europese Conservatieven (die gedecimeerd wordt als de Britse Conservatieven na de brexit vertrekken). En de fractie van Europa van Vrijheid en Directe Democratie (waar na het vertrek van de Duitse AfD naar Salvini’s fractie vrijwel alleen nog de Italiaanse Vijfsterrenbeweging overblijft). En er zijn nog andere vissen te vangen: Thierry Baudet met zijn Forum voor Democratie in Nederland bijvoorbeeld (al houdt die voorlopig de boot af, en blijft hij voorlopig ook vasthouden aan een Nexit) en Vox in Spanje (al houdt die partij niet van regionalistische of separatistische partijen, die goed vertegenwoordigd zijn in Salvini’s fractie). Ook de Britse Nigel Farage zou zich – voor zolang het duurt – willen aansluiten met zijn Brexitpartij.

De Europese denktank ECFR (European Council on Foreign Relations) waarschuwt dat als alle eurosceptische partijen samen meer dan 33 procent van de stemmen halen, er problemen dreigen voor de Europese besluitvorming. Afhankelijk van wie je daar allemaal bij rekent, is dat exact wat er bij de Europese verkiezingen kan gebeuren. Die partijen waaieren alle kanten uit, en zullen er wellicht nooit in slagen om echt samen te werken. Maar ze kunnen elkaar wel vinden op bepaalde thema’s, bij bepaalde stemmingen. En dan dwingen ze alle andere partijen om samen te werken. De Italiaanse regering (mee tot stand gekomen door de hand van Salvini) toont overigens aan dat vreemde samenwerkingen nooit uit te sluiten zijn.

De rechts-radicale partijen zelf zijn voorlopig met veel te weinig om zo’n blokkeringsminderheid te vormen. Ook bij hen zijn er onderling grote verschillen, die de samenwerking wellicht kunnen bemoeilijken. Maar ze zijn in opmars, en wegen daardoor nu al op de besluitvorming. In het gevoelige migratiedossier bijvoorbeeld, zijn de centrumpartijen – en dus ook het beleid - onder druk van hun succes al flink naar rechts opgeschoven. 

Bovendien kan groot succes van rechts-radicale of andere eurosceptische partijen er bij nationale verkiezingen toe leiden dat steeds meer landen premiers of belangrijke ministers uit zulke partijen krijgen. Hun invloed in Europa neemt dan toe via de Europese Raad van staats- en regeringsleiders. 

Matteo Salvini zelf is in elk geval van plan om premier van Italië te worden, dat is ook de baseline van zijn Europese campagne. Velen gaan ervan uit dat hij de Europese verkiezingen alleen maar gebruikt om zijn binnenlandse macht te vergroten. Dat hij – met een goed verkiezingsresultaat in de hand – zijn kans zal grijpen om verkiezingen uit te lokken in eigen land en premier te worden. Veel van zijn partijleden maken er geen geheim van dat ze van de Vijfsterrenbeweging en het eeuwige geruzie in de Italiaanse regering af willen.

Maar Salvini is geduldig, en geslepen. Hij overschaduwt met gemak de politici van de Vijfsterrenbeweging, die hij vaak de schuld in de schoenen kan schuiven van al wat misloopt in de regering. Hij heeft ook geen zin om zijn oude strijdmakker Silvio Berlusconi opnieuw naast zich te dulden, en mogelijk heeft hij voor een alternatieve regering diens steun nodig. De vraag is waartoe dat geduld, die geslepenheid en dat politieke vernuft nog kunnen leiden. In Italië, maar ook in Europa.