Te huur. Uitverkoop. Gesloten. To let. Wie op zoek is naar kantoorruimte in Antwerpen op wandelafstand van het Centraal Station, in een buurt met extra politiebeveiliging, moet zeker eens in de Diamantwijk kijken. De ene leegstaande ruimte naast de andere. Verlaten etalages. Van wat er overblijft aan winkels straalt weinig grandeur. Er schijnt een zonnetje en in de etalages liggen piepkleine steentjes voor zo’n 2.000 euro. Maar schitteren doet de Diamantwijk niet.

“Alle diamantairs klagen”, zegt een oudere vrouw in een gereedschapswinkel. Sinds 1964 vind je hier loepen, pincetten, boeken en zowat alles om steentjes naar waarde te schatten. “De laatste jaren is het fel bergaf gegaan. Vroeger werkten we hier met negen, nu zijn we nog met vier. Er komt amper nog iemand binnen. Hoelang we nog openblijven, weet ik niet.”

(lees verder onder de foto’s)

Aan het andere uiteinde van de straat is er helemaal geen verkoop meer. ’t Is te zeggen: tot augustus nog uitverkoop, daarna doet gereedschaps­winkel Rubin & Son de deuren definitief toe. Na 41 jaar. Het briefje aan de deur spreekt over “spijtig genoeg stoppen”. Gezichtsverlies voor de ­gepensioneerde joods-Antwerpse oprichter, die het filiaal overliet aan zijn dochter. Zij woont nu in Singapore.

Een klap voor de Antwerpse Diamantwijk die eind maart haar grootste opdoffer kreeg: het faillissement van Eurostar Diamond Traders. Het machtige ­Eurostar Diamond, de groothandel van wie niemand dacht dat hij zou vallen. En nu weet iedereen in het wereldje: ’t is gebeurd.

(lees verder onder de afbeeldingen)

Winslet & Kidman

Flashback naar 2009. In het prestigieuze ­Antwerpse Rubenshuis rolt Eurostar Diamond-topman Kaushik Mehta een campagne uit voor de ogen van een groep genodigden. De man, een Indiër die in 1978 naar België kwam, wordt omschreven als iemand die niet zozeer hartelijk is, maar wel een hart heeft voor diamant. Twee jaar eerder heeft Mehta op een veiling voor 130.000 euro het sleuteltje gekocht van het kastje met verrekijkers op de Titanic. Dat sleuteltje zou volgens de over­levering de reden zijn waarom de bemanning met het blote oog naar ijsbergen moest speuren, waardoor het fameuze schip zonk. The value of detail, is de boodschap van Mehta. Daarmee doelt hij op de precisie van de diamanten die zijn bedrijf verhandelt. “Elke grote klant kreeg een replica van het ­Titanic-sleuteltje mét loepzuiver geslepen diamantje in het handvat,” zegt iemand die er destijds bij was. “Een schitterende marketingcampagne.”

Kate Winslet doet er in februari van 2009 nog een schepje bovenop tijdens het filmfestival van Berlijn. De ster uit Titanic en The Reader draagt een blue flame-diamant, de nieuwste creatie van Eurostar Diamond Traders uit Antwerpen. “Ik heb ­mezelf heel even voorgesteld aan Kate Winslet”, zegt Koen Van Ishoven. “Ik ben degene die de ­diamant met het vlammende blauwe licht ontworpen heeft.”

De diamant telt niet de traditionele 57 facetten, maar heeft er 89, die het licht extra stralend terugkaatsen. Het juweel is in die dagen illustratief voor de grandeur van diamantstad Antwerpen. De historische handelsstad waar al in 1447 diamant verhandeld werd, waar Indiase edelstenen in de 16de eeuw de haven binnenvoeren, waar joden zich tot de grote experts opwerkten, voor ze de jongste ­decennia het gezelschap van de Indiërs kregen. In het jaar 2000 piekt de import en export van ruwe en geslepen diamanten in Antwerpen tot dik 6 miljard euro.

Zo komt het dat Eurostar Diamond Traders in 2009 een groothandelaar is die maandelijks meer dan 100.000 karaat aan ruwe diamant bewerkt, en een miljardenomzet draait. In de Antwerpse Hoveniersstraat kan Kaushik Mehta gasten ontvangen in een bureau met marmer achter metalen deuren. Maar daar stopt de ambitie niet. Mehta kijkt ­verder, naar de toekomst. Hij wil zijn bedrijf nog groter maken door in te zetten op een markt met enorm groeipotentieel: China.

“En daarvoor vroeg Kaushik mij”, aldus Koen Van Ishoven. “Omdat ik hard werkte in het Antwerpse slijpbedrijfje van mijn vader, en we het daar blijkbaar goed deden. China was een gok. Maar ik ­belandde er als assistant executive director in een grote slijperij met 5.000 gedreven jonge mensen. We maakten er excellent cuts voor topmerken als Cartier, Bulgari, Tiffany. En naast de diamanten voor uithangborden als Nicole Kidman en Kate Winslet kregen we ook de vraag om de verlovingsring van Angelina Jolie en Brad Pitt te maken. Ik weet niet welke ze uiteindelijk gekozen hebben: die van twaalf of die van veertien karaat.”

