Direct naar artikelinhoud
InterviewMelinda Gates

Melinda Gates: ‘Ik lig ’s nachts wakker van voorbehoedmiddelen’

Melinda Gates met haar nieuwe boek ‘The Moment of Lift’: ‘Het is ongelooflijk hoeveel vrouwen misbruikt worden of zijn geweest.’Beeld AP

In haar boek The Moment of Lift geeft Melinda Gates (54) onderdrukte vrouwen een stem én toont ze een onbekende kant van zichzelf. ’s Wereld rijkste filantrope over liefdadigheid, haar leven met Bill en het verhaal dat ze lang niet durfde te vertellen.

Het is niet simpel om vandaag de dag een steenrijke filantroop te zijn. Veel weldoeners beleven moeilijke momenten in het huidige klimaat van groeiende weerzin tegenover de elite, en scepsis over de motieven van de superrijken en de mate waarin hun altruïsme gemotiveerd is door welbegrepen eigenbelang.

“Er zijn zeer zeker uiteenlopende zienswijzen op filantropie in de maatschappij”, zegt Melinda Gates, die samen met haar echtgenoot Bill aan het hoofd staat van een liefdadigheidsorganisatie die hun naam draagt en die zich tot doel stelt de gezondheidszorg in de wereld te verbeteren en de armoede te verminderen. Met een kapitaal van 50,7 miljard dollar (45 miljard euro) is ze de grootste charitatieve stichting ter wereld. “Gelukkig genoeg leven we in een democratie, en kunnen we allemaal zelf bepalen hoe we willen dat de dingen eruitzien.”

In dat opzicht focust Melinda Gates, zowel in Amerika als in het buitenland, op vrouwenrechten, een thema dat ze exploreert in een nieuw boek, The Moment of Lift. “Ik voel woede”, zegt ze over het onrecht dat ze gezien heeft. “Het is mijn taak om dat om te zetten in brandstof voor mijn werk.”

Als u andere rijke filantropen tegenkomt, hebt u dan het gevoel dat er onder hen mensen zijn die op een ernstige manier begaan zijn met hun eigen verantwoordelijkheid voor problemen die ze proberen op te lossen, zoals de groeiende inkomensongelijkheid?

Melinda Gates: “Er zijn absoluut mensen die daarover nadenken. En er zijn mensen die hun handelen niet ter discussie stellen. Maar een van de redenen waarom The Giving Pledge (een initiatief van het echtpaar Gates en Warren Buffett om rijke mensen ertoe te bewegen een deel van hun geld aan goede doelen te geven, red.) zo belangrijk is geweest, is dat we in sommige landen – India, China – een discussie over filantropie op gang brengen.

“Ik zou zeggen dat van de 190 mensen die zich tot nu voor The Giving Pledge hebben geëngageerd, sommigen dat duidelijk gedaan hebben omdat het hen goed leek. Maar ik ben vooral erg verbaasd door het grote aantal filantropen – geen miljardairs, maar miljonairs – die de stichting bezoeken en van ons willen weten hoe wij aankijken tegen filantropie. ‘Hoe deden jullie het?’: die vraag komt vaak terug.”

Een Indiase sekswerker begroet Melinda Gates (l) bij een aidspreventiecentrum in Calcutta, 2004.Beeld AFP

Gebeurt het bij die vergaderingen voor The Giving Pledge soms dat mensen gevraagd wordt niet alleen meer te geven maar ook minder te nemen?

“Kijk, hoe dan ook zullen er in de zaal veel zienswijzen over dat onderwerp zijn. Maar ik denk dat je het moet formuleren als: wat willen we met onze democratie? Hoe moeten de Verenigde Staten er over vijftig of honderd jaar uitzien? Hoe moet het dan in de wereld staan? Ik kan je vertellen dat veel mensen in die zaal willen dat mensen met een laag inkomen het beter hebben in de VS. Ze willen dat de dingen erop vooruitgaan.”

Een van de terugkerende punten van kritiek op mensen die op grote schaal aan liefdadigheid doen, is dat ze niet geïnteresseerd zijn in hervormingen van een economisch systeem dat ongelijkheid in de hand werkt. Maar is een radicale omwenteling niet nodig om de ongelijkheid recht te trekken?

“Bill en ik hebben eerder officieel aangegeven dat we voorstander zijn van meer progressieve belastingen. We geloven niet in erfelijke rijkdom.

