Direct naar artikelinhoud
Europese Unie

Vincent Stuer (Open Vld): ‘De Europese Unie lijkt op de Anonieme Alcoholisten’

Vincent Stuer staat voor het eerst zelf op een Europese lijst, bij Open Vld.Beeld Stefaan Temmerman

Vincent Stuer werkt al jaren op topniveau achter de Europese schermen. Hij schreef er een boek over en staat in mei zelf voor het eerst op de lijst van Open Vld. ‘Europa werkt niet met sterke mannen, het is een gedempte democratie.’

“Het politieke centrum is lethargisch en laf”, zegt Vincent Stuer (Open Vld). “Het gaat me niet om specifieke personen of partijen, want het is een algemeen probleem. Politiek is een energiesport, een partij moet energie ontwikkelen om haar ideeën te verdedigen. En vandaag zie je dat de echte energie bij de extremen zit, bij de politieke zuurgooiers. Het centrum kan daar te weinig tegenover plaatsen. Dat is erg pijnlijk voor Europa, want de Unie is een voorbeeld van consensuspolitiek, het meest fantastische project dat je je kunt indenken. Maar we slagen er onvoldoende in om het te verdedigen.”

Vincent Stuer (43) zit al twintig jaar op een bevoorrechte positie achter de schermen van de nationale en internationale politiek. Hij begon in 1999 als woordvoerder van Vld-voorzitter Karel De Gucht en volgde die toen hij minister van Buitenlandse Zaken en Europees Commissaris werd. Later werkte Stuer als speechschrijver voor twee andere commissarissen, onder wie Commissievoorzitter José Manuel Barroso. Sinds vorig jaar is hij woordvoerder van het Nederlandse links-liberale D66 in het Europees Parlement. Hij kent de Europese Unie door en door. In mei staat hij voor het eerst zelf op een Europese lijst, bij Open Vld, als tweede opvolger.

Met zijn boek Curb your idealism brengt Stuer zijn visie op Europa in kaart. De titel – vertaal: ‘Bedwing uw idealisme’ – is een knipoog naar de topserie Curb your enthousiasm van de Amerikaanse komiek Larry David. Het punt dat Stuer wil maken, is dat een portie bescheidenheid over Europa daarom niet minder passioneel verdedigd moet worden.

Vincent Stuer: “Het politieke centrum is lethargisch en laf. Vandaag zie je dat de echte energie bij de extremen zit, bij de politieke zuurgooiers.”Beeld Stefaan Temmerman

Waarom is de Europese Unie bescheiden?

Vincent Stuer: “Er zit een enorme kracht in de logica van samenwerking, maar je mag er niet te veel van verwachten. Europa heeft vooral veel negatieve macht. Als er een logo op de Europese vlag stond, dan zou dat de mythische held Odysseus zijn, die zich liet vastbinden aan de mast van het schip om de lokroep van sirenen te kunnen weerstaan. Europa is er gekomen omdat de landen zich tegen zichzelf wilden beschermen.”

Op welke manier?

“De eerste stap was dat landen hun oorlogsindustrie afstonden, kolen en staal, zodat ze daar geen misbruik meer van konden maken. Vervolgens is hetzelfde gebeurd met onze economische en monetaire macht. Veel landen schoten zichzelf in de voet door te veel staatssteun te geven aan bepaalde sectoren, of door handelstarieven in te voeren, of geld bij te drukken. Dat wilden ze voorkomen. U weet wat Odysseus zei: ‘Hoe harder ik schreeuw om mij los te maken, hoe harder je mij moet vastbinden.’ Wij vragen Europa om ons te controleren.”

Heeft de Unie zich de laatste jaren niet té genadeloos getoond, bijvoorbeeld ten aanzien van de Grieken?

“Bij de eurocrisis zijn we op de grenzen gebotst van wat Europa kan doen. Europa kan een land niet redden, dat moeten landen zelf doen. Dat bedoel ik met negatieve macht. Europa heeft weinig positieve macht: het kan niet zelf beslissen om geld aan de Grieken te geven of om de sociale zekerheid te ondersteunen. Dat zouden we niet aanvaarden. Ik vergelijk de Europese Unie met de Anonieme Alcoholisten: we weten dat we de neiging hebben om macht te misbruiken, maar geven elkaar de moed om dat niet te doen.”

Is die filosofie van de Europese Unie ooit het voorwerp geweest van democratisch debat en instemming van de Europeanen?