Niet spuwen in de lift

In de jaren die volgen op de verloving van Pitt en Jolie in 2012, schuiven donkere wolken over het feestje van Antwerpse diamanthandelaars. “We waren met Eurostar Diamond te groot geworden door ook nog eens partnerships met de kleinhandel op te zetten”, zegt Van Ishoven. “Te veel grote spelers waren te kapitaalkrachtig geworden. Het grote mijnbedrijf De Beers zei tegen Kaushik: Jullie ­maken te veel winst.”

Geen goed nieuws als De Beers zoiets zegt. Het Brits-Zuid-Afrikaanse bedrijf dat jaren een groot kantoor in Antwerpen had, had ook lang een quasi monopolie op de markt door zelf te bepalen hoeveel ruwe diamant het uit zijn mijnen op die markt zette, voor welke prijzen. Dankzij de nieuwe strategie overtrof de prijs van een ruwe diamant soms die van een geslepen steen.

Eurostar Diamond zag de winstmarges verkleinen en toen sijpelden de gevolgen van de bankencrisis in 2008 ook nog eens in de diamantsector door. Belgische banken kenden steeds minder kredieten toe aan diamanthandelaars, die werken met een grondstof waarvan de waarde sowieso al moeilijk in te schatten is. In tegenstelling tot goud heeft diamant geen eenheidsprijs. Door de bankencrisis was er plots geen financiering meer om ruwe stenen aan te kopen, en werden vervroegde terugbetalingen gevorderd op leningen. Wie in de diamant­sector goeie zaken wil doen, kan niet alles zelf ­financieren, die heeft goeie relaties met banken nodig. En veel van die banken namen het risico niet meer. Of werden niet op tijd terugbetaald. ­Tekenend: in 2014 verklaarde KBC dat zijn Antwerpse Diamantbank geen kredieten meer verstrekte. Een diamantair die vandaag nog maar een zichtrekening wil openen, wordt veelal geweigerd, zegt meer dan één bron.

De bankencrisis betekende niets minder dan een aanslag op Antwerpen. Kleine diamantairs met minder financiële slagkracht dan de groothandelaars sneuvelden de jongste jaren steeds vaker. Slijperijen verdwenen, of beter gezegd: verhuisden naar India of verder in Azië. Zelfs steentjes in juwelen zetten kost in een lagelonenland vaak drie keer minder dan in Antwerpen.

Kenmerkend voor de Aziatische bedrijvigheid in de Diamantwijk is de Diamantclub, het gebouw waar elke noemenswaardige handelaar een ­kantoortje heeft. In de gangen hangt een Indiase variant op wierook. In de lift kleeft een sticker die verbiedt om op de grond te spuwen. Een waarschuwing voor Aziaten om die gewoonte thuis te laten. Maar vooral een teken aan de wand dat Indiërs en Chinezen de joden verdrongen hebben als grootste groep handelaars – die eersten schijnen de meest meedogenloze zakenmannen te zijn, zonder dat ze elkaar uitsluiten.

Buiten loopt een meerderheid Indiaas uitziende mannen op straat. “Naast echte handelaars ook heel wat jonge gelukzoekers en koks ten dienste van de handelaars”, zegt een vrouw die in een overlevende juwelenzaak werkt, voor een Indiase eigenaar. De omzetcijfers van de zaak zijn volgens haar “met meer dan de helft” gedaald in de jongste jaren.

Koen Van Ishoven zag de bui hangen en stapte in 2015 uit de diamantwereld. Een aanbod om in Azië een slijperij te leiden, sloeg hij af. Na zestien jaar China is hij eindelijk weer dichter bij z’n Belgische familie. En zowel de online verkoop van diamanten als de onverkochte stock in kluizen van veel handelaars maakt de sector er niet stabieler op. Vandaag is Van Ishoven 54 en woont hij in de Antwerpse rand, met zijn Chinese vrouw. Zij zegt dat veel ­Chinezen nu pas luxeproducten ontdekken, dat ­iedereen er een mooie diamant in de trouwring wil. Er zit nog groei in de traditionele diamantmarkt, al is die niet noodzakelijk voelbaar in Antwerpen.

