Het groeiende ongenoegen kan wél bijdragen tot de politiek: tijd voor ons "groot nationaal debat"

De lente belooft een hoogmis te worden voor onze democratie. Met zowel federale en Europese verkiezingen staat er heel wat op het spel. Het groeiende ongenoegen bij burgers die zich niet gehoord voelen, vormt een vruchtbare bodem voor slinkse demagogen en verdere polarisering.

Het kan ook anders: wat als we, naar Frans model, dat ongenoegen omzetten in engagement om samen de lijnen van ons democratisch systeem te hertekenen?

De vertrouwensbreuk tussen burgers en politici is al langer een feit. Uit de recentste Eurobarometer bleek dat slechts één op twee Belgen vertrouwen heeft in de regering en in het nationale parlement.

Bovendien vonden er de laatste maanden grootschalige protesten plaats waarmee burgers hun frustratie uitten over de inertie van politici tegenover de maatschappelijke noden. Van jongeren die massaal spijbelen om klimaatactie te eisen van onze overheid, tot de gele vestjes die protesteren tegen het antisociale overheidsbeleid.

Ofwel ruimen we plaats voor populisten die ogenschijnlijk simpele oplossingen bieden voor de problemen van misnoegde burgers, zoals nu ook in Nederland al het geval blijkt. Ofwel bouwen we eindelijk aan een structurele dialoog tussen burger en politiek waarin al deze stemmen bijdragen tot een verrijkte besluitvorming.

We weten ondertussen dat er in Frankrijk door gele hesjes massaal wordt geprotesteerd tegen president Macrons beleid. Wat veel minder geweten is bij ons, is hoe Macron dit democratische spanningspunt wist om te zetten in een collectieve oefening om samen te delibereren over de vier grootste maatschappelijke vraagstukken. Met een nationale Grand débat consulteerde de overheid burgers rond thematieken als energietransitie, koopkracht, democratie en fiscaliteit.

Doordat de consultatie hoofdzakelijk online werd gevoerd, bereikte het Grote Debat een ongekende schaal aan burgerparticipatie, met maar liefst 1,6 miljoen (!) bijdragen. In plaats van naar binaire antwoorden te vragen op complexe vraagstukken (cfr. Brexit), zet Frankrijk een nieuw deliberatief model neer.

Er wordt de tijd genomen om op constructieve manier naar elkaar te luisteren — overheid naar burger, maar ook burgers onderling, met meer dan 10.000 bijeenkomsten over het hele land. Het is net door met elkaar in dialoog te gaan dat we polarisatie uit de weg gaan en kunnen komen tot een inclusiever overheidsbeleid.

Een dankbaar neveneffect: in Frankrijk is er ondertussen een immens debat… over het debat losgebarsten. Burgers denken actief mee rond de nieuwe spelregels van de participatieve democratie en de rol van technologie hierin. Iedereen kijkt met veel belangstelling naar hoe "civic tech" vandaag de Franse democratie nieuw leven inblaast. 

Opiniemakers schrijven vandaag kranten vol over de rol van artificiële intelligentie bij de verwerking van burgerinput naar beleidsinzichten. Aan de hand van tekstanalyse worden o.a. lobbyisten onderschept, prioriteiten per socio-economische bevolkingsgroepen ingedeeld en gebiedsgerichte samenvattingen gemaakt.

De gele hesjes maken van het voorstel tot een nationaal burgerinitiatief waarmee, naar Zwitsers model, referenda kunnen worden geïnitieerd, hun inhoudelijk stokpaardje.

Als aanvulling op de representatieve democratie wordt er nagedacht over een "gedeeld burgerinitiatief" waarbij zowel een minimum aantal handtekeningen van burgers als van parlementariërs nodig zijn om over te gaan tot deliberatie of referendum.  

Initiatiefrecht is niets nieuws voor ons Belgen. Burgers kunnen op nagenoeg alle beleidsniveaus mee de politieke agenda bepalen vanaf een zeker aantal handtekeningen. Sinds vorig jaar geldt een drempel van 25.000 handtekeningen om een wetsvoorstel voor te leggen aan het parlement.

Maar, is dit felbevochten recht anno 2019 niet wat achterhaald? Zoveel handtekeningen fysiek ophalen is een immense tijdsinvestering, wat dit meer tot een schijnrecht heeft gemaakt.

Dit burgerrecht is niet mee geëvolueerd met het digitale tijdperk waarin we leven. Mocht men online een voorstel kunnen lanceren en vervolgens door Itsme-geverifieerde stemmen kunnen verzamelen, de drempel tot beleidsparticipatie zou significant verlagen.

Het warm water heruitvinden is niet nodig. Letland wordt wereldwijd beschouwd als één van voorlopers op gebied van digitale democratie en burgerinspraak. Wie 10.000 geverifieerde stemmen verzamelt op het digitale platform van Letland, legt onmiddellijk zijn/haar voorstel voor aan het parlement. Meer dan 10% van de Letse bevolking registreerde zich al op dat platform en het parlement accepteerde al ruim 25 wetsvoorstellen van burgers. 

Nagenoeg identieke maatschappelijke vraagstukken, van ecologische transitie over sociaal beleid tot de houdbaarheid van ons democratisch systeem, bereiken ook stilaan bij ons hun kookpunt.

Waarom dus niet de gapende kloof tussen de bezorgdheden in de Dorpsstraat en de beslissingen in de Wetstraat te vernauwen in één grootschalig debat. Ja, één debat, geen geïsoleerde democratische oefeningen per taalgebied. Ook daar kan technologie in onze bijzondere Belgische context helpen om taalgrenzen te overstijgen.  

Dat vereist uiteraard de nodige durf en ambitie van onze beleidsmakers. Laat het Franse model alvast een inspiratie zijn voor wat mogelijk is.