Oud-journalist Jeremy Paxman over de brexit: “De Britten willen gewoon met rust gelaten worden”

Jeremy Paxman, voormalig journalist van de BBC, durft één ding te voorspellen: op 29 maart verlaat het Verenigd Koninkrijk de EU. Een akkoord met de EU is er dan waarschijnlijk niet. “Iedereen denkt hier: uiteindelijk komen we op onze pootjes terecht.” Voor Paxman is het zo klaar als een klontje: “In hun hart willen de Britten maar één ding: met rust gelaten worden.”

Met die uitspraak vat hij wat hem betreft de complete Britse ziel samen. Het geeft meteen de reden aan waarom de Britten de EU willen verlaten, waarom ze niets zien in het akkoord dat May met Brussel sloot én waarom hij zelf door de telefoon wat stroef antwoordt.

Ramkoers

Paxman staat bekend om zijn bruuske manier van doen. Na 25 jaar politici interviewen voor het BBC-programma Newsnight heeft hij moeite om het allemaal nog heel erg serieus te nemen. David Cameron, de premier die besloot om een referendum te houden over vertrekken uit de EU, noemt hij ‘oerstom’. Theresa May kan evenmin op lof rekenen. “Wie gaat er nu onderhandelingen in terwijl hij op voorhand zegt: ik ga het gevraagde bedrag betalen? Dat is toch geen manier om serieus genomen te worden? Dat is dus ook niet gebeurd. Europa is over haar heen gelopen.”

Inmiddels is Paxman net journalist af, maar hij blijft boeken schrijven. Volgend jaar zal er weer een verschijnen, een titel die iets toevoegt aan zijn reeks boeken over de geschiedenis en het karakter van zijn land. Eerder schreef hij een boek over het Britse imperium: ‘Wat wereldheerschappij deed met de Britten’ was de ondertitel. Daarvoor schreef hij De Engelsen, dat een standaardwerk werd voor al wie wil begrijpen waarom de Britten zijn zoals ze zijn. Het boek is een aanrader voor wie bijvoorbeeld wil begrijpen hoe het kan dat het Lagerhuis zó op ramkoers ligt met May. De kans dat het land afstevent op een brexit zonder akkoord, lijkt met de dag groter te worden.

Tientallen rapporten hebben al voorspeld wat er dan gebeurt: een flinke koersval van het pond, gedonder aan de grenzen, een harde economische klap die vooral door de kleine man moet worden opgevangen.

Belachelijke backstop

In een poging om te verklaren waarom de meeste parlementariërs zo woest zijn over het akkoord, vertelt Paxman dat de Britten geneigd zijn om veel van die voorspellingen als een dreigement te beschouwen.

“Het begon er al mee dat ze zeiden dat we zus-en-zoveel moesten betalen. Ik weet niet hoe het in uw land is, maar in het Verenigd Koninkrijk is het zo dat je lid kunt worden van een club en ook je lidmaatschap weer kunt opzeggen. De EU is een club, dat is ons in ieder geval keer op keer verteld. Dus wij zeggen ons lidmaatschap op. Komen zij opeens met een belachelijk bedrag op de proppen. Een dreigement, denken wij.

“Wij ervaren die rekening van 39 miljard pond (44 miljard euro, red.) als een nogal bekrompen manier om ons te straffen. Dat verhaal is hier niet zo goed aangekomen. Mensen houden niet van dreigementen.

“Zo ervaren we ook het verhaal over de backstop in Noord-Ierland. Wij lezen in het akkoord: jullie kunnen ons niet verlaten. We blijven altijd zeggenschap houden over jullie grenzen.” Het is, voor zover hij het kan overzien of voorspellen, niet bepaald een emotie die iemand nog voor 29 maart kan veranderen.

Zelf voelt hij het ook. “Van de pot gerukt”, noemt Paxman de backstop, de passage in het akkoord met de EU waarin het gaat over de Noord-Ierse grens. “We hebben gestemd om de EU te verlaten, maar in die passage blijkt de EU tot in lengte van dagen iets te zeggen te houden over de grens in Noord-Ierland.

“Weet je, wij Britten zijn niet echt gewend aan landgrenzen. We hadden altijd onze eigen grens, de zee, en daarover hebben alleen wij iets te zeggen. Dat zijn we gewend.”

‘Beste volk ter wereld’

Dat het zo zou lopen, was misschien te voorzien geweest. Wie Paxmans De Engelsen heeft gelezen, begrijpt dat het al een wonder mag heten dat het Verenigd Koninkrijk het nog zo lang met de EU heeft uitgehouden. Al in het voorwoord vertelt hij over de collectieve vrees van het volk: dat ‘de Verenigde Staten van Europa het Verenigd Koninkrijk overbodig zullen maken’.