Een diamant uit het lab

Ligt de diamantsector in Antwerpen dan volledig op zijn gat? Nee. Thierry Silber, Belg en derde generatie diamanthandelaar, heeft ook een kantoor in de Diamantclub met zijn bedrijf Madestones. “De bankencrisis raakte mij ook, en deed me nadenken over hoe ik het anders kon aanpakken”, zegt hij. “Ik moest innoveren en ben na studie­reizen in Amerika overtuigd geraakt van een alternatief. Sindsdien handel ik ook in wat anderen ­synthetische diamant noemen, maar wat ik liever cultuurdiamant noem en de industrie labgrown ­diamond. Vandaag draait onze groothandel voor ongeveer 70 procent op die diamant met oorsprong in het labo en 30 procent op de natuurlijke diamant die we vroeger verhandelden. Op trouwbeurzen zien we jongeren vaker voor de goedkopere variant kiezen. Hij schittert even mooi aan de vinger. (lachje) Het is duurzaam, én je weet zeker dat het een sociaal verantwoorde diamant is. Die qua symboliek niet moet onderdoen voor een natuur­diamant. Ik was uiteraard blij dat Leonardo Di Caprio na zijn film Blood diamond zijn steun voor gekweekte diamant uitsprak, hij investeerde er zelfs in. Goede publiciteit. Al is er in de huidige Antwerpse diamantsector nog veel conservatisme, mensen die vinden dat ik niet in échte diamant handel. Van de koepelvereniging kreeg ik een brief waarin stond dat ik er niet meer bijhoor, ik ben niet meer welkom in het Belgische diamant­paviljoen op internationale beurzen als ik er labo-diamanten promoot. Terwijl mijn zaak vandaag wellicht niet meer zou bestaan, mocht ik enkel ­natuurlijke diamant blijven verhandelen.”

Spreek mensen uit de wereld aan over de labo­diamant en het valt in twee uiteen: evenwaardige en minderwaardige diamant. Exáct dezelfde eigenschappen, zegt Silber. Zonder een spatje romantiek, zegt een tegenstander. Wat vaststaat: zij die weigeren om die te verhandelen, maken het zichzelf niet makkelijker. Een natuurlijke diamant kost twee keer zoveel. En westerse jongeren geven ­vandaag sneller duizend euro aan een nieuwe ­iPhone dan aan romantiek van duizenden jaren oud.

Toekomst in Azië?

Rest de vraag wat de toekomst is van Antwerpen als wereldhoofdstad van diamant. Heeft Antwerpen na meer dan 500 jaar überhaupt nog een ­toekomst als diamanthoofdstad? Mijnbedrijf De Beers verhuisde z’n groot kantoor naar Botswana, dichter bij een mijn. Vorig jaar haalde ook luxemerk Tiffany slijpnijverheid weg uit Antwerpen. In de lijsten met faillissementen blijven Antwerpse zaken terugkomen. En last but not least: vlaggenschip Eurostar Diamond Trading dat eind maart op zijn ijsberg voer. Het bedrijf van Kaushik Mehta werd failliet verklaard. Gevraagd naar een reactie bij het bedrijf, bleef het stil. Oprichter ­Kaushik Mehta, die in Wilrijk woont, zou de ­Nederlandse bank ABN Amro aanklagen omdat die volgens hem zijn lening slecht beheerde.

Koen Van Ishoven zucht. “Ik denk dat er veel mensen heel bang zijn na wat er met Eurostar ­gebeurd is. De nijverheid is al lang weg uit Antwerpen, maar als nu ook zo’n grote handelaar als Eurostar verdwijnt, volgen er mogelijk nog. En als de grote spelers wegvallen, zie ik de grote meerwaarde van Antwerpen als diamanthoofdstad niet.”

Antwerps schepen voor Diamant Ludo Van Campenhout (N-VA) ziet de meerwaarde wél. “Qua ­veiligheid, betrouwbaarheid, fiscaal klimaat en ­levenskwaliteit is Antwerpen top. Daarom wonen alle Indiërs, joden, Libanezen en Canadezen hier graag. Ik ben ervan overtuigd dat Antwerpen de wereldhoofdstad kan blijven. De leegstand? ­Natuurlijk zijn er moeilijkheden, die vind je in elke sector. De banken bij wie diamantairs niet meer ­terechtkunnen, vormen inderdaad een enorm pijnpunt. Ik hoop dat in een volgend regeerakkoord aan te pakken. Daar wil ik op inzetten. Waar ik niét wil op inzetten, is de promotie van synthetische ­diamant. Wat moet een vrouw denken die zo’n ­diamant krijgt en dat ontdekt? Liefde wordt niet in een labo gemaakt.”

Thierry Silber blijft er hoe dan ook op inzetten, met marktprognoses die een fikse groei voorspellen. Hij heeft met zijn bedrijf vestigingen in het buitenland, maar blijft voorlopig in Antwerpen. “Ik ben van hier. Maar iemand die niet gebonden is aan familie en een bloeiende zaak wil starten, kan best naar India of China. Dicht bij alles: de grondstoffen, slijperijen, afnemers.”

En dicht bij aanverwante bedrijvigheid. Op de deur van het uitverkopende Rubin & Son-winkeltje in de Diamantwijk staat te lezen dat klanten nog terechtkunnen in een ander filiaal. Dat in Hongkong.