Ayrton Senna leeft ook 25 jaar na zijn fatale crash voort op Imola

Kort voor de start op die rampzalige dag slenterde fotograaf Angelo Orsi door het gras naar de Tamburello. Het was een bocht waar hij niet wilde staan, omdat er toch nooit iets interessants gebeurde. Maar Orsi was vergeten zichzelf in te delen toen hij die ochtend voor de GP van San Marino op het circuit van Imola de plekken van zijn collega-fotografen regelde. Voor hem bleef de saaie Tamburello over.

Twintig minuten later zag Orsi als een van de weinigen de stofwolk. Hij sprintte erheen, greep zijn camera en legde een gebeurtenis vast die de formule 1 voor altijd zou veranderen: de dood van de grootste coureur aller tijden, een van de best betaalde sporters van dat moment en zijn beste vriend, Ayrton Senna.

De auto van de drievoudige wereldkampioen uit Brazilië was vlak daarvoor, terwijl hij met ruim 300 kilometer per uur op de Tamburello afkwam, onbestuurbaar geworden. De Williams raakte de betonnen muur, vloog in honderden onderdelen uit elkaar, waarna een stuk stalen wielophanging Senna's helm doorboorde. Met fataal letsel tot gevolg.

Het betekende het dieptepunt van een inktzwart formule 1-weekend, op 1 mei 25 jaar geleden. Op vrijdag crashte Senna's landgenoot Rubens Barrichello al zwaar tijdens een training, op zaterdag verongelukte de Oostenrijker Roland Ratzenberger – de eerste dode tijdens een F1-weekend in ruim elf jaar – en zondag volgde de fatale crash van de wereldkampioen.

Het was het moment waarop de sport besefte dat het anders moest. Met Jim Clark, Ronnie Peterson of Jochen Rindt had de koningsklasse wel vaker grote coureurs verloren, maar nooit had dat serieuze veiligheidsrestricties tot gevolg. Toen titelkandidaat Wolfgang von Trips in 1961 op het circuit van Monza het publiek invloog en samen met vijftien toeschouwers om het leven kwam, werd de race voortgezet, slalommend tussen hulpverleners, brancards en brokstukken.

Maar na de dood van Senna, het eerste fatale ongeval in de formule 1 dat wereldwijd live op tv te zien was, veranderde de kijk op veiligheid binnen de racewereld volledig. Er werden talloze nieuwe veiligheidsmaatregelen ingevoerd. Crashtests werden voortaan strenger, onveilige circuits verdwenen van de agenda of werden aangepast. De formule 1 moest voortaan bovenal veilig zijn en daarna pas snel. Het bleek effectief: tot de crash van Jules Bianchi in 2014 bleef de sport twintig jaar lang verschoond van een dodelijk ongeval.

Smet op Imola

“Kijk”, zegt Roberto Marazzi, directeur van het Imola-circuit, terwijl hij in het controlecentrum van zijn circuit wijst naar een tv. Daarop is te zien dat het gedeelte van de baan waar vroeger de Tamburello zat, die snelle, lange bocht naar links, tegenwoordig een trage S-bocht is geworden. Die verandering werd al een jaar na het verongelukken van Senna doorgevoerd om aan alle nieuwe veiligheidseisen te voldoen, zegt Marazzi. Toch heeft de sport zijn Imola sinds 2006 links laten liggen.

Imola, zo weet Marazzi, zal immers voor altijd verbonden blijven aan die eerste meidag in 1994. “Het is gewoon een feit dat Senna hier is verongelukt. Daar moeten we mee leven.”

Wat Marazzi zegt, is waar: het hele circuit van Imola ademt Senna, waar je je ook bevindt. Zo is het controlecentrum gevestigd aan het Piazza Ayrton Senna da Silva, staat in de voormalige Tamburello-bocht een standbeeld van de coureur en hangen over een lengte van twintig meter de hekken vol met persoonlijke boodschappen en vlaggen vanuit de hele wereld. De algemene boodschap: Senna, we missen je.

Marazzi is pas sinds de zomer directeur van Imola en praat redelijk vrijuit over de Braziliaan, maar zijn persvoorlichter Marcello Pollini begint ostentatief te puffen als het gesprek over Senna gaat. Hij loopt al meer dan tien jaar mee en zegt: “Het lijkt niemand nog te interesseren dat Imola meer is dan alleen dat weekend. Vijf jaar geleden kreeg ik bij het twintigjarig jubileum van Senna's dood tien Braziliaanse cameraploegen op bezoek. Dat was nooit gebeurd als dat weekend alleen Ratzenberger was omgekomen.”

