Wat is legionella juist? En hoe raak je besmet?

De legionellabacterie nestelt zich maar wat graag in waterige milieus en vochtige bodems. Denk aan waterleidingen, tuinslangen, airconditionings met waterverneveling en bubbelbaden, maar evengoed op de douchekop en in potgrond, en dat het liefst in een temperatuur tussen 20 en 60 graden. In een warme zomer is het daarom extra opletten voor de tuinslang: daar blijft het water lang stilstaan en kan het opwarmen en weer afkoelen.

Wie besmette waterdruppeltjes inademt, loopt het risico op legionellose, of de veteranenziekte. Symptomen van de ziekte, die niet besmettelijk is, zijn die van een klassieke longontsteking, soms ook met griepachtige verschijnselen: hoofdpijn, een pijn op de borstkas en hoest, met dat verschil dat er zich bij de hoest geen slijmvorming voordoet. 

“Vooral mensen die vaak in contact komen met slecht onderhouden watersystemen, lopen een verhoogd risico op besmetting”, verduidelijkte professor en infectioloog Steven Callens (UZ Gent) aan onze krant in 2017. “Denk aan tuiniers en tandartsen, maar ook toeristen in hotels en in zwembaden. We weten dat 23% van de patiënten de bacterie tijdens een reis in het buitenland opdoet, 5% komt voor in zorginstellingen. Maar meestal is het ontzettend moeilijk de besmettingsbron te vinden.”

Na een uitbraak van de ziekte in Kapellen in 1999, waarna 5 mensen het leven lieten, werd in 2007 in Vlaanderen het legionellabesluit van kracht, met strengere eisen voor waterinstallaties op openbare plaatsen zoals ziekenhuizen en zwembaden. Voor de ziekte geldt ook, alvast in Vlaanderen, een meldingsplicht. En daaruit blijkt een opmerkelijke toename: in 2007 ging het om 44 geregistreerde gevallen, in 2017 waren dat er al 100. In vijf jaar tijd gaat het om een stijging met de helft. Ook voor België, waarvoor de meest recente cijfers tot 2015 reiken, gaat het van 78 besmettingen in 2011 tot 196 in 2015. “Dat hoeft niet te betekenen dat de bacterie ook spectaculair vaker voorkomt”, nuanceert Callens. “Sinds een aantal jaar bestaat er een goedkope urinetest, die snel resultaten oplevert. Wat artsen vroeger sneller als een longontsteking zouden wegzetten, kunnen ze nu als legionellose diagnosticeren.”

Daarnaast ziet hij in de toekomst elke infectieziekte beïnvloed door het warmere weer en de klimaatopwarming. “Infecties zullen zich anders gedragen. Zo zien we nu al ‘vreemde’ infectieziekten opduiken in onze contreien, bijvoorbeeld verspreid door een invasie van vreemde muggen. En nadat de mens al een eerste golf van legionella veroorzaakte door zelfgebouwde installaties als airconditionings, bestaat de kans dat de klimaatopwarming nu een tweede golf op gang brengt. Vooral voor tuiniers zal dat een risico vormen.”

Overlijden na een besmetting komt zelden voor, maar ouderen, en mensen die al een zwakke gezondheid of longaandoening hebben, lopen tot wel 25% kans op sterfte. In 2014 ging het in ons land om 8 sterfgevallen, waarvan de helft in Vlaanderen. Het beestje zo goed mogelijk vermijden? Zorg dan dat de boiler juist afgesteld staat, met koud water waarvan de temperatuur onder de 20 graden zakt, en warm water dat tot boven de 60 graden opwarmt. Na een vakantie spoel je je douche best eerst twee minuten met heet en koud water, met de douchekop in een emmer water.