Van 9 uur ’s morgens tot 9 uur ’s avonds, 6 dagen per week: Chinese ict’er pikt ‘slaafse’ werktijden niet meer

Werk, werk, werk: dat is normaal het enige dat telt voor Zhuge. De 25-jarige computerprogrammeur uit de Zuid-Chinese provincie Hunan werkt in een 996-schema, typisch voor de Chinese internet- en techindustrie: van 9 uur ’s ochtends tot 9 uur ’s avonds, 6 dagen per week. Als Zhuge ’s avonds thuiskomt, heeft hij alleen nog fut voor een douche en wat computerspelletjes. Zijn sociaal leven is doodgebloed, zijn fitnessabonnement ongebruikt en hij heeft al een jaar niet meer gekookt.

Maar sinds een maand heeft Zhuge – die alleen met zijn familienaam in de krant wil, om problemen met zijn werkgever of met de overheid te voorkomen – een nieuwe bron van energie gevonden. Hij heeft zich aangesloten bij een onlineprotestbeweging tegen de 996-praktijken en organiseert juridische acties en publiciteitsstunts. Vorige week zaterdag, op de Dag van de Jeugd, riep hij zijn 996-lotgenoten op om met zijn allen het Chinese arbeidswetboek naar enkele bekende ceo’s op te sturen.

“Ik heb van zo’n dertig mensen foto’s gekregen van hun deelname aan de actie”, zegt hij aan de telefoon, bellend van een geheim nummer en via een versleutelde lijn. In China lopen verdedigers van arbeidsrechten risico op vervolging. “Maar ik schat dat er meer dan duizend wetboeken zijn verstuurd. Mijn oproep op Weibo (het Chinese Twitter, red.) was meer dan 300.000 keer bekeken en duizend keer gedeeld voor hij werd gecensureerd.”

Zhuge is een van de vele Chinese ict’ers die recentelijk in ’t geweer zijn gekomen tegen de wijdverspreide cultuur van overwerk. Officieel mogen Chinese werknemers maximaal 44 uur per week werken, maar bij veel internet- en technologiebedrijven is zes werkdagen van twaalf uur al jaren de norm. De 996-mentaliteit wordt zelfs als een bron van trots gezien, een kwaliteit waarmee de Chinese techneuten hun verwende collega’s in het Amerikaanse Silicon Valley zullen overtroeven.

Intensive care

Het verzet tegen de 996-cultuur begon eind maart, toen op de website Github, waar programmeurs web­codes en software uitwisselen, een pleidooi voor rechtvaardiger arbeidstijden verscheen onder de naam “996ICU”. Die verwijst naar de plek waar de overwerkte techneuten zogenaamd eindigen: op de intensive care unit, de ICU. Het pleidooi, dat 240.000 steunbetuigingen kreeg, bleek het begin van een brede beweging, waarbij duizenden programmeurs een bijdrage leverden.

Zo stuurden sommigen een open brief naar het ministerie van Personeelsbeleid, terwijl anderen bij lokale besturen aandrongen op meer arbeidsinspecties. Er werd ook een zwarte lijst opgesteld van bedrijven met inhumane arbeidstijden – met internetgiganten Alibaba, Tencent en Huawei voorop. Zo slaagden de programmeurs erin, in een land waar sociale actie normaal wordt doodgezwegen, een soort maatschappelijk debat op gang te brengen, tot in de staatsmedia aan toe.

De spontane beweging tegen het 996-werkschema wordt als de verzuchting van een nieuwe generatie gezien, opgegroeid in relatieve welvaart, hoogopgeleid en niet langer ­bereid om zich te laten uitbuiten, zoals in de fabriekshallen waar de basis voor China’s economische wonder werd gelegd. Voor deze jonge Chinese werknemers, klinkt het in tal van ­media, is levenskwaliteit belangrijker dan geld.

