Van fabrikant van Duitse geweren tot kiezel in de schoen van de Waalse regering: het verhaal van FN Herstal

Fabrique Nationale de Herstal: sinds 1889 is het een naam als een klok in Wallonië en ver daarbuiten als een van de grootste producenten van vuurwapens ter wereld met een omzet van bijna 700 miljoen euro per jaar.

Regelmatig komt FN Herstal negatief in het nieuws omdat de vuurwapens veelal naar het buitenland worden geëxporteerd waar ze al eens in verkeerde handen vallen en zo onnoemelijk menselijk leed in de hand werken. Vandaag nog bracht een onderzoek van VRT NWS, Knack en Le Soir aan het licht dat vuurwapens van de fabriek in het bloedige conflict in Jemen zijn opgedoken.

"FN Herstal is 130 jaar geleden opgericht toen het Belgisch leger Duitse Mauser-geweren wou bestellen",  zegt Nils Duquet van het Vlaams Vredesinstituut in "De wereld vandaag" op Radio 1. "Men wou dat de productie in België zou plaatsvinden. Een aantal lokale Luikse handelaren hebben toen de handen ineengeslagen om samen een fabrique nationale op te richten die aan dat order kon voldoen."

"De handelaren waren succesvol en ze zijn doorgegaan. Een société générale heeft het later van de oorspronkelijke eigenaars overgenomen, tot eind jaren 80, begin jaren 90. Op dat moment zat de fabriek in slechte papieren en wou de société générale ervan af. Men heeft het toen aan het Franse wapenbedrijf GIAT verkocht. De Waalse overheid besliste toen om ook in FN te participeren. Ze heeft toen 8 procent van de aandelen in handen gekregen en heel belangrijk: ook een vetorecht bij strategische beslissingen."

"Enkele jaren later zat GIAT zelf in slechte papieren. FN deed het op dat moment beter. GIAT wou het bedrijf opnieuw verkopen om aan vers geld te geraken. De bekende Amerikaanse vuurwapenfabrikant en rechtstreekse concurrent Colt deed een overnamebod."

"De schrik was groot dat het bod vijandig was, bedoeld om de klanten, de productie en de technologie over te nemen en de fabriek in Herstal te sluiten. Op dat moment waren er zo’n 1.200 mensen tewerkgesteld. De Waalse overheid heeft toen haar vetorecht gebruikt en gezegd: dit gaat niet, die overname kan niet doorgaan. Ze besliste hierop om zelf alle aandelen over te nemen. Sinds 1997 is de Waalse overheid hierdoor zelf voor 100 procent eigenaar van FN."

Volgens Duquet is het niet uitzonderlijk dat een overheid een wapenfabriek bezit. "Zeker tijdens de Koude Oorlog was het heel normaal dat de belangrijkste defensie-industrieën genationaliseerd waren, ze waren van strategisch nationaal belang. Na de Koude Oorlog, begin jaren 90, zijn veel van die bedrijven geprivatiseerd."

"In België gebeurde net het omgekeerde: FN ging van private handen in overheidshanden over. Dat is opmerkelijk, zeker omdat het om een producent van kleine lichte wapens gaat, van vuurwapens. De meeste overheden participeren in fabrieken die groot en zwaar militair materieel maken, zoals vliegtuigen of voertuigen."

De Waalse politiek heeft wel degelijk een vinger in de pap te brokken bij FN, zegt Duquet. "De politiek is vertegenwoordigd in de raad van bestuur, maar het dagelijkse beleid wordt onafhankelijk daarvan gevoerd. De politiek bepaalt vooral de grote strategische lijnen. Tewerkstelling is hierbij een cruciaal element. Het is de belangrijkste reden waarom de overheid in FN blijft investeren. Vandaag is het een bloeiend bedrijf en de laatste jaren maakt het winst."

"Sinds 2003 is de wapenexport in België geregionaliseerd. Het is niet langer het federale niveau, maar de gewesten die bepalen wat kan en wat niet kan. Dus voor elke wapenexport die FN wil doen, heeft het een vergunning nodig afgeleverd door de Waalse overheid zelf."