“Ja. Dat blijkt al uit het woordgebruik. De Europese Commissie krijgt alleen maar macht van de lidstaten, ze wordt – in het Engels – commissioned om bepaalde opdrachten uit te voeren. (lacht) Denk aan de platte Vlaamse uitdrukking ‘een bescheten commissie’. Met die opdrachten is altijd ingestemd op alle niveaus. Ook handelsverdragen, bijvoorbeeld, moeten worden goedgekeurd door het Vlaamse, Waalse én Brusselse parlement. Europa heeft geen bevoegdheid om zichzelf nieuwe bevoegdheden te geven, zoals een staat dat kan. Europa is een afgeleid systeem. Elk Europees verdrag begint met de woorden: ‘Wij, koning der Belgen’. De paranoia over een ondemocratsche EU is onterecht.”

Toch is er enorm veel verzet tegen de macht van de Europese Unie. De populisten lijken op Odysseus die brult om van de mast te worden losgemaakt, omdat hij het roer weer zelf in handen wil krijgen.

“Europa is een andere manier om aan politiek te doen. Het is een gedempte democratie, zeg maar. En die valt heel slecht in tijden van sterke mannen en zenuwachtigheid. De wereld is beangstigend geworden, door migratie en globalisering, en dan is het moeilijk om te vertrouwen op het consensussysteem waar de Europese instellingen op gebouwd zijn. Dan is het verlangen naar sterke mannen groot. En Europa werkt niet met sterke mannen, maar bestaat vooral uit sterke instellingen: iedereen heeft in dat systeem wel macht, maar niemand heeft dé macht.”

Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker houdt een toespraak in het Europees Parlement in Straatsburg.Beeld REUTERS

Ontbreekt door dat consensussysteem het politieke conflict niet op het Europese niveau? De politieke strijd tussen alternatieve visies?

“Die politieke strijd is inderdaad belangrijk. Ik bevind mij zelf aan de linksere kant van het liberalisme, en het valt mij op dat er geen rechtse, neoconservatieve visie op Europa bestaat. Dat zou nochtans een verrijking zijn. Er is wel een rechtse visie tégen Europa, maar niet óp Europa. En dat is jammer, want die visie zou ik graag bestrijden.”

Hoe zou zo’n rechtse visie er uitzien?

“Een strenge controle van de Europese buitengrenzen zou er in elk geval een onderdeel van zijn. Maar dat kost geld, en rechts is niet bereid om daarvoor te betalen. Elke rechtse burgemeester pleit voor ‘meer blauw op straat’, maar in Europa weigeren ze dat. Een tweede element van een rechtse visie zou kunnen zijn dat Europa de eigen soevereiniteit zelf in handen moet houden. Maar dat willen rechtse politici ook niet.”

Hoe bedoelt u?

“Kijk naar de migratiecrisis. Wie heeft die opgelost? De Turkse president Erdogan en een aantal schimmige Libische krijgsheren. Wij vinden het dus perfect normaal om een probleem te delegeren aan de Turken en de Libiërs, met een zak geld erbij. Maar geld geven aan de Grieken of de Italianen – nee, dát doen we niet, want dat is ‘te veel Europa’, dat kost ons te veel geld. Terwijl dat wel een duidelijke rechtse visie zou zijn: de eigen soevereiniteit én de eigen buitengrenzen bewaken.”

Waar ligt het zwaartepunt van de beslissingsmacht eigenlijk: bij de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders, of bij de Europese Commissie?

“Er gaat een magnetische kracht uit van de Commissie. Niet omdat die bestaat uit een bende machtsgeile machiavellisten, maar omdat je nu eenmaal niet kunt besturen met alleen de regeringsleiders onderling. Dat zie je in veel dossiers: in de Raad proberen de landen een compromis te zoeken en als dat niet lukt, moet de Commissie aan het werk. Dat is begrijpelijk: de Commissie is er ooit gekomen omdat de kleine landen niet vanuit Bonn of Parijs bestuurd wilden worden.”

Krijgt die Commissie dan niet te veel macht?

“Nee, het is zeker geen ‘normale’ regering. Natuurlijk is iedereen die bij de Commissie werkt overtuigd van het belang van Europa. Zoals je ook weinig vegetariërs zult vinden die bij de slager werken. Maar tegelijk is de Commissie, en de hele administratie, mee met de tijd. Het geloof in een federaal Europa, zoals je dat in de jaren 80 nog vond, is afgenomen. En ook de administratie is zich bewust geworden van de grenzen van haar legitimiteit.”