“De initiatiefnemers van 996ICU zijn bijna allemaal geboren in de ­jaren negentig”, zegt Qing Feng, een 28-jarige webontwikkelaar uit Shandong, die op de 996ICU-website informatie plaatste over de westerse arbeidersbeweging. “Wij hebben sterkere persoonlijke opvattingen dan de ­oudere generatie. Vroeger verzette je je niet tegen je baas. Maar als ik me niet goed voel in een werksituatie, dan twijfel ik er niet aan om op te stappen.”

Qing Feng – niet zijn echte naam, maar zijn internetpseudoniem – moest bij zijn vorige werkgever van 9 uur ’s ochtends tot 10 uur ’s avonds werken, zes dagen per week. Na tien dagen nam hij ontslag. “Ik had geen tijd voor mijn eigen leven, voor mijn hobby’s”, zegt hij via een chatprogramma, stiekem berichten sturend onder werktijd. “Wat voor zin heeft het om te werken, als je geen leven hebt?”

Stagnatie

Maar het protest is ook gelinkt aan economische terugval. De 996-cultuur bestaat al langer, maar was minder pijnlijk toen Chinese start-ups ­uitgroeiden tot miljoenenbedrijven, en programmeurs voor hun harde werken werden beloond met riante bonussen. Sinds een jaar zit de klad in de Chinese techsector, neemt het durfkapitaal af en vallen er geregeld ontslagen. Daarvan maken sommige bedrijven gebruik om hun werknemers nog verder uit te persen, met deze ­tegenreactie tot gevolg.

“Vroeger kon je met hard werken een huis kopen”, zegt Zhuge, die door zijn lange werkdagen steeds meer ­gezondheidsproblemen heeft. Veel van zijn collega’s kampen met rugklachten. “Nu zijn de prijzen zo hoog dat ik me nooit een huis zal kunnen veroorloven, zelfs niet als ik volgens een 996-schema werk. Dan kan ik dat idee evengoed opgeven en me richten op een betere levenskwaliteit.”

In China wordt arbeidsprotest meestal snel de kop ingedrukt, maar 996ICU wordt relatief ongemoeid gelaten. Hier en daar zijn websites gecensureerd, maar anderzijds kreeg de beweging welwillende commentaren in staatsmedia. Wellicht komt dat doordat de ict’ers hun acties online voeren en niet op straat, maar ook omdat hun wensen deels overeenkomen met die van de overheid. Die wil dat de nieuwe middenklasse meer consumeert en meer kinderen krijgt, maar daar is vrije tijd voor nodig.

De internet- en techbedrijven zelf ­reageerden minder begripvol. Jack Ma, oprichter van internetreus Alibaba, stelde dat succes nu eenmaal opofferingen vergt, en dat wie niet 996 wil werken zich vooral niet bij Alibaba moet melden. Richard Liu, oprichter van e-commercebedrijf JD.com, liet zich ontvallen dat hij in zijn beginjaren geen 996, maar 8117 werkte – van 8 uur ’s ochtends tot 11 uur ’s avonds, zeven dagen per week.

De uitlatingen kwamen de bedrijfsleiders op hoongelach te staan en ­leverden de 996ICU-beweging alleen maar extra aanhang op. “Zij werkten voor zichzelf, maar gewone werknemers hebben zelf niets aan hun overwerk”, zegt Zhuge. “Ze proberen vooral de aandacht af te leiden van het feit dat ze de wet overtreden.”

Of 996ICU uiteindelijk echt iets zal veranderen, dat moet nog blijken. Zhuge denkt dat het nog jaren aan ­acties zal vergen. Zelf kijkt hij uit naar ander werk, maar het 996-schema is zo wijdverspreid in de ict-sector, dat hij betwijfelt of hij wat beters zal vinden.

Qing Feng, die tegenwoordig 48 uur per week werkt, is optimistischer. “Ik denk dat deze actie een mijlpaal wordt in de geschiedenis van de Chinese programmeurs”, zegt hij. “Vanaf nu zullen werknemers eindelijk ‘nee’ zeggen tegen 996.”