Spanje voor derde keer in vier jaar tijd naar de stembus: vier vragen over de Spaanse verkiezingen 

De vervroegde verkiezingen werden begin dit jaar uitgeschreven door de socialistische premier Pedro Sánchez, die nog geen jaar aan het hoofd van de regering stond. Hij kwam in juni 2018 aan de macht nadat hij met succes een motie van wantrouwen had ingediend tegen zijn conservatieve voorganger Mariano Rajoy. Sánchez leidde een minderheidsregering, maar zijn afhankelijkheid van regionale en kleine coalitiepartners werd hem fataal. Omdat hij niet wilde praten over autonomie voor Catalonië, trokken de Catalaanse partijen hun steun in en stemden ze tegen de begroting.  

En dus zat er voor Sánchez weinig anders op dan nieuwe verkiezingen uit te schrijven. De derde al in vier jaar. Het politieke landschap in Spanje is de voorbije jaren dan ook steeds meer versnipperd geworden. Jarenlang werd het gedomineerd door twee partijen, de conservatieve Partido Popular (PP) en de socialistische PSOE. Maar sinds de komst van het extreemlinkse Podemos en het centrumrechtse Ciudadanos is een meerderheid vormen een pak moeilijker geworden. Na de verkiezingen van 2015 duurde het erg lang voor er een regering kon worden gesmeed. 

Ook nu ziet het ernaar uit dat geen enkele partij in haar eentje een meerderheid zal verwerven in het parlement. 

Na de laatste verkiezingen bezette de socialistische PSOE maar 84 van de 350 zetels in het parlement, maar sinds Sánchez premier werd, is zijn partij fel gestegen in de peilingen.

Zijn populariteit dankt de uittredend eerste minister voor een groot deel aan een aantal wetten die hij op de valreep door het parlement wist te krijgen: maatregelen met een grote sociale impact, zoals de verhoging van het minimumloon.

Opvallend was daarnaast ook zijn belofte dat hij de voormalige dictator Francisco Franco zou laten opgraven uit diens praalgraf in de Vallei der Gevallenen. Een aankondiging die werd gevolgd door juridisch getouwtrek, maar waar binnenkort dan toch gevolg aan zal worden gegeven. 

De Partido Popular (PP), de andere traditionele hoofdrolspeler op het Spaanse politieke toneel, ging de voorbije jaren door woelig water. 

De PP regeerde van 2011 tot vorig jaar, toen ze steeds verder verstrikt raakte in een corruptieschandaal. De zaak kostte toenmalig premier Mariano Rajoy de kop.

Aan het hoofd van de partij werd hij vervangen door de jonge Pablo Casado. Die vaart een rechtsere koers, in de hoop zo de opkomende extreemrechtse partij Vox de wind uit de zeilen te halen. Casado verwijt premier Sánchez een te grote toegeeflijkheid jegens de Catalaanse separatisten. Tijdens de campagne gaf hij ook al aan dat hij het verhoogde minimumloon opnieuw wil verlagen.  

Net als de PP is ook het centrumrechtse Ciudadanos de voorbije maanden duidelijk naar rechts opgeschoven. En net als de PP toont ook Ciudadanos zich onverzettelijk jegens het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven. Die aanpak loonde tijdens de regionale Catalaanse verkiezingen van 2017: Ciudadanos/Ciutadans werd toen de grootste partij in stemmen en zetels in de intussen erg gepolariseerde regio.

Ciudadanos brak door bij de verkiezingen van 2015, toen de partij samen met Podemos een einde maakte aan het jarenlange tweepartijenstelsel in Spanje. Ciudadanos bleef het in opeenvolgende peilingen uitstekend doen, maar verloor veel krediet toen het vorig jaar besloot om de motie van wantrouwen tegen de PP niét te steunen. 

Naast Ciudadanos was er in 2015 nog een partij die ineens heel sterk kwam opzetten. Het extreemlinkse Podemos, geboren uit de Indignados-beweging, dreigde de PSOE flink het vuur aan de schenen te leggen. Maar enkele jaren later is de partij van voorzitter Pablo Iglesias intern verdeeld. 

In het zog van Ciudadanos en Podemos is een derde nieuwkomer de Spaanse politiek binnengekomen: Vox, de extreemrechtse partij die eind vorig jaar doorbrak bij de regionale verkiezingen in de zuidelijke regio Andalusië.

Extreemrechts kreeg decennialang nauwelijks voet aan de grond in Spanje, waar de herinnering aan Franco sterk doorleeft. Tot voor kort stemde de extreemrechtse kiezer voor de PP, maar nu wordt verwacht dat Vox nationaal zal doorbreken. De partij kant zich hevig tegen migranten en pleit voor wat ze een "reconquista" (herovering) noemt, verwijzend naar het verdrijven van de Moren uit Spanje in 1492. 

Catalonië: de naam van de weerspannige regio is al meer dan eens gevallen. Het waren de Catalaanse separatisten die deze verkiezingen hebben uitgelokt door de begroting van Sánchez niet goed te keuren. De Catalaanse kwestie blijft hoog op de agenda staan, ook tijdens deze verkiezingscampagne. Alle rechtse partijen - de PP, Ciudadanos, Vox- verwijten premier Sánchez dat hij te toegeeflijk is jegens de Catalaanse separatisten en profileren zichzelf als Spaanse nationalisten.  

Maar Spanje heeft nog wel andere katten te geselen. Volgens een recente enquête liggen de Spanjaarden vooral wakker van de hoge werkloosheidscijfers (met stip op 1), gevolgd door corruptie en fraude. Pas op ruime afstand kwamen kwesties als de Catalaanse crisis, en zelfs migratie. Toch kwam het economische thema pas laat aan bod in een kopstukkendebat dat eerder deze week op tv werd uitgezonden, net als andere topics als huisvesting, migratie, en gelijkheid tussen mannen en vrouwen. 

In de peilingen ligt uittredend premier Pedro Sánchez afgetekend op kop. Zijn PSOE zou volgens de laatste poll ongeveer 30 procent van de stemmen halen. Om te regeren zou hij dan wellicht niet alleen de steun van Podemos nodig hebben, maar ook die van Catalaanse en Baskische nationalisten. Sánchez heeft zelf al aangegeven dat hij het centrumrechtse Ciudadanos uitsluit als mogelijke coalitiepartner. 

Een rechtse coalitie van de PP, Ciudadanos en Vox lijkt volgens de peilingen niet meteen tot de mogelijkheden te behoren. Samen zouden ze 45 procent van de stemmen kunnen halen, te weinig voor een meerderheid.

Onze reporter André Vermeulen is nu in Madrid en verbleef daarvoor enkele dagen in Barcelona. Herbekijk zijn analyse in Het Journaal: