E. L. James, de auteur van ‘Fifty Shades’: ‘Mensen nemen het niet dat een zwaarlijvige vijftiger uit de pas loopt’

E.L. James praat niet graag met journalisten. Die willen vaak heel persoonlijke dingen weten, zoals hoeveel geld ze aan de boeken verdient en of ze zelf een sekskerker in de kelder heeft. Haar afkeer van publiciteit kan lastig en ietwat onpraktisch zijn. Als een van de beroemdste en populairste schrijvers ter wereld moet ze de publieke belangstelling soms voor lief nemen, zeker als ze een nieuw boek promoot. Maar leuk vindt ze dat niet.

“Ze haat het”, zegt haar agent Valerie Hoskins me onheilspellend aan de telefoon een week voor ons interview met James. Normaal gezien is zo’n houding – een tikkeltje vijandiger dan het typische wantrouwen van beroemdheden tegenover nieuwsgierige reporters – de voorbode van een wat ongemakkelijk interview. Maar wanneer James me begroet in het heldere, ruime huis in Ealing, een rustige wijk in West-Londen, waar ze woont met haar man, de schrijver Niall Leonard, en hun twee Westies (schattige terriërs, red.), lijkt ze helemaal niet op haar ongemak. Althans niet uiterlijk.

Miljardenbusiness

Ze stelt voor eerst koffie te drinken en croissants te eten in de enorme keuken met zicht op de tuin. Daarna kunnen we het in haar werkruimte over haar nieuwe roman, The Mister, hebben. Ze zegt er meteen bij dat de croissants beter smaken met abrikozenconfituur. Ze praat over haar zonen, 22 en 24 jaar oud, en over de tv-reeksen die ze verslindt (Game of Thrones en Stranger Things). Ze vindt het jammer dat ze geen hobby’s heeft, antwoordt ze op mijn vraag wat ze in haar vrije tijd doet, wanneer ze niet aan het schrijven is of bezig is met het managen van het bedrijfje genaamd E.L. James. Ze kan niets bedenken wat ze puur voor het plezier doet. “Ik moet dringend een hobby hebben”, zegt ze. “Vroeger was dat schrijven.”

In de voorbije acht jaar is die hobby veranderd in een miljardenbusiness. James is geëvolueerd van een anonieme schrijver van wellustige fantasieën die ze postte op het internet, tot een grootmacht in de sector van de erotische literatuur. Haar kleine eroticaimperium beheert ze zelf.

Toen James in 2011 Fifty Shades of Grey lanceerde bij een kleine Australische uitgeverij, hoopte ze een paar duizend exemplaren te verkopen en internetplagiators de loef af te steken. Maar van de erotische trilogie gingen wereldwijd meer dan

150 miljoen exemplaren over de toonbank, in ongeveer 50 talen, waaronder het Arabisch en het Mongools. De filmserie, die James coproduceerde, bracht 1 miljard dollar (891 miljoen euro, red.) op. Het verhoogde de populariteit van seksuele nichefenomenen zoals bondage en buttplugs, en loodste die de mainstream in.

“Ik kan het nog altijd niet goed bevatten”, zegt James, die overkomt als grappig en verbazend openhartig. “Ik keek ernaar en dacht: wat is er in godsnaam gebeurd?” Door die absurd succesvolle multimediafranchise bleef er nog maar weinig tijd over om te schrijven. Bovendien werd James geconfronteerd met de onmogelijke verwachtingen die haar bestseller­debuut had gecreëerd. De hongerige fans bleven roepen om meer. Veel van haar lezers zullen on­getwijfeld teleurgesteld zijn, want in haar nieuwe verhaal is geen centrale rol weggelegd voor de sadomasochistische multimiljonair Christian Grey en zijn preutse verovering Anastasia Steele, die zijn gewillige seksslaafje wordt.

Het heeft dus even geduurd om iets nieuws te schrijven. “Het maakt me ongelofelijk nerveus”, zegt ze. “Er zijn andere verhalen die ik wil vertellen. Ik ben al zo lang bij deze twee.” Met The Mister, haar eerste nieuwe roman sinds ze een internationaal fenomeen werd, hoopt James een nieuwe fase van haar carrière in te gaan. Het is een naar haar normen wat braaf liefdesverhaal dat zich grotendeels afspeelt in het hedendaagse Londen en in Cornwall, over een rijke Britse aristocraat die verliefd wordt op zijn poetsvrouw, een mooie, mysterieuze jonge vrouw die is weggevlucht uit Albanië. Hollywood zou het pitchen als een porny mengeling van Assepoester en Downton Abbey.

