Hoe prins Laurent botst op bank die boven de wet staat

“Ik heb geen zin meer om lijdzaam toe te kijken en in stilte te hopen”, schreef prins Laurent in januari aan premier Charles Michel (MR). De brief, ondertekend met een krullerige ‘Laurent de Belgique’, heeft zijn doel niet gemist. De juridische strijd van Laurent stond dit voorjaar wekenlang in het midden van de politieke belangstelling. De stoel van minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders ging net niet aan het wankelen, wat in het geval van ‘Teflon Didier’ een ernstige crisis heet.

De afgelopen jaren zat het er wel vaker bovenarms op tussen de prins Laurent en de Belgische politiek, vanwege Laurents contacten in het buitenland. In 2011 bezocht de prins Congo, waar hij een korte informele ontmoeting had met president Joseph Kabila, ondanks het negatieve advies van de premier. In 2017 tikte premier Michel hem op de vingers omdat hij zonder toelating de premier van Sri Lanka had ontmoet. En een jaar later kreeg hij een sanctie omdat hij in marine-uniform op de foto ging met Chinese hoogwaardigheidsbekleders. Dit keer wil Laurent van België zijn gram halen en staat de Belgische regering internationaal met de billen bloot.

Kadhafi

Alles begon met het feit dat de prins recht heeft op een schadevergoeding van zo’n vijftig miljoen euro, uitgesproken door een Belgische rechtbank in 2014. Een vzw van prins Laurent had eind jaren 2000 verschillende herbebossingsprojecten in het noorden van Libië, om de opmars van de woestijn tegen te gaan. “U weet dat het herbebossen van de woestijn een van de belangrijkste zaken is die we met zijn allen moeten promoten”, zei de prins daarover in een uitzending van Eén-programma Pano. Hij was zelfs van plan om naar Libië te verhuizen.

Maar in 2010 zei de Libische regering het contract eenzijdig op en weigerde ze de projecten te vergoeden. Ze weigert ook om de schadevergoeding te betalen, maar toen ontdekten Laurents advocaten dat er in België voor 14 miljard euro aan Libische fondsen staan bij de Euroclear-bank. Die waren bevroren door de VN bij de val van de Libische dictator Moammar Kadhafi, eerst om te vermijden dat Kadhafi ermee zou gaan lopen, vervolgens om te vermijden dat ze in verkeerde handen zouden vallen tijdens de daaropvolgende chaos, die tot op de dag van vandaag aanhoudt. 

Mistgordijn

Ondertussen is gebleken dat in België de fondsen wel altijd bevroren zijn gebleven, maar de opbrengsten erop niet. Hoorzittingen in de Kamercommissie Financiën moesten duidelijk maken hoe het kon dat enkel in België, voor zover we weten, geld kon verdwijnen. De commissiezittingen brachten nieuwe feiten aan het licht, maar ook tegenstrijdigheden.

Uit de stukken die naar boven kwamen in de commissie blijkt dat ons land 2 miljard euro aan opbrengsten vrijgaf tussen 2012 en 2017. Geen habbekrats dus. De Verenigde Naties oordeelden dat ons land daarmee de sancties tegen Libië heeft geschonden. De regering verklaarde uiteindelijk dat op Europees niveau was beslist dat de interesten konden worden vrijgegeven, maar voorlopig blijkt België het enige land dat dit ook heeft gedaan. 

Er verdwenen dus elke maand honderden miljoenen euro’s van de rekening, terwijl in Libië verschillende milities streden in een burgeroorlog. De Kamercommissie kon niet duidelijk maken wie heeft geprofiteerd van die interesten.

“Wij zijn altijd transparant geweest tegenover de VN”, zei oud-minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA). “Er hangt vooral veel mist”, concludeerde uiteindelijk oppositielid Dirk Van der Maelen (sp.a).

Er kon 2 miljard euro verdwijnen, maar nog altijd kan prins Laurent niet aan zijn schadevergoeding. Omdat Euroclear niet wil of kan zeggen waar het geld naar toe is, liet een onderzoeksrechter in oktober 2017 beslag leggen op de Libische rekeningen voor een onderzoek naar witwassen. De Brusselse Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) gaat zich vanaf vandaag buigen over de vraag of dat wel kon.

