De nieuwe keizer van Japan wil moderniseren. Heikel punt: de achterstelling van vrouwen

Voorovergebogen en met de armen vooruitgestrekt presenteren de functionarissen van de keizerlijke hofhuishouding de regalia aan de nieuwe keizer. Het gaat om een eeuwenoud zwaard en een juweel, die zo heilig zijn dat zelfs de keizer ze niet mag aanschouwen. Verpakt in stof worden ze voor hem op blankhouten tafeltjes gelegd. Het is een ritueel dat al meer dan duizend jaar teruggaat.

Met het ritueel in het paleis in Tokio is de 59-jarige Naruhito  de nieuwe keizer van Japan geworden. Daarmee krijgt hij geen politieke macht, dat is na de Tweede Wereldoorlog afgeschaft, maar is hij officieel ‘het symbool van de staat en van de eenheid van het volk’. Voor het gros van de Japanners speelt de keizer ondanks die uitgeklede functie nog altijd een belangrijke rol. In een recente opiniepeiling zei 80 procent voorstander te zijn van het imperiale systeem.

Ook jonge Japanners waarderen, hoewel ze niet bijzonder staan te juichen voor de monarchie, de rol van de keizer. “Misschien dat het in het buitenland een beetje raar overkomt, maar de keizer vertegenwoordigt onze unieke cultuur”, zegt de 31-jarige student Akira Hokamura.

“Fijn om zo’n symbolische figuur te hebben”

Ook Shunji Sakura (32), werkzaam in de auto-industrie, is voorzichtig positief. “Ik heb niks om over te klagen. De keizer is nauw verbonden met onze geschiedenis en religie. Het is fijn om zo’n symbolische figuur zonder politieke macht op de troon te hebben.”

Volgens hoogleraar constitutioneel recht Yasuo Hasebe bezien de meeste Japanners de keizer pragmatisch: ze zijn niet dolenthousiast, maar ze zien ook geen reden om het systeem te veranderen. “Wellicht prefereren ze een keizer op afstand die de staat symboliseert boven de vulgaire alledaagse politici die dezelfde staat vertegenwoordigen.”

Toch is de symboolfunctie niet een kwestie van gewoon op de troon zitten. Keizer Akihito zei in december tijdens een persmoment dat hij in de dertig jaar dat hij keizer was eigenlijk voortdurend zoekende was naar de juiste invulling: hoe doe je dat, symbool zijn van het volk?

Akihito maakte zijn opdracht voor veel Japanners waar door zijn optredens na grote natuurrampen in Japan, zoals bij de aardbeving en tsunami van 2011, toen hij in gymzalen bij slachtoffers neerknielde. “Elke keer als hij de rampgebieden bezocht en slachtoffers ontmoette, vonden veel mensen rust en troost”, zegt Kana Horibe (25), een medewerker van een ngo uit Tokio. “Op dat moment hadden veel mensen iets aan hem als symbool van de staat.” Ook student Hokamura denkt er zo over. “Hij heeft het geweldig gedaan, maar zijn optreden tijdens de Grote Aardbeving van 2011 was bijzonder goed. Het heeft in het hele land voor meer solidariteit met de slachtoffers gezorgd.”

“Een frisse wind”

De nieuwe keizer zal deels op hetzelfde pad van “compassie” doorgaan, zo heeft hij gezegd, maar hij wil tegelijk het keizerschap moderniseren en ‘een frisse wind’ door het paleis laten waaien. Ook vindt hij dat leden van de keizerlijke familie zich nuttig moeten maken voor de samenleving. Zelf specialiseerde hij zich in watermanagement en maakte hij deel uit van een VN-Commissie voor waterproblemen. Ook sprak hij de ambitie uit om iets te doen tegen klimaatproblemen.

Het is bijna onvermijdelijk dat met de 59-jarige Naruhito het ambt wat zal veranderen. De nieuwe keizer staat bekend als een slimme, ambitieuze man met een eigenzinnig karakter. Zo studeerde hij twee jaar in Oxford, een tijd die hij later “de gelukkigste van mijn leven” doopte. Hij schreef er zelfs een boek over, De Theems en ik. Later trouwde hij tegen de wens van het hof in met een burgermeisje, Masako. Hij wordt ook weleens omschreven als “speels”. Zo poseerde hij tijdens een bezoek aan Denemarken voor een selfie met omstanders – ongetwijfeld tot afgrijzen van zijn functionarissen.

Dat is ook meteen het grootste obstakel voor Naruhito’s moderne ideeën. De oerconservatieve functionarissen van de machtige hofhuishouding zien daar niks in: zij hebben het liefst een religieuze keizer die zich verre houdt van het volk, zoals het vroeger was. In 2004 baarde Nahurito opzien door de hofhouding direct te bekritiseren vanwege de beperkingen die zijn vrouw Masako kreeg opgelegd. Ze mocht lange tijd niet reizen omdat ze zich moest richten op die ene belangrijke taak: een mannelijke erfgenaam voortbrengen. Alleen mannen kunnen in Japan aanspraak maken op de troon. Masako, ooit een veelbelovende diplomaat die studeerde aan Harvard en Oxford, raakte door de druk en het beknellende hofleven depressief en vertoont zich sinds 2003 nog maar weinig in het openbaar. Of haar nieuwe rol als keizerin hier verandering in brengt, is een groot vraagteken.

Vrouw op de troon? 

De achterstelling van vrouwen zal sowieso een heikel punt worden de komende jaren. Dat komt vooral doordat mannelijke erfopvolgers schaars zijn in de keizerlijke familie. Na Naruhito zijn er nog slechts twee opvolgers: zijn vijf jaar jongere broer Akishino en diens 12-jarige zoontje Hisahito. Mocht die geen zonen voortbrengen of voortijdig overlijden, dan loopt de naar schatting 2600 jaar oude keizerlijke bloedlijn dood.

De oppositie dwong in ruil voor steun voor de abdicatiewet voor Akihito af dat er een debat komt om vrouwen toe te laten op de Chrysantentroon. Conservatieve parlementariërs, die in het parlement in de meerderheid zijn, gruwen hiervan, maar veel Japanners zijn voor. “Ik ben voor keizerinnen. Als je kijkt naar de geschiedenis zie je dat we vaker een keizerin op de troon hebben gehad. Het is onvermijdelijk”, aldus student Hokamura. Ook zakenman Sakura is voor het toelaten van vrouwen. “Niet zozeer vanwege de gelijkheid als wel om de bloedlijn te laten overleven. Straks heeft Japan geen troonopvolger meer.”

Wie weet zal ook keizer Naruhito achter de schermen ijveren voor hervorming van het systeem. Eerder riep hij Japanse vaders op een grotere rol te spelen in de praktische opvoeding van hun kinderen – wat in het conservatieve Japan geen automatisme is. Zelf was hij naar verluidt een toegewijde vader voor dochter Aiko, die nu 17 is.

De tradities zijn echter taai in Japan, zeker waar het de keizerlijke familie aangaat. Dat bleek woensdag nog maar eens, toen Masako niet bij de troonsbestijgingsceremonie aanwezig mocht zijn - dat was voorbehouden aan de mannelijke leden van de familie.

Hoogleraar Hasebe ziet zelfs als de bloedlijn dreigt op te drogen nog wel een uitweg voor de conservatieve hardliners in Japan: de grondwet verbiedt het de keizer niet om kinderen (lees: jongens) te adopteren.