Dat komt, zegt fotograaf Orsi, omdat hij anders was dan andere coureurs. Orsi kan het weten, want de twee waren vrienden. Ze ontmoetten elkaar voor het eerst in 1983, aan de vooravond van Senna's formule 1-debuut. Orsi was autosportfotograaf voor het gerenommeerde Italiaanse raceblad Autosprint. “Senna stelde zich voor en zei: 'Ik ken jouw werk en ik hou van jouw stijl, dus ik wil graag dat je mij volgend jaar helpt als ik formule 1 ga rijden en wereldkampioen word.’”

Senna wist precies wat hij wilde, zegt Orsi, namelijk de allergrootste aller tijden worden. Daarvoor had hij Orsi nodig. Hij wilde elke GP een aantal exclusieve foto's die hij persoonlijk naar Braziliaanse kranten – die geen budget hadden voor eigen F1-correspondenten – opstuurde. Hij dacht: hoe meer aandacht ik krijg in Brazilië, hoe populairder ik word, hoe meer sponsors ik trek, hoe beter ik mij op het racen kan richten. “Ayrton was de eerste die zo systematisch te werk ging en dat heeft ongelooflijk veel bijgedragen aan zijn naamsbekendheid. Hij was de eerste echt grote superster in deze sport.”

Charisma

Dat bleek bijvoorbeeld tijdens zijn begrafenis, waarbij drie miljoen rouwende Brazilianen door de straten van São Paulo trokken. Maar ook buiten Brazilië was hij dankzij zijn charisma en racetalent een icoon dat zijn sport oversteeg. Nog elk jaar krijgen tal van Belgische kinderen de naam Senna en bij F1-races is hij, 25 jaar na zijn dood, nog altijd de enige coureur met een eigen merchandisekraam.

Ook Luisa Tosoni krijgt weer kippenvel zodra ze over Senna praat. Tosoni is eigenaar van Hotel Castello in het dorpje Castel San Pietro Terme, de plek op een kwartier rijden van het circuit waar Senna altijd sliep tijdens een F1-weekend. “In die tijd lag ons hotel op een heuvel in het midden van het groen en hij zocht een plek ver weg van de drukte van de formule 1, weg van alle journalisten en fans. Hij heeft mij weleens verteld dat deze plek hem deed denken aan zijn huis in Brazilië.”

Senna was een speciale man, zegt Tosoni. Anders dan zijn collega-coureurs die in haar hotel sliepen. Toen ze in 1989, vlak voor de GP van San Marino, beviel van haar eerste kind, liet Senna een gigantisch boeket naar het ziekenhuis brengen. “Hij kende mij nog nauwelijks, zat midden in de voorbereiding op een race en toch had hij de tijd gevonden dit voor mij te regelen. Hij was allereerst een goed mens, daarna pas een coureur.”

Net als het circuit van Imola groeide Hotel Castello uit tot een bedevaartsoord voor F1-fans. Vrijwel elke dag ontvang Tosoni mensen die vragen of ze kamer 200 mogen zien, de kamer waarin Senna de laatste nacht van zijn leven doorbracht. Er is zelfs een Franse fan die de suite al 25 jaar reserveert rond 1 mei. Hij wil elk jaar weer slapen in het bed waar Senna voor het laatst sliep. “Er komen hier mensen vanuit de hele wereld”, zegt Tosoni. “Ook tieners die hem nooit hebben gezien, maar wel alles over hem weten. Waarschijnlijk omdat hun vader of grote broer alles heeft verteld. Dat zegt toch heel veel?”

Nog een voorbeeld van zijn betrokkenheid: na de crash van Ratzenberger, een dag voor zijn eigen dood, liet Senna zich subiet naar de plek van het ongeluk brengen. Hij wilde weten of hij nog iets kon doen, maar keerde ontdaan terug. Nog nooit had hij in zijn tien seizoenen in de formule 1 te maken gehad met de dood.

“Hij was die avond stil en bezorgd”, zegt hotelhoudster Tosoni. “Mijn man zag hoe hij naar de kamer van meneer Williams (teambaas Frank Williams, red.) ging om hem te zeggen dat hij niet wilde racen. Hij had er geen goed gevoel over en vond het niet gepast. Uiteindelijk moest hij wel starten, maar ik weet dat hij voor die maandag een afspraak had gemaakt met een aantal experts en journalisten om te praten over de veiligheid van het circuit. Imola moest volgens hem zo snel mogelijk worden aangepast.”