Dat federale Europa – de Verenigde Staten van Europa – zou betekenen dat de Commissie een echte regering wordt en Europa een echte federale staat zoals de VS, in plaats van een samenwerkingsverband tussen verschillende landen.

“Precies. En zelfs al zijn veel mensen in de administratie daar voor, ze weten dat er geen draagvlak voor bestaat. De Europese Commissie gaat voorzichtiger om met haar macht dan 25 jaar geleden. Het is ook een mythe dat Europa macht naar zich toetrekt. Dat is nog nooit gebeurd: Europese bevoegdheden zijn er altijd gekomen op vraag van de lidstaten en onder druk van de omstandigheden. De euro is bijvoorbeeld mede het resultaat van het feit dat Frankrijk het verenigde Duitsland wilde intomen.”

Donald Tusk is voorzitter van de Europese Raad.Beeld REUTERS

Hoe democratisch is het Europees Parlement?

“Het is een van de sterkste democratische parlementen ter wereld. Er zijn weinig landen waar het parlement zo’n belangrijke rol speelt als op Europees niveau. Alles wordt door het parlement tot in detail gewikt en gewogen, voor het al dan niet wordt goedgekeurd. Het parlement beslist volledig autonoom over alle onderwerpen waarbij het betrokken is. Sommigen vinden al dat het parlement te veel macht heeft.”

Zijn Europese beslissingen die worden gecommuniceerd soms niet een beetje klein en knullig? Neem nu die roamingkosten die werden afgeschaft: dat is vast leuk voor eurocraten zelf, maar wat schiet de modale Europeaan daarmee op?

“Gewone mensen reizen ook, hoor. En de belangrijkste vraag is waaróm die kosten zijn afgeschaft. Veel telecombedrijven hadden vroeger een staatsmonopolie en kunnen nog altijd hun regeringen onder druk zetten. Europa is een afbraakmachine voor overdreven macht. Op nationaal niveau krijgen regeringen roamingkosten niet afgeschaft. Europa kan dat wel. Dat feit is belangrijker dan die ene concrete maatregel.”

Zijn er zo nog voorbeelden?

“De Nederlandse regering heeft ooit een wet gemaakt op maat van één bedrijf, Unilever. Topmensen van multinationals kunnen op niveau van de lidstaten die macht hebben. Op Europees niveau is dat onmogelijk. Denk aan de boete van 13 miljard euro die Apple aan Ierland moet betalen. Europa kan wél opboksen tegen de Unilevers en Apples dezer wereld. Dat is superbelangrijk voor de burgers.”

Zijn sommige maatregelen niet te elitair? Studenten kunnen op Erasmus, maar waarom kunnen bakkersknechten en kappers dat niet?

“Er wordt gewerkt aan een plan om jongeren stages te laten doen in het buitenland. Er zijn veel concrete voorbeelden van wat Europa voor de burgers doet. Dat de discriminatie tussen mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt wordt aangepakt, is Europese regelgeving. Dat de macht van de banken en het grootkapitaal wordt ingeperkt, is ook ten voordele van de burger. De nieuwe bankenregels zijn Europees.”

Wat zien de anti-EU-partijen dan verkeerd? Zij willen hun nationale soevereiniteit terug en niet, zoals uw partijgenoot Guy Verhofstadt, nog meer soevereiniteit afstaan aan Europa.

“Dat we soevereiniteit afgeven aan Europa klopt niet altijd. Neem nu de euro, dat was de meest verregaande machtsoverdracht van de voorbije decennia. Dat was niet het afstaan van soevereiniteit, maar het herwinnen ervan. Sinds de oliecrisis heerste er chaos en kwamen veel nationale munten voortdurend in de problemen. Dankzij de euro hebben wij onze monetaire soevereiniteit herwonnen. Europa is een manier om macht terug te krijgen, anders zouden landen hun bevoegdheden nooit aan Europa geven.”

U noemt Hongarije, waar eerste minister Viktor Orbán de rechtsstaat ondergraaft, de kanarie in de koolmijn. Wat bedoelt u daarmee?

“Orbán is een teken dat het geloof in een open samenleving is aangetast. Dat zie je in alle Europese landen. Je merkt het aan de manier waarop er over politiek gesproken wordt, almaar harder en angstiger. Van de mentaliteitsverandering die zich in Hongarije heeft voltrokken, zitten wij niet zover af. Tegelijk mogen we niet vergeten dat Hongarije en Polen net twee landen zijn waar de bevolking het meest pro-Europees is. Daar leeft bij mensen nog het besef dat Europa aan hun kant staat.”