"Het risico op belangenconflict is dus groot. Daarom zijn verschillende mensen binnen de Waalse regering verantwoordelijk. Het toezicht op FN in het algemeen zit bij het departement Economie, de Waalse minister-president neemt de beslissingen over de wapenexporten. Op die manier probeert men toch een soort van schot tussen de betrokken partijen te houden. De vraag is natuurlijk: hoe sterk is zo’n schot als de ministers in dezelfde regering zitten en zoals de afgelopen jaren ook nog eens in dezelfde partij?"

"FN is een wereldleider op vlak van vuurwapens. Het bedrijf exporteert 99 procent van zijn wapens en het is erg succesvol, heel veel landen willen zijn wapens. Die zijn duurzaam en blijven tientallen jaren werken. Vele van de wapens die de afgelopen decennia door FN zijn geleverd, duiken zo voortdurend in conflictgebieden op."

Toch vindt Duquet het nieuws van vandaag opmerkelijk. "Op de beelden zien we moderne, nieuwe wapens. Het risico dat wapens in verkeerde handen vallen, geldt dus niet alleen voor oude wapens, maar ook voor recente leveringen van nieuwe wapens."

De Waalse politiek zwijgt meestal over de wapenexporten van FN en ook nu blijft het veeleer stil. In Vlaanderen is dat anders, meent Duquet. "Vlaamse politici praten veel over wapenexporten, maar wij exporteren relatief weinig wapens. In Wallonië is het omgekeerd: ze exporteren veel, maar ze voeren het debat over het thema weinig. In het Waals Parlement vindt het zelfs achter gesloten deuren plaats. In het Vlaams Parlement gebeurt dat wel open en transparant."

"Belangrijk is ook het bredere maatschappelijk debat. In Wallonië hoor je weinig tegenstemmen. De laatste jaren is dat wel veranderd met het conflict in Jemen, omdat er ook in heel Europa tegenstemmen zijn. Vaak duiken die niet op in het Waalse medialandschap, maar vandaag zie je wel iets anders. Le Soir opent zeer sterk met: "Des armes fabriquées en Wallonie tuent au Yémen" ("Wapens gemaakt in Wallonië doden in Jemen")."

Het Vlaams Vredesinstituut roept op om de wapenexporten beter te organiseren. "De veiligheidsbelangen, de economische belangen, de ethische belangen en de conflictpreventie moeten in evenwicht zijn. Je mag de conflictpreventie niet verwaarlozen om meer geld te verdienen of om de veiligheid van anderen te garanderen. Je moet zoveel mogelijk informatie inwinnen over hoe die wapens mogelijk in verkeerde handen kunnen terechtkomen. Dat moet je in je dossier meenemen."

"Dat evenwicht is moeilijk omdat zoveel belangen spelen. Zeker in een regio als Wallonië is de wapenxeport van groot belang. Economisch, maar ook voor de reputatie. FN is een erg succesvol bedrijf en een merknaam over de hele wereld. Het bedrijf investeert enorm in onderzoek en ontwikkeling en het is een voorloper van de Waalse economie. Dat zomaar stopzetten, is politiek gezien erg moeilijk."

De vraag om wapenexporten opnieuw te federaliseren ligt al lang op tafel, maar volgens Duquet is het lang niet zeker dat het probleem daarmee is opgelost. "De regionalisering van wapenexporten is er gekomen omdat ze voortdurend ruzie op de federale regeringstafel opleverden."

"Sinds de jaren 90 maakten politici binnen de federale regering ruzie over wapenexporten. In 2003 wou men daarom iedereen bevoegd maken voor zijn eigen problemen. Op sommige vlakken is de situatie hierdoor verbeterd. Er is nu meer transparantie, zeker langs Vlaamse kant."

"Er zijn ook duidelijke regels, alleen is het moeilijk om die te gaan afdwingen op om het even welk niveau. Je moet heel veel informatie uitwisselen, verschillende diensten zijn betrokken. Dus sowieso moeten mensen met elkaar afstemmen en dat gebeurt vandaag misschien te weinig. De gewesten houden te weinig rekening met de besognes van het federale niveau op vlak van buitenlands beleid of ontwikkelingssamenwerking. Iedereen speelt zijn eigen spel, meer coördinatie is nodig."

Beluister hieronder het volledige gesprek met Nils Duquet in "De wereld vandaag":

Bekijk hieronder het gesprek met Nils Duquet in "Het Journaal":