“Bill is de eerste persoon die u zal vertellen – Warren Buffett is de tweede – dat hij niet had kunnen doen wat hij gedaan heeft als hij niet was opgegroeid in de VS, niet had geprofiteerd van het Amerikaanse onderwijssysteem, van de infrastructuur die hier bestaat om bedrijven uit te bouwen. Als ze waren opgegroeid in pakweg Senegal, dan hadden ze hun bedrijf nooit kunnen oprichten. Dus ze hebben wel degelijk voordeel gehad.

“Maar we moeten goed nadenken over hoe we sommige van die onevenwichten wegwerken. Over hoe we onze machtsnetwerken toegankelijk maken voor vrouwen en mensen van kleur. We moeten nadenken over onze privileges. Ik moet elke dag nadenken over mijn privileges.”

Welk recent inzicht hebt u gekregen over uw bevoorrechte positie?

“Dat het niet volstaat erover te lezen. Je moet voeling vinden met mensen die er niet als jou uitzien. Als ik lees over een schietpartij in het zuiden van Seattle, dan beleef ik die ervaring niet. Maar een vriend die gekleurd is misschien wel, of hij kent iemand die deel uitmaakt van die gemeenschap.

“Mijn jongste dochter – ze heeft veel vrienden die ze me voorstelt, van gemengde origine, dat vind ik heerlijk – en ik hebben hetzelfde motto. Iedereen die bij ons door de deur wandelt, moet zich op zijn gemak voelen in ons huis, hoe groot het ook is, ondanks de kunst die er staat. En geloof me, er dagen mensen aan de voordeur op die zich helemaal niet op hun gemak voelen. En dat betekent dat ik soms met de hond aan de voordeur ga zitten – in mijn yogabroek, zonder make-up – en de hond aai tot ze zich op hun gemak voelen. Want alleen als we ze op hun gemak hebben gesteld, kunnen we een echte gemeenschap zijn. Ik moet meer doen om die barrières weg te nemen. Het is voor zowat iedereen moeilijk om aan onze voordeur te staan.”

Melinda en haar man Bill Gates: ‘‘Het ergert me dat de techwereld denkt dat de oplossing van de grote problemen die Bill en ik aankaarten, erin bestaat mensen een app te geven.’Beeld AP

U en Bill kijken samen naar de Britse tv-serie The Crown. Wat boeit u verder zoal op tv?

“We zijn dol op This Is Us (serie over een echtpaar en hun drie kinderen, van wie er een is geadopteerd, red.). Onze vrienden plagen ons ermee. We haakten pas laat in bij Friday Night Lights (serie over een American football-coach). Momenteel kijken we naar A Million Little Things (over een hechte vriendengroep) – heerlijk. En Silicon Valley (sitcom over een technologiebedrijf): een genot.”

Zijn er aspecten van de techwereld die u enorm storen?

“Wat me ergert is dat, ondanks de grote problemen die Bill en ik aankaarten, de techwereld denkt dat de oplossing erin bestaat mensen een app te geven. Wel, dat gaat de dingen niet veranderen. Ik zou ook graag wat meer technologische innovaties zien die de wereld vooruithelpen. ‘Laten we eens iets creëren dat mijn hond kan opsporen’ – dat is leuk en tof, maar komaan, er gaan op hetzelfde moment wel mensen dood.”

U vertelt een paar persoonlijke verhalen in uw boek, en vult dat aan met verhalen van vrouwen die verschrikkelijke dingen hebben meegemaakt: genitale verminking, een vrouw die u haar kind aanbood opdat het een beter leven zou krijgen. Was het moeilijk om een manier te vinden om ervaringen die zo anders zijn dan de uwe samen te brengen in een boek? Ik heb het gevoel dat de meest genereuze interpretatie is dat u die vrouwen met het boek een platform biedt. De minder genereuze interpretatie is dat u door uw eigen verhalen naast veel rauwere verhalen te plaatsen twee ongelijke situaties over dezelfde kam scheert.

“Een van de dingen waarover ik in het boek schrijf, is dat ik in een relatie heb gezeten waarin ik misbruikt werd. Ik had daar nooit eerder publiekelijk over gesproken. Jarenlang heb ik er niet over kunnen praten en heeft het mijn zelfbeeld aangetast. Voor mij verschilt dat niet zoveel van de situatie van vrouwen in de derde wereld die zich niet kunnen uitspreken of hun lot niet zelf in handen hebben.

“Uiteraard heb ik godzijdank niet de ervaring van genitale besnijdenis en heb ik nooit een kind verloren, maar ik ben nauw betrokken geweest bij de dood van twee mensen. En als moeder heb ik er een idee van hoe vreselijk het moet zijn een kind te verliezen. Je hoeft niet per se de ervaringen van anderen zelf te beleven. Je moet alleen voldoende empathie hebben om te begrijpen hoe hartverscheurend het zou zijn en om te zeggen: ‘We gaan dit veranderen.’