De Hongaarse premier Viktor Orbán in Boedapest. “Orbán is een teken dat het geloof in een open samenleving is aangetast", meent Stuer.Beeld AFP

Toch wordt de Unie door populisten soms vergeleken met een totalitair systeem zoals de Sovjet-Unie dat was.

“Wie de Sovjet-Unie heeft meegemaakt, en zo zijn er in Europa nog meer dan je denkt, weet wel beter dan dat. Europa controleert de staatsmacht om burgers te bevrijden. De Sovjet-Unie gebruikte die macht om burgers te knechten. Dat is onvergelijkbaar. Europa is rationeel en bescheiden.”

Oud-Commissievoorzitter Barroso werkt nu voor investeringsbank Goldman Sachs. Is dat niet pijnlijk, die snelle overstap van politieke naar financiële wereld?

“Ik ben blij dat u die vraag stelt. Er bestaan strenge regels over ontluizingsperiodes, en daar heeft Barroso zich aan gehouden. Zulke transparantieregels bestaan in geen enkel Europees land. Elke afspraak die een commissaris heeft, staat in een publieke agenda. Een incident zoals dat met Antwerps burgemeester Bart De Wever die opduikt op een feestje van bouwpromotor Land Invest, zoals de journalisten van Apache met een filmpje onthulden, is in Europa ondenkbaar. Alles staat open en bloot op de website. Zelfs hun financiële bezit en belangen. Dat heb je nérgens anders.”

Moeten Europese leiders, en de Europese Unie, niet strenger zijn voor Spanje en de manier waarop Catalaanse separatisten worden aangepakt?

“Daar kan Europa niets aan doen. Europa heeft geen harde macht. Ik ga akkoord dat Europa met het gezag van de regeringsleiders wat dapperder had mogen zijn en Spanje tot inzicht had kunnen brengen. Maar los daarvan, er is een reden waarom separatisme niet in Europa past: er bestaat geen criterium om te beoordelen wie een natiestaat mag vormen. Mogen de Catalanen dat? De Basken? De Corsicanen? Europa is een verdrag tussen lidstaten en een nieuwe lidstaat die zich afscheidt, past niet in dat kader.”

Dus Catalonië zal nooit onafhankelijk worden.

“Nee. Catalonië zal nooit onafhankelijk worden binnen de EU. En Vlaanderen ook niet. Europa is nog altijd een internationale samenwerking tussen landen, waar iedereen het recht behoudt om een verdrag al dan niet te tekenen.”

U staat op de Europese Open Vld-lijst, als tweede opvolger. Hebt u niet overwogen om, zoals de Nederlander Luuk van Middelaar, publieke intellectueel en schrijver te worden, in plaats van een lijst te steunen zonder direct verkiesbaar te zijn?

“Ik heb voor mijzelf de beslissing genomen dat ik ooit in het Europees Parlement zal zitten. Ik ben meer een politieke agitator dan Luuk. Ik ben daar erg ambitieus in en wil zelf een factor van belang zijn in de politiek, niet ernaast.”

Maar u moet wel ofwel Alicja Gescinska of Lynn Wesenbeek, de zogenaamde witte konijnen zonder politieke ervaring, laten voorgaan.

“Ik vind het heel goed dat mensen van buiten de partijpolitiek op onze lijst staan. Ik hou niet van beroepspolitici die nooit iets anders hebben gedaan. Een sterke lijst is ook in mijn voordeel. En ik raak ooit wel verkozen. De vraag is alleen nog hoe en wanneer.”

Bio

Geboren in 1975 in Sint-Niklaas
Studeerde politieke wetenschappen in Gent en Leeds (VK)
Was van 1999 tot 2012 woordvoerder van Karel De Gucht (Open Vld)
Later speechschrijver van onder meer Commissievoorzitter José Manuel Barroso
Momenteel persvoorlichter van D66 in het Europees Parlement
Schreef Kleinstaterij (2015) en publiceerde pas Curb your idealism (VUB Press)

Vincent Stuer, op de foto in Wettteren. “Europa kan wél opboksen tegen de Unilevers en Apples dezer wereld. Dat is superbelangrijk voor de burgers.”Beeld Stefaan Temmerman