Copyright 2019 The Associated Press. All rights reserved.

In een land als Sri Lanka kan sociale media bannen net meer kwaad dan goed doen

In Sri Lanka wordt al voor de tweede dag op rij een vlotte toegang tot de sociale media, zoals Facebook, YouTube en Twitter geblokkeerd. De overheid wil zo vermijden dat nepnieuws en haatberichten zich verder verspreiden. Al is het uiteindelijke doel van deze shutdown niet helemaal duidelijk. Sociale media verspreiden in Sri Lanka niet enkel haatberichten, maar verbinden ook de verschillende gemeenschappen en geven hen toegang tot genuanceerde en kritische berichtgeving in een land waar de traditionele media onder druk worden gezet door de regering.

Kort na de aanslagen in Sri Lanka circuleerden er op sociale media haatberichten tegen moslims en onjuiste informatie over het dodental en het motief achter de aanslagen. Maar ook vanuit moslimextremistische hoek werden haatberichten en video’s met bedreigingen naar onder meer de Christelijke gemeenschap verspreid.

De Sri Lankaanse overheid wil uit angst voor nieuwe conflicten toepassingen zoals Facebook, WhatsApp en YouTube tijdelijk ontoegankelijk maken voor de bevolking. Want het bloedbad met meer dan 300 doden wakkerde zondag een diepgewortelde spanning in het land aan. Maar een ban op sociale media verhindert veel meer dan enkel haatberichten. Enkele uren na de zes bomexplosies in kerken en hotels konden de burgers bijvoorbeeld niet via sociale media hun omgeving inlichten over hun veiligheid. Apps als WhatsApp of Facebook zijn in de regio vaak de enige manier waarop mensen vaak snel met mekaar kunnen communiceren.

Sociale media als waakhond

Bovendien dient sociale media in Sri Lanka steeds meer als een alternatief voor de traditionele berichtgeving. De regering van Sri Lanka kent een lange geschiedenis van censuur. Er verdwenen kritische journalisten en de overheid blokkeerde te kritische websites. Sri Lanka staat op plaats 126 (van de 180) in de World Press Freedom Index. Persvrijheid is er dus relatief.

Sri Lankanen grijpen steeds meer naar sociale media om toegang te krijgen tot kritisch en genuanceerd nieuws, want de ‘klassieke’ kranten en televisiezenders worden soms ook door de overheid gebruikt én misbruikt om bevolkingsgroepen tegen mekaar op te zetten of om misleidende informatie te verspreiden. Sociale media vormen dan een tegengewicht. Maar bijvoorbeeld ook de populaire en onafhankelijke nieuwssite Groundviews, die regelmatig nepnieuws in Sri Lanka weerlegt, zet sterk in op sociale media om lezers te bereiken. Zij zijn één van de velen die lijden onder de sociale media ban van de regering.

Zo toonde de regeringscrisis in oktober 2018 hoe belangrijk sociale media is in de Sri Lankaanse journalistiek. Toen president Maithripala Sirisena de toenmalige eerste minister ontsloeg om oud-president Mahinda Rajapaksa aan te stellen als premier en daarbij meteen de controle nam over de staatstelevisie, schakelden de journalisten over op Twitter om de burgers juist te informeren.

De negatieve gevolgen van de ban op sociale media hebben vermoedelijk een grotere impact op de burgers dan dat het hen veilig stelt voor nepnieuws en haatberichten. De verspreiders van die onjuiste informatie zijn vaker ervaren sociale media-gebruikers die via een VPN (Virtual Private Network) de ban weten te omzeilen. De regering in Sri Lanka ontneemt hun burgers dus eerder het recht op informatie dan dat ze hen hoedt voor haatdragende of onjuiste informatie.

Regels in plaats van een communicatiestructuur platleggen

Het is niet de eerste keer dat Sri Lanka sociale media afsluit. Vorig jaar in maart reageerde de regering met een ban op onder meer Facebook, Twitter en de chat app Viber, na rellen in de regio rond de centraal gelegen stad Kandy. Een boeddhistische groepering stak er een tiental huizen en winkels van moslims in brand, waarop een groep moslims iemand uit de boeddhistische gemeenschap uit de regio rond Kandy vermoordde. 

De spanning tussen de religieuze gemeenschappen valt in Sri Lanka grotendeels samen met een regionale en taalkundige scheiding. De boeddhistische meerderheid en islamitische minderheid hebben om die reden elk een aparte traditionele nieuwszender. De opkomst van sociale media zorgt in Sri Lanka voor communicatie en nieuwsvorming over de religieuze, regionale en taalkundige grenzen heen. Naast een forum voor haatberichten en nepnieuws, zijn sociale media in Sri Lanka dus ook een verbindende kanalen die verschillende etnische gemeenschappen met elkaar in contact brengen. 

Omstandigheden die hate speech mogelijk maken aanpakken, zoals regulering en wetten, kan op langere termijn meer impact hebben dan een communicatiestructuur platleggen. Bovendien kan je je afvragen waar kritische stemmen, die bedenkingen hebben bij het feit dat men in hoge regerings- en veiligheidskringen op de hoogte was van mogelijke aanslagen, terecht met hun bedenkingen? Dat ruikt naar een autoritair systeem.

Beluister een gesprek over sociale media in Sri Lanka met Tim Verheyden in het Radio 1-programma "De wereld vandaag":

Meest gelezen