“Ik wil dat mensen in staat zijn empathie te voelen bij elk verhaal dat hen bereikt, en dat ze het dan omdraaien en zeggen: ‘Oké, wat kan ík doen?’”

‘Ik wil dat mijn stem het debat dient, niet dat ze mensen kwetst.’Beeld NYT

Kunt u iets vertellen over uw beslissing om ook te schrijven over die relatie waarin u werd misbruikt? Ze wordt maar kort en terloops vermeld.

“Dat was een heel moeilijke beslissing. Pas een paar jaar geleden ben ik erover gaan vertellen tegen mensen dicht bij mij. Maar toen ik het boek aan het schrijven was, had ik het gevoel dat ik het moest delen. De reden is dat weinig mensen weten hoeveel vrouwen dit hebben meegemaakt. Het is ongelooflijk hoeveel vrouwen misbruikt worden of zijn geweest. Het tast het zelfvertrouwen van een vrouw aan. Er kan schaamte zijn, er kunnen schuldgevoelens zijn. Ik vond het belangrijk mijn eigen ervaringen te delen, zodat mensen inzien: het kan iedereen overkomen.

“Wat ik precies deelde, was ook een belangrijke beslissing. Die persoon leeft nog. Hij heeft een moeder en een vader, hij heeft twee zussen en nog andere familieleden. Het was dus belangrijk voor mij om precies dát te delen, en niet meer. Het is voor niemand een gemakkelijk onderwerp.”

Op welke manier hebben de politieke verschuivingen van de voorbije jaren, vooral richting populisme, de Gates Foundation getroffen?

“De politiek is een veel ruwere omgeving geworden door de polarisering en de dingen die de regering zegt en doet. Maar gelukkig stelt de president een begroting voor en verstrekt het Congres het geld. We werken dus meer dan ooit samen met het Congres. De mensen die daar al een poosje zitten, beseffen dat als je vrede en stabiliteit wilt in de wereld, ontwikkelingshulp onmisbaar is.”

U noemt de president nooit bij naam in uw boek. U verwijst steevast naar ‘de regering’. Waarom?

“Ik wil dat dit een tijdloos boek is met verhalen van vrouwen – waar we staan, en waar we ons in de toekomst misschien bevinden. Ook als iemand anders president was geweest, had ik zijn naam waarschijnlijk niet genoemd in het boek.”

Hoe bepaalt u uw strategieën om uw doelen te bereiken? U bent een groot voorstander van gezinsplanning, maar u onderneemt nooit expliciet actie om politici die de abortuswetgeving willen terugdraaien aan de kant te schuiven.

“Ik wil dat mijn stem het debat dient, niet dat ze mensen kwetst. Tot dusver heb ik verkozen mijn stem te gebruiken om te pleiten voor voorbehoedmiddelen. Meer dan 200 miljoen vrouwen beschikken er niet over, het zou hun leven danig veranderen als dat wel zo zou zijn. Voorbehoedmiddelen zijn het beste wapen tegen de armoede.

“Als ik me zou uitspreken over de abortuswetgeving – en misschien zal ik dat ooit doen – dan zou ik meteen in een vakje gestopt worden. Als mensen het oneens met me zijn, dan is het veel moeilijker om een wereldwijde coalitie uit te bouwen voor vrouwen en gezinnen die geen toegang tot voorbehoedmiddelen hebben. Dat wil ik niet in gevaar brengen. Ik vind niet dat ik moet zwichten voor de huidige tijdgeest in de Verenigde Staten. Ik bekijk het op de lange termijn.”

Melinda Gates staat mee aan het hoofd van de grootste liefdadigheidsorganisatie ter wereld, de Bill & Melinda Gates Foundation.Beeld AFP

Bent u al niet in een vak gestopt door mensen die het niet eens zijn met uw standpunt over bijvoorbeeld gezinsplanning?

“Ik hoop van niet. Ik ben een heel onafhankelijke kiezer. Ik heb voor Republikeinse en voor Democratische presidentskandidaten gestemd. Een deel van de reden waarom ik geen enkele kandidaat heel hard steun, met miljoenen dollars, om de een of andere kwestie erdoor te krijgen, is dat iedereen in het Congres anders is. Je kunt voor ontwikkelingshulp maar tegen voorbehoedmiddelen zijn. Ik ga altijd op zoek naar de gemene deler.”