James reisde twee keer naar Albanië om onderzoek voor de roman te doen en verzamelde een kleine bibliotheek van boeken over het land, waaronder een woordenboek Albanees, een handleiding over de Albanese sociale codes en wetten en een boek over de georganiseerde misdaad in Albanië. Haar echtgenoot, die de kok is in huis, leerde Albanese stoofpotjes maken.

Het was iets heel anders dan de research die ze deed voor Fifty Shades, waarvoor ze duistere hoeken van het internet verkende en websites bezocht gewijd aan seksuele bondagetechnieken en –accessoires. Voor fans die opnieuw een verhaal met mondproppen, zweepjes en stopwoorden verwachten, zal The Mister misschien enigszins teleurstellen. De seksscènes zijn expliciet en uitgebreid, maar in de verte niet zo grensverleggend en extreem als in Fifty Shades.

Zware thema's

Maar James had andere narratieve doelstellingen dan louter seksuele opwinding. Achter de dunne verhaallijn gaan onverwacht zware thema’s schuil, zoals economische ongelijkheid, het statuut van arbeiders zonder papieren, de onderdrukking van vrouwen in conservatieve maatschappijen, de manier waarop maatschappelijke instellingen en overheden de rijken en machtigen beschermen en de kwetsbaren uitbuiten.

Die thema’s zijn met name relevant in Groot-Brittannië dezer dagen, waar de worsteling met de brexit lelijke scheidingslijnen omtrent ras, klasse en identiteit aan de oppervlakte brengt. James is sterk met die thema’s begaan tegenwoordig, zeker sinds ze onverwacht rijk is geworden en aan den lijve ondervond hoe de samenleving de gegoeden bevoordeelt. “Het is belangrijk voor me om sommige van die dingen erin te stoppen”, zegt ze. “Als ongelofelijk rijke mens hou je je geld.”

James is een overtuigde ‘remainer’ en wil dat Groot-Brittannië in de Europese Unie blijft, een houding die ze onversneden ventileert op de sociale media, met het risico sommige fans tegen de borst te stoten. De kwestie is vaak aan bod gekomen in interviews over The Mister. Ze houdt er rekening mee dat ze daarop gepakt zal worden, gedeeltelijk omdat dit polariserende tijden zijn, maar vooral omdat ze het gewoon begint te worden dat alles wat ze doet en zegt met een vergrootglas bekeken wordt. “Een succesvolle, zwaarlijvige vrouw van middelbare leeftijd? De mensen nemen het niet dat je uit de pas loopt”, zegt ze. “Ik word er soms moedeloos van.”

Voor haar naam een synoniem werd voor hardcore bondage-erotiek werkte James, wier echte naam Erika Mitchell is, enkele tientallen jaren voor de televisie, als producer voor de BBC en andere productiehuizen. Ze groeide op in Buckinghamshire. Haar vader werkte als cameraman voor de BBC, haar moeder, die uit Chili afkomstig is, was een handelsvertegenwoordiger. Ze studeerde geschiedenis aan de University of Kent en vond een baan bij de National Film and Television School. Daar leerde ze haar man Leonard kennen, een scenarist en romanschrijver. Ze trouwden in 1987.

Papiertekort

Romantische literatuur was altijd haar ontsnap­pings­route. Onderweg naar het werk verslond ze dat soort fictie, gaande van historische liefdes­verhalen met wellustige hertogen en graven tot lesbische bondagefictie. Toen ontdekte ze Twilight, de kuise, romantische vampierenboeken van Stephenie Meyer. Zoals veel ‘Twi-hards’ begon James zelf erotische verhalen op basis van de boeken te schrijven, die ze online postte onder het pseudoniem Snowqueens Icedragon. Om redenen die James nog altijd niet kan bevatten ging haar werk viraal.

Ze wijzigde de namen van de personages om rechtszaken wegens schending van het auteursrecht te vermijden, en in 2011 was een kleine Australische uitgeverij bereid het uit te geven. Binnen een jaar zat James in het oog van een hysterie die ze ‘de grote waanzin’ noemt. Grote uitgeverijen en filmstudio’s begonnen haar het hof te maken. Een uitgeverij wilde de cover van de romans veranderen en er een man met ontblote borst op zetten. Een andere vond dat het te lang duurde om bij de seks te raken.

