Waarom de volgende voorzitter van de Europese Commissie niet noodzakelijk een "Spitzenkandidat" zal zijn

Vóór 2014 werd de voorzitter van de Europese Commissie, een van de belangrijkste Europese functies, traditioneel achter gesloten deuren benoemd door de Europese leiders. Hun keuze moest enkel bevestigd worden door het Europees Parlement. Het Verdrag van Lissabon, dat in werking trad in 2009, moest de EU democratischer, transparanter en efficiënter maken. Een van de maatregelen was de intrede van het systeem van de "Spitzenkandidaten", dat de verkiezingen aantrekkelijker moest maken. Het werd voor het eerst toegepast bij de verkiezingen van 2014. 

Voortaan moest de Europese Raad, die bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, bij het aanduiden van de nieuwe Commissievoorzitter "rekening houden met de uitslag van de Europese verkiezingen" en "overleg plegen met het Europees Parlement".  In het Europees Parlement moet de uitverkoren kandidaat sindsdien ook goedgekeurd worden door een meerderheid van de leden. 

Het Verdrag van Lissabon schrijft niet expliciet voor dat de Europese politieke partijen in de aanloop naar de verkiezingen "topkandidaten" moeten voordragen. In een poging om meer macht naar zich toe te trekken, verklaarde het Europees Parlement echter dat ze enkel een kandidaat die door een partij was voorgedragen zouden verkiezen. Op die manier verplichtten ze de Europese Raad als het ware om een van de "Spitzenkandidaten" te verkiezen. 

"Bovendien wordt in het Verdrag van Lissabon niet vermeld dat de partij die als grootste partij uit de verkiezingen komt ook de partij moet zijn die het voorzitterschap van de Commissie bekleedt", verklaart Christine Verger, adviseur bij het Jacques Delors Instituut. Volgens Verger waren het de twee dominante Europese politieke families, de Europese Volkspartij (EVP) en de Partij van Europese Socialisten (PES), die de zinsnede "rekening houdend met de uitslag van de Europese verkiezingen" zo interpreteerden dat de Europese Raad moest kijken naar de kandidaat van de partij die de leiding heeft. 

Het was in 2014 vrij voorspelbaar dat de kandidaat van de EVP het zou halen. "De EVP schoof met Jean-Claude Juncker een voormalige premier en een bekende persoonlijkheid in Europese kringen naar voren. De afspraak was dat de Europese Raad Juncker zou voorstellen en dat de PES hiermee zou instemmen. In ruil daarvoor werd de socialist Martin Schulz voorzitter van het Europees Parlement en de sociaal-democraat Frans Timmermans vicevoorzitter van de Commissie." 

"In 2019 is de situatie echter heel anders", zo zegt Verger. "Het is zeer waarschijnlijk dat na deze verkiezingen de EVP en de socialisten niet langer een meerderheid zullen hebben. Om voldoende stemmen achter zich te krijgen, moet de persoon die door de Europese Raad wordt voorgesteld niet langer alleen voor de EVP en de socialisten aanvaardbaar zijn."  

Dat is waar het schoentje knelt voor Manfred Weber, de "Spitzenkandidat" van de Europese Volkspartij. Recent bleek dat zelfs in zijn thuisland amper 26 percent weet wie de Duitser is. Een heel contrast met Juncker, die als ex-premier van Luxemburg al een aanzienlijke bekendheid had verworven. 

De EVP zal naar alle waarschijnlijkheid de "grootste minderheid" worden in het Europees Parlement. Maar zal de Europese Raad Manfred Weber voorstellen om de functie van voorzitter van de Europese Commissie te bekleden? En als hij wordt voorgesteld door de staatshoofden en regeringsleiders, zal er dan een meerderheid in het Europees Parlement zijn die hem steunt? 

"Als ik een prognose mag maken, zou ik zeggen dat de toekomstige voorzitter van de Commissie van de EVP zal zijn. Maar het zal niet noodzakelijkerwijs de heer Weber zijn", voorspelt Christine Verger. 

Op de vraag wie in plaats van Manfred Weber dan wel voorzitter van de Europese Commissie zou kunnen worden, antwoordt Verger: "De naam die op dit moment op ieders lippen ligt is Michel Barnier." De Fransman Michel Barnier (EVP) is voormalig Europees commissaris en momenteel nog steeds hoofd van de brexitonderhandelingen voor de 27 lidstaten van de EU. Barnier ontkent in alle toonaarden kandidaat-Commissievoorzitter te zijn. Hij zegt vooral het brexit-dossier tot een goed einde te willen brengen. Die onderhandelingen zijn voorlopig opgeschort. Om de eenheid te bewaren en consultaties te voeren, blijft hij intussen wel Europa rondreizen. Een mooie kans om zijn schaduwkandidatuur kracht bij te zetten.