Ik las het voorwoord dat u en Bill schreven voor het boek (Famine, Affluence and Morality, red.) van Peter Singer. Het deed me denken aan een vraag die Singer ooit stelde: in welke mate kan Bill Gates praten over een moreel geloof in de gelijkwaardigheid van alle mensen als hij in een huis van 100 miljoen dollar woont? Hoe bepalen jullie wat een moreel verantwoorde uitgave is?

“We spenderen zeker geld aan onszelf. Dat zie je aan het huis dat we gebouwd hebben. Maar dat huis gaan we niet eeuwig hebben. Ik kijk erg uit naar de dag dat Bill en ik in een huis van 140 vierkante meter wonen. Het huis werd gebouwd voor ik op het toneel verscheen, maar ik neem er mijn verantwoordelijkheid voor op.

“We hebben redelijk veel geld in het huis gestopt; we hebben een aardige stek. Maar we denken ook na over uitgaven. We denken: ‘Oké, als we 1.000 dollar aan onszelf of aan de kinderen besteden, dan is dat 1.000 dollar die we niet aan iemand ergens in de wereld besteden. Ik besef dat we het niet altijd goed doen, maar we denken wel degelijk na over de grondstoffen in de wereld en de manier waarop wij ermee omgaan.

“Een voorbeeldje. Tot een paar jaar geleden gebruikten we overal in het huis plastic flessen. Mijn aandeel is een nietige druppel in de oceaan van de klimaatverandering, maar we hebben wel overal in huis kranen geplaatst waaruit rein water stroomt. We proberen zo goed mogelijk volgens dat soort waarden te leven. We doen ons best. Maar wat ik duidelijk wil stellen, is dat de grote meerderheid van de enorme financiële middelen die we hebben, terugvloeit naar de samenleving.”

Wanneer verhuist u naar een kleiner huis?

“Wist ik dat maar. We zullen zeker onze levenswijze aanpassen als onze laatste dochter over een paar jaar naar de universiteit gaat. Omdat de stichting zich in Seattle bevindt, zullen we hier elk jaar minstens zes maanden zijn. Maar ik verzeker je, die andere zes maanden zullen we in een kleiner huis wonen.”

Opnieuw over de filantropie: wat met de opmerking dat het werk van de stichting inzake onderwijs inherent ondemocratisch is omdat het het openbaar onderwijs ontregelt?

“Bill en ik grijpen altijd terug naar wat wij denken dat de rol van filantropie is. Het is een katalysator. De bedoeling is dat je nieuwe ideeën ontwikkelt en uitprobeert, om te zien of iets werkt. Als je de overheid kunt overtuigen om meer inspanningen te doen, dan ben je in je opzet geslaagd.

“Maar de filantropische dollars vormen maar een klein deeltje van het budget voor onderwijs. Zelfs als we een miljard dollar geven aan de staat Californië, dan gaat dat niet zo veel verschil maken. En dus experimenteren we. Als we succesvol waren geweest, dan zou je veel meer charter schools (scholen die door de overheid gefinancierd worden, maar die onafhankelijk opereren, red.) hebben. Ik zou wat graag 20 procent charter schools in alle staten zien. Maar we zijn niet succesvol geweest. Ik zou willen dat we buitengewoon invloedrijk zijn, maar dat is niet het geval.”

U hebt toch wel meer invloed dan een groep ouders?

“Niet noodzakelijk. Ik ging ooit met een dertigtal ouders praten in Memphis. We dachten dat we een goed idee voor hen hadden. Ze moesten er niets van weten. Er is dus niets van in huis gekomen. Een groep ouders of een groep leerkrachten kan veel invloed hebben.”

Waar ligt u ’s nachts wakker van, als het over uw werk gaat?

“Voorbehoedmiddelen. Het recht van vrouwen om in alle vrijheid te bepalen of, en zo ja hoeveel kinderen ze willen, en wanneer. Elke keer als ik in de Verenigde Staten iets zie wat de gezondheid van vrouwen lijkt aan te tasten, denk ik: welke gemeenschappen worden hier getroffen, wie gaat er het meest onder lijden? En dan maak ik me nog meer zorgen over wat de gevolgen zullen zijn voor de ontwikkelingshulp en de bedragen die we er veil voor hebben. Ik weet maar al te goed welk verschil voorbehoedmiddelen daar maken.”

U ligt dus niet wakker van microkwesties?

“Nee. Weet u, met voorbehoedmiddelen willen we internationaal een verschil maken. Als er in de VS iets verandert, dan komen de mensen in opstand. Maar mijn rol bestaat erin het op te nemen voor vrouwen in pakweg Kenia. De financiering van rechten inzake reproductieve gezondheid heeft gevolgen voor die vrouwen. Ik moet dus macro denken.”

© The New York Times