Welke diersoorten horen in de zoo? ‘Over een olifant valt er nog te discussiëren, over een ijsbeer niet’

3.900 vierkante meter. Zoveel ruimte moeten twee of drie ijsberen straks krijgen in de nieuwe ijswereld ‘La Terre du Froid’ die Pairi Daiza dit jaar nog wil openen. “Wereldwijd een van de mooiste, grootste en meest moderne verblijfplaatsen voor ijsberen”, klinkt het bij de dierentuin, maar daar loopt duidelijk niet iedereen warm voor. Verschillende dierenrechtenorganisaties, zoals ‘Animaux en péril’, hebben aangekondigd dat er op 16 juni een protestactie komt aan de ingang van de zoo in het Henegouwse Brugelette. Een eerdere manifestatie op 6 april werd nog verhinderd door de lokale burgemeester.

Hun bezorgdheid over de ijsberen lijkt duidelijk: hoeveel is een klein voetbalveld voor een nomadische diersoort die normaal rondtrekt in gebieden tot meer dan 100.000 vierkante kilometer? Ter vergelijking: de oppervlakte van België is ongeveer 30.000 km². “Het valt gewoon niet te snappen: het dier dat het meest lijdt aan opsluiting, iets wat wereldwijd heel wat dierentuinen zijn gaan beseffen, wordt hier opnieuw als product misbruikt”, zegt Constance Adonis, voorzitter van de nieuwe dierenpartij DierAnimal. “Puur cynisme.”

Bij Pairi Daiza, dat het nieuws eind vorig jaar al aankondigde, zeggen ze niet wakker te liggen van “een aantal zeer kleine organisaties die zich verzetten”, laat woordvoerder Mathieu Goedefroy weten. “Grote organisaties, zoals Polar Bears International, moedigen net de rol van dierentuinen aan in het conservatieverhaal rond ijsberen. Het doel is om die dieren op termijn terug in de habitat te brengen, als die habitat zich herstelt natuurlijk.”

Kwetsbare diersoort

Daarmee verwijst Goedefroy naar de nijpende stand van zaken van het iconische dier, met dank aan de klimaatopwarming: hoewel jachtrestricties in de jaren 70 het totale aantal ijsberen deed stijgen – momenteel tussen de 26.000 en 31.000 – wordt een afname van 30 procent geschat tegen 2050. Sinds 2006 is de ijsbeer een ‘kwetsbare diersoort’. “Wie zegt dat we de ijsberen beter in hun natuurlijke habitat laten, negeert het probleem: de natuur is voor die dieren momenteel een hel”, zegt Goedefroy.

De discussie rond de ijsberen is een duidelijk symptoom van een vraag die wereldwijd klinkt: horen bepaalde dieren, bekeken vanuit hun natuurlijke gedrag of intelligentie, nog wel thuis in een zoo? “In Groot-Brittannië gaat het momenteel over olifanten, in Duitsland over mensapen”, weet Zjef Pereboom, hoofdonderzoeker van het conservatiecentrum van KMDA, de moedermaatschappij van onder andere ZOO Antwerpen en Planckendael. “In Vlaanderen is de discussie over dierenwelzijn vooral de laatste jaren gaan spelen, mede door de inspanningen van Ben Weyts.” De N-VA-minister van Dierenwelzijn kondigde een maand geleden nog een uitdoofscenario voor dolfinaria aan.

“Al kan een dolfijn in gevangenschap tot 60 jaar oud worden, dus dat uitdoven zal nog tientallen jaren duren”, zegt bioloog en wetenschapsjournalist Dirk Draulans, die een zeker gebrek aan ambitie ziet. Wat de ijsberen betreft, is er volgens hem weinig twijfel: “Een leeuw zit 20 uur per dag onder een boom, dus die kan perfect in de zoo, en over een olifant valt er te discussiëren. Maar een ijsbeer? Zelfs met de meest vooruitstrevende, verrijkte omgeving valt die natuurlijke habitat niet na te bootsen.”

“Dieren als ijsberen worden gewoon aan een te grote stress blootgesteld in gevangenschap”, vertelt Pereboom. Vanuit die gedragsoptiek verdwenen zowel ijsberen als dolfijnen zo’n vijftien jaar geleden uit de Antwerpse zoo. “Voor onze kweekgroep van olifanten vonden we in Planckendael dan weer een ruimte die ethisch te verantwoorden viel.”

Ark van Noah

Sowieso is de tijd dat chimpansees in kooien van twee op twee meter zaten lang voorbij. “Dierentuinen kunnen ook niet anders, het publieke oog waakt steeds strenger”, zegt Draulans. Dat vertaalt zich eveneens naar het beleid: sinds vorig jaar moet elke Vlaamse dierentuin verplicht een ethische commissie hebben.

Bovendien zetten dierentuinen zich steeds minder in de markt als ‘een plek waar je naar dieren komt kijken’, maar eerder als natuurlijke bondgenoot wat betreft conservatie van diersoorten en natuurbehoud. Zo investeerde Pairi Daiza in 2018 zo’n 3 miljoen euro aan projecten, onder meer om de spix’ara (een exotische vogel) na twintig jaar terug in de Braziliaanse natuur uit te zetten. Zo’n succesvolle kweekprogramma’s en herintroducties zijn er ook al voor bijvoorbeeld de monniksgier en de Arabische oryx geweest.

Dierentuinen lijken bij momenten wel een nieuwe Ark van Noah. “Dat imago cultiveren ze natuurlijk graag, al blijven die investeringen in projecten kruimels van de omzet”, waarschuwt Draulans voor een overdreven hoera-stemming. “Wat ijsberen betreft, is conservatie trouwens een duidelijke drogreden. Pairi Daiza heeft nochtans een goede reputatie, maar hier overspelen ze volgens mij hun hand. Een kweekprogramma voor ijsberen kan enkel dienen om andere zoos te gaan bevoorraden.”

De dierenrechtenorganisaties lijken in deze kwestie dus een punt te hebben, al plaatst Draulans ook daar meteen een kanttekening bij. “Hun achterliggende doel blijft natuurlijk om alle dierentuinen te sluiten. En dan gooi je ook de meerwaarde weg die dierentuinen op vlak van conservatie gecreëerd hebben.”