Hij beschrijft hoe het gegeven dat ze op een eiland werden geboren, ertoe heeft geleid dat de Britten een ‘diep gevoel van individuele vrijheid hebben geërfd’ en de algemene Britse karaktertrek van ‘afkeer om te worden gecontroleerd’. Hij vertelt hoe de negentiende-eeuwse schrijver Douglas Jerrold al schreef dat ‘het beste tussen Engeland en Frankrijk de zee is’, hij citeert een man die in 1836 bij het betreden van het vasteland zou hebben uitgeroepen: ‘Wat een verschrikkelijke stank!’ en brengt een beroemde krantenkop in herinnering: ‘Mist in het Kanaal, continent afgesloten’.

Paxman wijdt zelfs een heel hoofdstuk aan het enorme wantrouwen waarmee de Britten iedere buitenlander tegemoet treden, en aan hun enorme zelfvertrouwen. “In 1497 al schreef een Venetiaanse schrijver op dat ‘de Engelsen vooral veel van zichzelf en van alles wat hun toebehoort houden’.” Hij citeert de omstreden Britse kolonisator Cecil Rhodes: ‘Als Engelsman geboren zijn is alsof je de eerste prijs in de loterij des levens hebt gewonnen. We zijn het beste volk ter wereld, met de hoogste idealen waar het gaat om ordentelijkheid, gerechtigheid, vrijheid en vrede.’

Kolonie van Duitsland

‘De Engelsen weten al eeuwen dat het Europe­se continent niets dan onheil brengt’, schrijft Paxman, ‘dat hun grootste veiligheid is dat ze zich bevinden achter duizenden mijlen grillige kustlijn van hun thuiseiland.’

Daarom was het dat de Britten van het begin af aan weinig heil zagen in samenwerking met de rest van Europa. Hij schrijft over de algemene overtuiging dat ‘het hele ding erop gebaseerd is dat we uiteindelijk als een kolonie van Duitsland zullen eindigen’.

‘Wat het ingewikkelder maakte, was dat ze zich al heel close voelden met een ander continent: de Verenigde Staten’, staat in Paxmans boek. ‘De verbondenheid met de VS maakte dat ze zichzelf konden wijsmaken dat ze onafhankelijk waren gebleven. Ze bedoelden: onafhankelijk van de rest van Europa.’

“Kijk”, zegt Paxman, “die EU leek een aardig idee, althans toen het nog om handelsbetrekkingen ging. Maar uiteindelijk bleken we lid te zijn van iets heel anders, zeker sinds het Verdrag van Maastricht. Iedereen heeft het gevoel: dit is niet waar we lid van werden. We schreven ons in bij een handels­organisatie en buitenlandse politici hebben het omgevormd tot iets totaal anders.

“Het gevoel dat je je eigen wetten moet kunnen maken en veranderen als ze niet deugen, zit hier heel diep. In de Britse geest zit veel wantrouwen tegen politieke leiders. In ieders hoofd zweeft de vraag: ‘Hoe komen we van je af’, als ze iemand met macht zien. De mensen willen altijd weten hoe hij of zij aan die macht kwam, in welk belang. In het geval van de EU zijn al die vragen nog moeilijker te beantwoorden dan bij onze eigen leiders.

“Natuurlijk is het niet zo dat de mensen die voor de brexit stemden – ikzelf stemde tegen – allemaal bezig waren met de soevereiniteit van hun land. De meeste stemmen om de EU te verlaten kwamen uit de meest gedeprimeerde delen van het land. Daar hebben ze niet gedacht: we willen onze eigen wetten maken. Ze dachten eerder: ik heb geen idee wat hier precies de implicaties van zijn, maar het kan niet veel erger zijn dan wat we nu hebben.”

Hobbelige route

Dat dat besluit inmiddels tot een ‘ongelooflijke troep’ heeft geleid, dat ziet Paxman ook wel. Wat hem betreft is het zo snel mogelijk voorbij. Ook daarmee denkt hij een diepe wens van de meeste Britten te verwoorden: “Mensen zijn al een jaar helemaal klaar met de discussie over de brexit. They are sick to the back teeth of the whole debate. Ze denken: doe nou maar gewoon.”

Daarom ook verwacht Paxman dat er geen uitstel zal zijn. De brexit zal plaatsvinden en hoogstwaarschijnlijk is er dan geen akkoord met de EU. Zelf slaapt hij er geen nacht minder om.

“We zullen de EU verlaten op 29 maart. Ik weet dat jullie in Europa denken dat dat nog anders kan, dat er misschien nóg een referendum kan komen, of uitstel. Brussel zou dat zo doen: het zou dezelfde vraag zo vaak opnieuw voorleggen tot het volk het juiste antwoord gaf. Maar dat slaat nergens op. Je kunt dan net zo goed een derde referendum houden, of een vierde, een zesde, een elfde. Nee, we gaan de EU verlaten. Het zal goed komen. We zullen de eerste jaren een hobbelige route moeten afleggen, er zal gedoe zijn over handel en akkoorden, maar het zal op zijn pootjes terechtkomen. Ik geloof helemaal niets van al die verhalen over dat de economie zal instorten.

“Ze kunnen het over óns zeggen, maar het wereldwijde belang van de EU is ook aan het afnemen. Er zullen handelsakkoorden komen.”