Het verloop van Steve Bakelmans’ laatste proces doet vragen rijzen

Steve Bakelmans is een man met veel op zijn kerfstok. Hoe kan het dat hij afgelopen weekend vrij rondliep? Tussen 2004 en 2008 zat Bakelmans gevangenisstraffen uit voor diefstallen, verkeersmisdrijven, heling en verkrachting. In 2016 kwam hij opnieuw in aanraking met het gerecht, voor de verkrachting van zijn ex-vriendin.

Als Bakelmans in 2017 opnieuw veroordeeld wordt, luidt het vonnis: vier jaar gevangenisstraf. Maar wanneer het openbaar ministerie vervolgens zijn onmiddellijke aanhouding vraagt, gaat de rechter daar niet op in. "De rechter moet dan oordelen of er een vrees bestaat dat de veroordeelde zich aan zijn straf zal onttrekken", zegt Karel Van Cauwenberghe, persmagistraat van de rechtbank van eerste aanleg in Antwerpen. "Dat is de enige reden die de wet voorziet om iemand aan te houden."

Wat dat concreet betekent: volgens de wet moet een veroordeelde in dat geval onmiddellijk aangehouden worden, als er bijvoorbeeld een kans zou bestaan dat hij naar het buitenland zou vluchten om zijn straf te ontlopen. Recidivegevaar, de ernst van de feiten, of de zwaarte van de straf spelen op dat moment geen rol, preciseert de rechtbank in een persbericht.

Beroep

Na zijn veroordeling is Bakelmans in beroep gegaan. Maar in afwachting van zijn zaak was hij dus vrij, omdat hij volgens de rechtbank een gunstig verslag van het justitiehuis had gekregen en - toen althans - op een vast adres woonde. Maar bijna twee jaar na de veroordeling in eerste aanleg was de beroepsprocedure nog steeds niet afgerond. In mei vorig jaar is de zaak wel ingeleid, maar enkele maanden later werd het proces voor onbepaalde tijd uitgesteld. De verdere behandeling stond uiteindelijk pas voor volgende maand op de planning.

Jo Daenen, de persmagistraat van het Antwerpse hof van beroep, wijt dat vooral aan "besparingen". "Door de besparingen was het ook nodig om twee kamers tijdelijk te sluiten. Een ervan in september 2018. Van de zes correctionele kamers hadden we er dus maar vier. Natuurlijk lopen de wachttijden dan op. Het aantal rechters voor het hof van beroep van Antwerpen is wettelijk vastgelegd op 63. Maar de regering heeft ervoor gekozen om slechts 90 procent van het wettelijk kader in te vullen. Daardoor hebben we vandaag maar 54 actieve rechters. Als het wettelijk kader was nageleefd, ging het wel sneller."

Voorrang

Nog belangrijk: als Bakelmans door de eerste rechtbank toch was aangehouden, zegt Daenen, dan had zijn proces voorrang gekregen. "Dat is ook de logica zelf. De periode van aanhouding moet zo kort mogelijk blijven." Een rechter kan immers altijd nog beslissen om iemand vrij te spreken. Dan wil je de tijd dat een persoon in de gevangenis heeft verbleven, beperkt houden.

Ook strafpleiter Abderrahim Lahlali laakt de gebrekkige invulling van de kaders voor magistraten. "Op het einde van de legislatuur moet je vaststellen dat in de twee belangrijkste hoven van beroep in ons land, Antwerpen en Bergen, telkens een kamer gesloten moet worden. Dat is een ramp."

Het aantal rechters dat een hof ter beschikking heeft, zegt echter niet alles. Een onderzoek van de Hoge Raad voor de Justitie toonde aan dat het hof van beroep in Antwerpen veel minder gebruikmaakt van de mogelijkheid om met één rechter een proces uit te voeren, in plaats van met zijn drieën. Daardoor kunnen minder zaken tegelijk behandeld worden. Het hof zou er dus zelf voor kunnen kiezen om vaker met slechts één rechter te werken.

"Of dat de doorlooptijd zou verkorten is echter moeilijk te zeggen", nuanceert Christian Denoyelle, de voorzitter van de Advies- en Onderzoekscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie. "De doorlooptijd hangt niet alleen af van het hof. Als er een bijkomend onderzoek nodig is of meer experts moeten worden gehoord, duurt het ook langer."

Volgens Daenen is er geen sprake van dat het voor deze zaak een verschil gemaakt zou hebben. "Enkel voor burgerlijke zaken (bijvoorbeeld echtscheidingsgeschillen, YV) is dit van toepassing. Strafzaken, zoals deze, moeten in hoger beroep nog altijd behandeld worden door drie rechters. Dat stelt de wet."

Besparingen

Ligt het dan aan de besparingen dat deze zaak zolang heeft aangesleept? "Bij zijn aantreden in 2014 was een van de grote punten van minister Koen Geens (CD&V) om per aanleg een maximale doorlooptijd van één jaar te bekomen", zegt justitiewatcher en vrederechter op rust Jan Nolf. "Dat had hij beter niet beloofd. In beroep zit men hier nu al bijna aan twee jaar."

Sieghild Lacoere, woordvoerster van minister Geens, vindt dat er de afgelopen legislatuur heel wat is gebeurd om de personeelskaders in te vullen. Dat hoven van beroep met drie rechters willen zetelen, is een beslissing die ze zelf nemen. Als ze meer burgerlijke zaken met slechts één rechter zouden behandelen, blijven er meer rechters over voor strafzaken. "De minister heeft zeer veel maatregelen genomen om de werklast te laten dalen in de rechtbanken. Het principe van een alleenzetelende rechter is daar een maatregel van."

Het beperken van de doorlooptijd noemt ze een belangrijke doelstelling. "Als je het niet eens probeert, is dat een erge zaak. In veel zaken wordt het principe van één jaar of minder dan een jaar gehaald."