Anne Messitte, de uitgever van Vintage and Anchor Books, won James voor zich toen ze zei dat de boeken vooraan in de boekwinkels hoorden te liggen, in plaats van weggestoken op de planken met erotische literatuur. Vintage werkte een complexe overeenkomst uit, waarbij het de uitgeefrechten verwierf van de Australische uitgeverij en tegelijk de onderliggende rechten van James kocht. Het bedrijf betaalde een bedrag met zeven cijfers voor de trilogie, en bestelde voor de eerste druk meteen 750.000 exemplaren. Universal Pictures kocht de filmrechten voor naar verluidt 5 miljoen dollar, en won zo het pleit van verscheidene andere studio’s die er miljoenen voor veil hadden.

De boeken gingen zo snel over de toonbank in Groot-Brittannië dat drukkers zonder zilveren inkt kwamen te zitten voor de iconische zwarte en metaalgrijze covers, die James zelf ontwierp. In de Verenigde Staten drukte Vintage meer dan een miljoen exemplaren in een week om aan de vraag tegemoet te komen, maar daar waren de papierleveranciers niet op voorzien. “We konden niet genoeg papier krijgen”, zei Anne Messitte. “Het voelde surrealistisch aan.”

Huilen tijdens signeersessies

Tijdens signeersessies weenden fans, wat haar dan weer deed wenen (haar uitgever heeft altijd dozen met zakdoekjes bij de hand op tours). In Portland, Oregon werd haar wagen achtervolgd door een televisieploeg. James was helemaal van de kaart door het plotse succes. Ze vertelde haar agent van in het begin dat ze helemaal niet beroemd wilde zijn. “Ik zei: ‘Dat is niet mijn schuld, jij schreef de verrekte boeken’”, weet haar agent nog.

De reeks wijzigde het literaire landschap en plaveide de weg voor meer grensverleggende erotische literatuur. Ze veranderde ook de manier waarop grote winkels en entertainmentbedrijven inspeelden op het vrouwelijke verlangen. De verkoop van seksspeeltjes ging de hoogte in. Target begon glijmiddel, vibratieringen en blinddoeken van Fifty Shades te verkopen.

James werd een taboedoorbrekende evangelist van een bepaald type seksuele fantasieën waar vrouwen niet over spraken of beschaamd voor waren. “Het was niet zozeer dat ze erop inspeelde, ze commercialiseerde het”, zegt Anne Jamison, professor Engels aan de University of Utah, die fanfictie bestudeert. James sloot voor zowat alles dat verband hield met Fifty Shades licentieovereenkomsten – wijn, lingerie, zweepjes, vibrators, handboeien – en hield vaak zelf de controle over de ontwikkeling ervan. Ze nam zelfs het patent op een Fifty Shades-teddybeer, die minihandboeien en een blinddoek draagt.

“We namen die licenties vooral om te verhinderen dat mensen zelf met het materiaal aan de slag gingen”, zegt James in haar werkruimte, die vol­gestouwd is met Fifty Shades-spullen – postergrote afbeeldingen van de covers, een speelgoedhelikopter gemodelleerd naar die van Christian Grey, de ondeugende teddybeer. “Je wilt niet dat iemand het slecht doet.”

James wil me een paar tepelklemmen tonen die ze ontwierp samen met Lovehoney, een Britse ontwikkelaar van seksspeeltjes die veel van de op Fifty Shades geïnspireerde erotische accessoires produceerde. Lovehoney had aanvankelijk gedacht aan zware, industrieel ogende klemmen, maar dat zag James niet zitten. “Ze zagen eruit alsof ze het monster van Frankenstein tot leven konden wekken”, zegt ze. Ze vroeg aan het bedrijf om ze “mooi” te maken, en het volgende ontwerp beviel haar wel. James roept haar assistent in de belendende kamer, die ons de fijne roze-gouden klemmen brengt. “Vraag me niet ze te demonstreren”, zegt ze droog als ze ze aan James geeft.

Kritiek op eerste film

Rond halfeen komt een auto aan die James naar een fotoshoot in een hotel in Kensington zal brengen voor een artikel in You, een magazine van The Mail on Sunday. In de auto uit James ongevraagd kritiek op de eerste Fifty Shades-film, die volgens haar de teneur van de roman niet helemaal vatte. Haar agent, die tot dan toe altijd een meegaande, onopvallende aanwezige was, komt voorzichtig tussenbeide en stelt voor een ander onderwerp aan te snijden.

