Direct naar artikelinhoud
Opinie

“De ‘Nederlandse cultuur’ staat onder druk. De taal wordt mismeesterd en verkracht”

Arkcomité van het Vrije Woord roept op tot meer aandacht voor taalonderwijs
Beeld belga

Het Arkcomité van het Vrije Woord reikt elk jaar de Arkprijs voor het Vrije Woord uit. Die symbolische prijs bekroont mensen die zich actief inzetten voor de vrijheid van denken.

Het Arkcomité van het Vrije Woord heeft deze week de negenenzestigste Arkprijs toegekend aan Anuna de Wever en Kyra Gantois. Volgens de statuten heeft de vereniging tot doel “het bevorderen van de Nederlandse cultuur en de vrijheid van meningsuiting”. Tijdens de discussie over de nominaties is niet alleen gedebatteerd over organisaties en personen die op het publieke forum voor maatschappelijk relevante en in het bijzonder ecologisch dringende thema’s opkomen. Ook het belang van de ‘Nederlandse cultuur’ in de breedste zin van het woord is besproken.

De manier waarop het besluit tot stand is gekomen, kan in het juryverslag worden gelezen. Het Arkcomité heeft in zijn vergadering het fundamentele belang van de geesteswetenschappen onderstreept. Op de middelbare school en aan universiteiten en hogescholen wordt al langer een dalende interesse voor de menswetenschappen vastgesteld. De cijfers van de Vlaamse overheid zijn sprekend. Het Arkcomité betreurt de beslissing van de Vlaamse onderwijsnetwerken het schoolvak Nederlands in te perken met één uur per week. 

Ook de nogal eenzijdige inzet op STEM-vakken (in het ongezonde anglofiele jargon van onze bestuurlijke overheid: Science, Technology, Engineering en Mathematics) baart zorgen. Aan de universiteiten zien de menswetenschappen reeds enkele jaren de instromende studentenaantallen dalen. Dit academiejaar is er een status quo. De opleidingen taal- en letterkunde in ons taalgebied, met name de studie van het Nederlands in Nederland en in mindere mate aan Vlaamse universiteiten, krijgen klappen. Het is intussen bekend dat aan de VU Amsterdam de bacheloropleiding Nederlands is opgeheven, ingegeven door een meedogenloze markteconomische logica die is gericht op rendement en centen. Het is stuitend dat de ‘kleinere’ talen van de Europese Unie nauwelijks worden bestudeerd aan onze universiteiten. Een voor een worden die taalopleidingen geschrapt.

Nu de menswetenschappen in het curriculum minder aandacht krijgen, roepen wij de onderwijsnetten en de Vlaamse politieke overheid op de nodige initiatieven te nemen

Ook de ‘Nederlandse cultuur’ staat onder druk. De taal wordt mismeesterd en verkracht, nog het meest door degenen die zich er vaak op beroepen. Bijna een decennium geleden heeft Martha Nussbaum er in haar bekende pamflet Not For Profit (2010) al op gewezen dat liberal arts-vakken fundamenteel zijn voor kritisch burgerschap en het democratisch gesprek. Zonder een investering van politieke overheden, onderwijskoepels en universiteitsbesturen in de geesteswetenschappen (filosofie, geschiedenis, taal- en letterkunde, toegepaste taalkunde, kunstwetenschappen) loopt de toekomst van de democratie groot gevaar. De Amerikaanse filosofe wijst erop dat vaardigheden die vooral door de alfawetenschappen worden aangereikt, zoals kritisch en creatief denken, heldere communicatie, empathisch vermogen, cognitieve kunde, de kunst van de nuance en de meervoudige blik, in de verdrukking dreigen te geraken.

Gezien het maatschappelijk-culturele belang van de geesteswetenschappen, de noodzaak van kritische burgerzin, historisch perspectief en dus ook van communicatieve vaardigheden, spreekt het Arkcomité zijn bezorgdheid uit. Daarom pleit het comité van het Vrije Woord ervoor en dringt er bij de Vlaamse overheid op aan in het onderwijs meer in te zetten op meertaligheid en de geesteswetenschappelijke vorming van scholieren en studenten. Aangezien de bevordering van de ‘Nederlandse cultuur’ een van de pijlers is van het Arkcomité, wordt met klem gevraagd in tijden van verengelsing en taalverschraling, niet alleen aan de universiteiten maar ook in het maatschappelijk veld (de nieuwe naam van het Koning Boudewijnstadion is Golden Generation Arena, en de naam van de Leidse bibliotheek Leiden University Library levert een pittige afkorting op), meer in te zetten op het schoolvak Nederlands en de neerlandistiek in Nederland en Vlaanderen te steunen. Taalverwerving en taalvaardigheid zijn belangrijke aandachtspunten.

Bindmiddel

Het Nederlands is het bindmiddel tussen mensen in een gemeenschap waar de taal wordt gesproken op straat, op de werkvloer, in de kroeg. Mensen met een migratieachtergrond studeren de taal als deel van een inburgeringscursus, buitenlandse professoren aan onze universiteiten moeten met het oog op een benoeming in enkele jaren de voertaal van onze instellingen onder de knie te krijgen. Het is kortom van onmiskenbaar belang leerlingen en studenten een uitstekende en wervende opleiding aan te bieden. Het schoolvak Nederlands staat voor nieuwe uitdagingen en heeft nood van verdieping en meer maatschappelijke relevantie. Veel leerkrachten geven zonder enige twijfel het beste van zichzelf. Het zijn de schooldirecties en vooral de dirigerende onderwijskoepels en bevoegde ministers met hun kabinetten die hoger moeten inzetten en meer investeren. De vele vacante plaatsen in het middelbaar onderwijs en de onderwijsstaking van een paar dagen geleden zijn signalen dat er voor de toekomstige regering bijzonder veel werk aan de winkel is.

Met deze bijdrage onderstreept het Arkcomité de noodzaak van de geesteswetenschappen, naast de bèta- en gammawetenschappen. De vrijwaring van de vrijheid van meningsuiting is precies de reden waarom dit pleidooi wordt gehouden. Jonge mensen, die voor maatschappelijke kwesties heel moedig de nek uitsteken, zijn mondig en kritisch. Nu de menswetenschappen in het curriculum minder aandacht krijgen, roepen wij de onderwijsnetten en de Vlaamse politieke overheid op de nodige initiatieven te nemen om in de woorden van Martha Nussbaum “de vorming van goed geïnformeerde, onafhankelijke en tot medeleven met anderen in staat zijnde democratische burgers” blijvend te garanderen.

Namens het Arkcomité: Joseph Asselbergh, Sigrid Bousset, Daniël Buyle, Roger de Neef, Raymond Detrez, Lukas de Vos, Jan de Zutter, Pol Hoste, Betty Mellaerts, Jeroen Olyslaegers, Adriaan Raemdonck, Yves T’Sjoen, Claire van Damme, Ingrid Vander Veken, Leen van Dijck en David van Reybrouck, Eddy Borms, Bruno De Wever, Luc Huyse, Bernard Insel, Pjeroo Roobjee en Marc Ruyters.