Superbank

Euroclear is namelijk niet zomaar een bank. Het is een superbank, in de zin dat het een bank voor banken is, die opgericht is bij wet in 1999. Enerzijds kunnen banken er effecten in bewaring geven, zoals bij de Libische tegoeden gebeurd is. Anderzijds verwerkt het internationale transacties van aandelen, obligaties en andere effecten tussen banken. Euroclear beroept zich nu op een passage in de wet die zegt dat ze ‘niet vatbaar voor beslag’ is. Dat is waarover de KI nu moet oordelen.

“De kwestie is van groot belang, niet enkel voor de vzw van prins Laurent”, zegt Michel Claise. Hij is de onderzoeksrechter die beslag liet leggen op de Libische tegoeden, waardoor de bal aan het rollen ging. “De vraag is nu of er een bank is gecreëerd die boven de wet staat, die zich kan onttrekken aan een strafrechtelijk onderzoek en dus een zwart gat is. Primeert in België de financiële wereld over de gerechtelijke?”

De wettelijke regel die stelt dat Euroclear niet vatbaar is voor beslag, is bedacht omdat de bank opgericht is om het internationale kapitaalverkeer vlotter te laten verlopen. Als iedereen op elk moment beslag kan laten leggen, verdwijnt het nut ervan. Maar het team van raadsheren rond prins Laurent is van oordeel dat de wet Euroclear niet kan beschermen voor een beslag in een strafrechtelijk onderzoek.

“De bankpoot van Euroclear kan geen Vaticaanstad zijn met een eigen wetgeving”, zegt Laurent Arnauts, advocaat van prins Laurent. Ook het parket-generaal volgt de redenering van onderzoeksrechter Claise.

Kleur bekennen

Sinds het beslag van onderzoeksrechter Claise kunnen ook de interesten niet zomaar verdwijnen. Als de KI beslist dat dit niet rechtsgeldig is verlopen, dan stelt er zich een politiek probleem. Vermoedelijk net voor of net na de verkiezingen zal de regering dan opnieuw kleur moeten bekennen. Volgt ze dan nog altijd haar analyse uit 2012 dat het geoorloofd was om de interesten op deze rekening vrij te geven? Geeft de administratie dan opnieuw de interesten vrij, tegen het oordeel van de Verenigde Naties zelf, die nochtans de sancties tegen Libië opleggen? Ook een Libische parlementaire delegatie kwam al enkele keren naar België om een duidelijk antwoord te krijgen op die vragen.

Officieel wil de regering daar niet op reageren, maar bronnen melden dat België voortaan de striktere interpretatie van de VN volgt. De organisatie expliciteerde in een rapport in december dat ook interesten bevroren moesten blijven. “Het Europese standpunt is niet langer actueel, gezien de nieuwe uitdrukkelijke interpretatie door de VN”, zegt een bron. De Belgische schatkist heeft bovendien, los van het juridische beslag, Euroclear opgedragen om interesten niet langer vrij te geven.

Corruptie en verduistering

Doordat uitkwam dat België nogal lichtzinnig omsprong met de VN-sancties op de Libische tegoeden, vecht ondertussen niet alleen prins Laurent, maar ook verschillende Libische groepen om het geld bij Euroclear. Die miljarden staan op naam van de Libische Investeringsautoriteit LIA. De voorzitter van LIA, Ali Mahmoud Hassan, is in februari aangehouden op verdenking van corruptie en verduistering. Hij zou hebben geprobeerd om 700 miljoen dollar van LIA door te sluizen naar andere rekeningen op de Kaaimaneilanden. Hoewel het onderzoek naar hem nog loopt, is hij volgens goed ingelichte bronnen op 28 april, amper 10 dagen na zijn vrijlating, opnieuw geruisloos aan de slag gegaan bij LIA.

70 procent van de 60 miljard euro aan tegoeden van LIA wereldwijd zijn bevroren door de VN. De strijdende partijen in Libië proberen controle te krijgen over de investeringsautoriteit. “De LIA is een schatkist en een van de lekkerste krenten op de Libische taart”, zegt Laurent Arnauts. “Maar dat is natuurlijk ook waarom de tegoeden überhaupt bevroren werden.”

Het Libische parlement, dat een bijzonder comité heeft opgericht voor deze zaak, zette enkele weken geleden nog een boodschap online waarin het opriep om al het Libisch geld bevroren te laten tot er meer stabiliteit is in het land.