Op de stoep voor het hotel groet Charlotte Bush, directeur reclame van Arrow, de Britse uitgever van James, haar uitbundig. “Hier is het talent”, roept Bush terwijl ze James naar de geïmproviseerde kleedkamer leidt, waar de haarstylisten en visagiste meteen werk van haar beginnen te maken. “Al die drukte, het is heerlijk”, zegt James. “Normaal ben ik iemand die drukte mijdt.”

“Dat is omdat je een schrijver bent”, zegt de visagiste. James gaat een rek avondjurken af die de stylisten haar voorzetten. Ze wijst er een af als “heel matroneachtig”. Een andere is “heel kaftan­achtig”, een andere “te printig”.

Uiteindelijk kiest James een jurk die ze zelf heeft meegenomen, een lang kleed met een diep uitgesneden V-hals die ze kocht voor een van de premières van de Fifty Shades-films. Terwijl de verkleedpartij aan de gang is, wil Bush een paar mogelijke virale marketingstunts voor The Mister bespreken. Een van haar ideeën was een roze lichtstraal vanuit een vuurtoren in Cornwall, het Engelse graafschap aan de kust waar sommige van de heetste scènes in de roman zich afspelen. Maar de “vuurtorenmensen” maakten bezwaar, zegt Bush, omdat een hete roze vuurtoren gevaar voor de schepen zou kunnen opleveren.

James is het met haar eens dat het geen scheepsramp waard is. “Het idee met de vuurtoren is heel leuk, maar niet als het mensenlevens in gevaar brengt”, zegt ze. De volgende suggestie van de uitgever is minder riskant. Ze stelt voor een pianist pal op Sloane Square in Londen te laten spelen, want de heldin van de roman is een virtuoos pianiste. James vindt het een goed idee.

“Een vrouwelijke pianiste dan?”, vraagt Bush.

“Absoluut”, antwoordt James.

“Ik maak er meteen werk van”, zegt Bush terwijl ze naar haar telefoon grijpt.

Na de fotoshoot nipt James van een negroni in de bar van het hotel, genietend van haar anonimiteit. Ze wordt zelden herkend door mensen, en grapt dat ze misschien wel een spionageagentschap gaat opzetten bevolkt door vrouwen van middelbare leeftijd. “Je kunt je echt overal begeven, want je bent onzichtbaar”, zegt ze.

Amateurschrijvers

Ze vreest dat de promotiecampagne voor The Mister haar al te zeer in de aandacht zal brengen. Niet lang geleden kwam een fan naar haar toe, en dat vatte ze op als een slecht voorteken. “Het gebeurde, en ik dacht: ik ben te veel op tv geweest”, zegt ze, en ze werpt er een vloek achteraan. Het is niet duidelijk hoe de lezers van James zullen reageren op The Mister, en of hun devotie voor de schrijver verder zal reiken dan hun liefde voor Christian Grey en een bodemloze appetijt voor meer van hetzelfde. Andere megabestseller­auteurs, zoals Stephenie Meyer en J.K. Rowling, veranderden van genre, namen afscheid van de fantasyfranchise, en hielden nog maar een fractie van hun publiek over.

James lijkt het wel gehad te hebben met Fifty Shades. Ze heeft een paranormaal liefdesverhaal geschreven – een griezelverhaal dat zich afspeelt in het hedendaagse Londen – dat ze hoopt te publiceren, en overweegt een vervolg op The Mister uit te brengen. “Er zijn zo veel ideeën, maar iedereen heeft iets van: ‘O, doe maar gewoon weer wat je de voorbije tien jaar hebt gedaan”, zegt ze.

Maar de lezers hebben de zaak in eigen handen genomen en zijn ervan overtuigd dat het verhaal doorgaat, of James het nu schrijft of niet. Op web­sites zoals fanfiction.net en Wattpad posten amateurschrijvers tienduizenden verhalen gebaseerd op Fifty Shades. James zegt dat ze die niet leest, maar geeft toe dat het maar normaal is dat de fans het overnemen. “Die personages behoren iedereen toe”, zegt ze. “Ze zijn tenslotte geboren uit fan­fictie.”

De Mister, E.L. James, Prometheus, 480 p., 16,99 euro

Tekst Alexandra Alter vertaling © New York Times /  bewerking Werner van den Bergh