Is koning Leopold III ‘geruild’ tegen enkele topnazi’s aan het einde van WO II?

Voor de Nederlandse historicus Michael Riemens is het duidelijk: Wilhelmina wou Leopold III en zijn gezin, die op dat ogenblik als krijgsgevangenen vastzaten, vrij krijgen. Dat blijkt uit oorlogsdagboeken van de toenmalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Eelco van Kleffens, een man die in die tijd nauw contact had met de koningin. 

“Er staat beschreven dat Wilhelmina in Brussel op bezoek is geweest bij de koningin-moeder Elisabeth”, stelt Riemens. “Die had aan de Nederlandse koningin haar grote bezorgdheid geuit over Leopold en zijn kinderen. De oorlog naderde zijn einde en de vrees was dat de nazi’s het koninklijke gezin zouden doden.”

Er was toen volgens Riemens al in het geheim via het Rode Kruis een poging ondernomen om contact op te nemen met de Duitsers. “De vraag was om de koning en zijn gezin naar het neutrale en dus veilige Zwitserland te laten gaan. De Duitsers antwoordden dat ze hen wilden overbrengen als ook nazileiders in ruil een veilige uittocht kregen.”

Vaticaan

In de dagboeken van Van Kleffens staat dat de koningin hem vroeg om aan het Vaticaan te vragen om tussen te komen en te bekijken of zo’n deal mogelijk was. Wat er daarna gebeurde is onduidelijk. Riemens vond enkel een nota die zegt dat er vanuit de Heilige Stoel op 23 april 1945 een rapport is gestuurd naar het kabinet van de koningin, en een rapport waarin staat dat de koningin haar bijzondere dank betuigt aan de paus voor ‘zijn actie’. “Het is ook voor mij een raadsel wat die actie precies is”, zegt de historicus. “Het belangrijke rapport zelf heb ik in allerhande archieven gezocht. Maar het blijkt  verdwenen.”

Feit is dat zowel Leopold III als zijn kinderen, onder wie de latere koningen Boudewijn en Albert, de oorlog overleefden. Officieel werden ze begin mei 1945 bevrijd door het Amerikaanse leger. Of er ooit een deal heeft plaatsgevonden, laat historicus Riemens in het midden. Hij verwijst wel naar eerdere publicaties over de betrokkenheid van het Vaticaan, de geallieerde veiligheidsdiensten en het internationale Rode Kruis bij de vlucht van hoge nazi’s. 

Dat de Nederlandse koningin, die het imago had antinazistisch en antipauselijk te zijn, ging aankloppen bij de paus om de Belgische koninklijke familie vrij te krijgen in ruil voor topnazi’s, is opmerkelijk, vindt ook Mark Van den Wijngaert. Hij is hoogleraar emeritus hedendaagse geschiedenis aan de KU Leuven campus Brussel en schreef in 2017 een biografie over Leopold III. “Er zijn al heel wat biografieën over Wilhelmina geschreven en in geen enkele komt het idee voor zo’n deal voor. Dit is dus een heel nieuw gegeven.”

Beide vorsten waren wel vrij close met elkaar. Ze maakten beiden deel uit van de Oslo-groep, die bestond uit een aantal kleinere landen die wilden voorkomen dat er een nieuwe wereldoorlog uitbrak. Van den Wijngaert: “Ze hadden dezelfde politieke ideeën: ze waren autoritair en vonden dat ze zonder regering hun land konden besturen. In Belgische, royalistische kringen werden volop geruchten verspreid dat Leopold en zijn gezin uitgemoord zouden worden, terwijl daar nergens bewijs voor was. Die geruchten kunnen Wilhelmina aangemoedigd hebben om actie te ondernemen.”

Geen vrijgeleide

Dat Wilhelmina met het idee speelde is één ding. Maar dat de geallieerden bereid zouden zijn geweest tot een dergelijke ruil in die fase van de oorlog is wel compleet onwerkelijk, meent Van den Wijngaert. “Het was het einde van de oorlog; de Duitsers waren aan het verliezen. Waarom zouden de geallieerden op dat moment topnazi’s een vrijgeleide geven?” Bovendien was onze koning niet bepaald populair bij de geallieerden. “Hij had een heel dubieus imago en had tijdens de oorlog proberen onderhandelen met Hitler. Dat de geallieerden bereid waren tot zo’n deal, zou ik sterk durven betwijfelen.”

Ook bij de eigen Belgische regering had Leopold veel krediet verloren. De koning had einde mei 1940 geweigerd de regering naar Frankrijk te vergezellen. De officiële reden was dat Leopold bij zijn volk en zijn soldaten wilde blijven, maar in feite hoopte hij na de capitulatie van het Belgische leger met toestemming van de Duitsers in het bezette land nog een rol te kunnen spelen.

Dat Wilhelmina ondanks alles Leopold wilde redden, heeft volgens historicus Riemens allicht te maken met wat hij ‘de internationale van monarchieën noemt’. “Vorsten helpen vorsten, zoals het ook typisch was voor 19de-eeuwse monarchen. Het Belgische koningshuis zat met gigantische problemen. Als Leopold en de kinderen gedood werden, had de Belgische monarchie geen toekomst meer. Dat maakt dat Wilhelmina, ondanks alle problemen, geprobeerd heeft om Leopold te helpen.”

Mark Van den Wijngaert vindt de titel van het boek van zijn Nederlandse collega, ‘Majesteit, U kent het werkelijke leven niet’ goed gekozen. “Dat Wilhelmina met zo’n onrealistisch idee speelde, zegt veel over hoe wereldvreemd ze was.”