Waarom N-VA blijft flirten met kiezers van Vlaams Belang

Zoals een wieler­wedstrijd waarvan de finale maar niet wil losbarsten, zo sleept de kiescampagne zich naar het slot. Zal het veranderen wanneer de tv-zenders de kanonnen laten bulderen? Twijfel.

Begrijpelijkerwijs ging de voorbije dagen een groot deel van de debat­ruimte naar de impact van de moord op een 23-jarige vrouw door een vermoedelijke dader die eigenlijk in de cel had moeten zitten. Maar of dat falen de kiescampagne ook echt diepgaand gaat beïnvloeden? Opnieuw twijfel.

Er is een eenvoudige verklaring voor de redelijk makke campagne met vooralsnog enkel schijngevechtjes over mogelijke en vooral onmogelijke coalities. De grote lijnen van het stembusresultaat liggen grotendeels vast. Daar kan geen campagne meer tegenop.

Euforie en depressie

In een notendop: N-VA kan wat verliezen, maar blijft veruit de grootste; winst is voor Groen en VB; minder goed ziet het eruit voor de centrum­partijen CD&V, Open Vld en sp.a.

Is daarmee gezegd dat alles al vastligt? Helemaal niet. Zeker bij die middenpartijen maakt een procent meer of minder het verschil tussen euforie en depressie.

Een van de boeiendste kwesties die nog open ligt, is de precieze verhouding op rechts tussen N-VA en het radicalere VB. Kiezersbewegingen verlopen complexer en genuanceerder dan dat, maar het is helder dat de kiesvijvers van beide partijen als communicerende vaten functioneren. In 2014 zoog N-VA het VB-vat nagenoeg volledig leeg, in 2018 kon VB weer overeind krabbelen. Met dank aan N-VA, dat de rechts-radicale toon en thema’s prominentie gaf.

Afgestraft

Voorzitter Bart De Wever schijnt er wel achter te zijn dat die strategie niet echt heeft geloond. In zijn vorige week verschenen boek Over identiteit bevestigt hij de koerswending. Het gaat weer meer de conservatieve, rechts-liberale kant op. Die deed de partij met opeenvolgende verkiezingssuccessen tussen 2009 en 2014 uitgroeien tot de nieuwe volks­partij van Vlaanderen. Rechts, soms érg rechts, maar wel deftig rechts. Die lijn ging na de vluchtelingencrisis van 2015 vervagen.

N-VA is niet de enige grote rechtse partij in Europa die door de kiezer is afgestraft juist omdat ze te zeer in de radicale hoek ging snuffelen. Exact hetzelfde overkwam het grote politieke voorbeeld van de Vlaams-nationalisten: de christelijk-conservatieve CSU in Beieren.

De CSU levert al meer dan een halve eeuw de minister-president in de deel­staat Beieren. Dat ging meestal zelfs gepaard met een absolute meerderheid. Maar bij de recente regionale verkiezingen (ook in oktober 2018 overigens) ging het mis: de partij viel, voor het eerst sinds 1950, terug onder de 40 procent.

Succesrecept

Het verlies kwam er nadat de partij onder leiding van boegbeeld Horst Seehofer een hard-rechtse koers was gaan varen. Seehofer gijzelde de regering-Merkel over de vluchtelingenkwestie, maakte kruisbeelden verplicht in openbare gebouwen en noemde de islam onverzoenlijk met Duitse waarden. Het idee was om de xenofobe, radicaal-rechtse concurrent Alternative für Deutschland (AfD) de pas af te snijden. Het tegendeel gebeurde. AfD klom flink, en aan de overzijde profiteerden ook de Groenen van de felle polarisering. Net als de N-VA ongeveer tezelfdertijd overkwam.

Beide partijen lijken sindsdien teruggekeerd naar hun eigen, gelijkaardige succes­recept: nationalistisch, ethisch conservatief en economisch rechts-liberaal. Een volks­partij met vele rechtse kamers, kortom. In Beieren kun je op die basis een ‘eeuwig’ trekkings­recht op een plekje in de deelstaatregering laten gelden. Het is exact wat N-VA in Vlaanderen beoogt.

Dat zie je aan de manier waarop Jan Jambon als kandidaat-­premier in de kies­markt wordt gezet: als degelijk bestuurder en niet als de revolutionaire separatist die hij eigenlijk ook is. En dus pleit hij in deze crisis­week voor één super­minister voor Veiligheid. Dat is nogal een bocht voor een nationalist die de campagne inging met een pleidooi om ook de politiediensten te gaan splitsen.

Merkwaardig tactisch

In de verkiezingspodcast ‘Polspoel & Desmet’ van De Morgen verwoordt Kamerlid Valerie Van Peel (N-VA) het scherp: “Een bepaald deel van die Vlaams Belang-kiezers hoeven we echt niet.” Dat is even nobel als helder.

Of niet? In dezelfde week blijven Theo Francken (over Brussel-Noord) en Zuhal Demir (over een islam­school) wel fel van leer trekken. Toch is er een subtiel verschil met vroeger: toen bepaalde de toon van de hardliners de partituur van de hele partij, nu fluiten ze enkel voor hun eigen deelpubliek. In de beste CVP-traditie, maar dan op rechts, mag elke luitenant zijn eigen achterban bedienen.

Het is nog niet zeker of deze strategie beter werkt om het weglekken van kiezers op radicaal-rechts te stoppen (of beter: om het weglekken te compenseren met centrum­rechtse kiezers). Maar áls het werkt, dan zou N-VA weleens vertrokken kunnen zijn voor een ‘Beierse’ hegemonie in Vlaanderen die in lengte van jaren kan voortduren.

Alvast voor Bart De Wever zelf is dat de inzet van deze kies­strijd. ‘De enige dam tegen een rood-groene belasting­tsunami is een stem voor de N-VA’, zo staat centraal te lezen in zijn eigen kiesfoldertje. Een merkwaardig tactische slogan, die vooral op de tussen N-VA en VB twijfelende kiezer gericht is, en waarschuwt voor contra­productief stemgedrag.

Het moet zijn dat ze bij N-VA toch nog niet helemaal op hun gemak zijn voor 26 mei.