Die afspraak vond nooit plaats. Wel vonden hulpverleners een opgevouwen Oostenrijkse vlag in zijn autowrak, waarschijnlijk bedoeld als eerbetoon om mee te zwaaien na de race.

Te veilig?

Het warme karakter van Senna, de mythe die hij rond zichzelf wist op te bouwen, het feit dat zijn dood live op televisie te zien was; het zijn allemaal redenen dat Senna's teamgenoot Damon Hill die zondag van 25 jaar geleden omschreef als het ‘9/11-moment van de formule 1'.

“Opeens ging ik van autosportcommentator naar verslaggever van een levensreddende operatie”, zegt ook de Nederlandse commentator Olav Mol, die op Imola in een hokje zat. Iedere keer als hij terugdenkt aan dat weekend wordt hij nog onpasselijk. “Ze zijn sindsdien gelukkig wat terughoudender geworden met het tonen van crashes. Feit is dat er na de dood van Senna is ingegrepen en vanaf dat moment is de sport veiliger geworden.”

Sterker: tal van coureurs leven nog dankzij de vele veiligheidsmaatregelen die zijn genomen na het verongelukken van Senna. Max Verstappen kon vier jaar geleden in Monaco in nog maar zijn zesde formule 1-race ongeschonden uit zijn auto stappen, ook al was hij met 120 kilometer per uur vol in een bandenstapel gereden.

Maar, zo zegt oud-coureur Johnny Herbert, je kunt ook te ver gaan. De raceklasse is bij het nemen van sommige maatregelen doorgeslagen. “Ik ben bijvoorbeeld nog steeds geen fan van de halo (cockpitbescherming, vorig seizoen ingevoerd, red.). We hielden van racen omdat er een risico was en we bereid waren dat risico nemen”, zegt Herbert, die als formule 1-coureur aanwezig was tijdens het rampzalige raceweekend in 1994 en naar zowel de begrafenis van Senna als die van Ratzenberger ging. “We reden op het randje. Daar kregen we een kick van. Ik denk dat dat ook voor Ayrton en Roland gold. Als je het te veilig maakt, maak je het te makkelijk.”

“Of het nu te veilig is?”, zegt Mol. “Je kunt je beter afvragen of wij het nog zouden accepteren als er tegenwoordig elk jaar een coureur overlijdt. Ik denk van niet. Natuurlijk willen mensen af en toe een goeie crash zien, maar de coureur moet daarna wel gewoon zijn duimpje opsteken.”

Fotograaf Orsi, die 25 jaar geleden op ongeveer anderhalve meter van zijn goede vriend stond, zag die dag geen duimpje. Hij zag wel hoe Senna per helikopter werd meegenomen naar het ziekenhuis van Bologna. Later die dag hoorde hij van coureur Gerhard Berger dat hij was overleden. “Berger stond op het punt met zijn privévliegtuig een gespecialiseerde hersenchirurg in te vliegen, maar kreeg vijf minuten later te horen dat er niets meer te doen was.”

Orsi fotografeerde alle formule 1-races van Senna, een periode van tien jaar waarin er een hechte band ontstond tussen de twee. Als Senna naar Imola afreisde, belde hij Orsi steevast vanuit zijn privévliegtuig op om te zeggen dat zijn vrouw alvast de pasta moest opzetten en dat hij mee wilde eten. Vier jaar op rij won Orsi op Imola scooters, omdat hij het best de snelste kwalificatietijd voorspelde. Kort voor de kwalificatie gaf Senna hem namelijk door wat hij ongeveer dacht te rijden. Orsi, lachend: “Op een gegeven moment besloot ik mijzelf maar terug te trekken uit de wedstrijd. Ayrton wist precies wat er mogelijk was en reed dat vervolgens ook.”

Na de dood van Senna is Orsi nooit meer bevriend geraakt met een coureur. “Ik ben veel professioneler geworden in mijn relaties”, zegt hij. Twintig jaar lang sprak hij nauwelijks over zijn vriendschap met de Braziliaanse superster die de sport voor altijd zou veranderen. Hij negeerde alle interviewverzoeken en keek de foto's die hij van dat weekend maakte nooit meer terug.

Vooral die vijf speciale foto's, die nooit zijn gepubliceerd. Het zijn de allerlaatste foto's van Senna, zonder helm en met bebloed gezicht, kort na de crash. “Die vijf foto's zijn alleen gezien door mij en mijn toenmalige hoofdredacteur. We hebben besloten ze op te bergen in een envelop om die vervolgens nooit meer te openen.”

De documentaire ‘Senna’ is woendag om 20.40 uur te zien op CAZ