Waar zijn de sterren gebleven op het filmfestival van Cannes?

Cannes-opperhoofd Thierry Frémaux maakte heel wat filmfans dolblij, toen hij twee weken geleden plots aankondigde dat Quentin Tarantino zijn nieuwe film Once Upon a Time in Hollywood – die nog niet afgewerkt was toen de festivalselectie half april werd bekendgemaakt – alsnog in competitie zou voorstellen. Maar ook Frémaux zelf was zichtbaar opgelucht. Want hoe kwalitatief zijn selectie dit jaar ook oogde, veel glamour was er tot dan toe niet aan.

Sterrenstof

Oké, door Jim Jarmusch’ zombiefilm The Dead Don’t Die als opener te kiezen, verzekerde Frémaux zich al van de aanwezigheid van Bill Murray, Tilda Swinton, Adam Driver, Selena Gomez en Iggy Pop. Maar na dat knallende startschot zou de rode loper 11 dagen lang veranderen in een vrijwel sterrenloze – of toch Amerikaan-vrije – woestenij. Niet bepaald opportuun als je de reputatie van belangrijkste filmfestival ter wereld hoog wilt houden. Door last minute nog Once Upon a Time in Hollywood aan het programma toe te voegen, strikt Frémaux niet alleen een van de bekendste regisseurs van onze tijd, hij krijgt er ook de twee grootste mannelijke filmsterren ter wereld bij: hoofdrolspelers Brad Pitt en Leonardo DiCaprio zullen het festival duchtig met sterrenstof besprenkelen.

Saved by the bell dus, al kan het toch de trend van de afgelopen jaren niet helemaal keren: Hollywood keert Cannes steeds meer de rug toe. En dat na decennia van wederzijdse appreciatie. Op de eerste editie van het festival, in 1946, waren maar liefst 8 competitiefilms van Amerikaanse makelij. Hollywood-grootheden als Alfred Hitchcock, Billy Wilder en George Cukor streden samen om de hoofdprijs – toen nog niet de Palme d’Or, maar de Grand Prix genaamd.

Jaar na jaar tekenden Amerikaanse filmmakers present op de Croisette, en niet zelden leverde het hen ook een trofee op. Meer zelfs: met 17 Gouden Palmen staan de Amerikanen helemaal bovenaan het lijstje van nationaliteiten die het vaakst triomfeerden in Cannes. Vooral de jaren 70, de periode van het rebelse New Hollywood, waren uitzonderlijk vruchtbaar: 5 overwinningen op 10 jaar tijd, dankzij bekende namen als Francis Ford Coppola (The Conversation en Apocalypse Now), Martin Scorsese (Taxi Driver) en Robert Altman (MASH).

Wankele relatie

Toen Hollywood later steeds meer het pad van de blockbuster koos, begon de relatie met Cannes te wankelen. Het festival ondersteunde nog altijd kwaliteitsfilmmakers als Woody Allen en de Coen Brothers, maar grote studiofilms vonden steeds minder hun weg naar de Franse Rivièra. Thierry Frémaux zag het gebeuren, en gooide bij zijn aanstelling als artistiek directeur het roer om. Zijn lobbywerk in de VS wierp meteen vruchten af: Moulin Rouge, Shrek, de nieuwe Star Wars-films, The Matrix Reloaded... Allemaal werden ze voor het eerst aan de wereld getoond in het Grand Théâtre Lumière. Cannes stond zo weer helemaal op de kaart in Hollywood, en geregeld betekende een wereldpremière op de Croisette ook een ticket naar de Oscars.

Maar de laatste jaren is de liefde tussen beide partijen weer bekoeld. Disney-Pixar zorgt dit jaar voor een treffende illustratie: de animatiestudio koos de afgelopen jaren voor Cannes als lanceerplatform voor Up! en Inside Out, maar Toy Story 4 – dat binnen anderhalve maand al in de bioscoop komt, en dus perfect op tijd lijkt voor een première op het meest prestigieuze filmfestival ter wereld – is dit jaar nergens te bespeuren. Wat is er aan de hand?

Oscar season

Het Filmfestival van Cannes wordt sinds de jaren 50 in de lente gehouden. Dat is sindsdien niet meer veranderd, maar in de rest van de filmwereld is de timing de afgelopen jaren wel serieus dooreen geschud. Vooral dan het zogenaamde ‘Oscar season’ – de periode waarin de meest prestigieuze Hollywood-films worden uitgebracht, in de aanloop naar de Oscars – is drastisch ingekort.

Vroeger deed het er minder toe wanneer een Oscar-kandidaat precies in première ging. Een film die met een knal gelanceerd werd in Cannes, en surfend op die publiciteit in de bioscoop kwam, kon het desnoods tot aan de Oscars uitzingen in de zalen. Dat is in dit tijdperk niet langer mogelijk. Niet alleen komen er gewoon meer films uit, er is ook gewoon meer entertainment tout court. Anders gezegd: we vergeten sneller. Een film die in mei Cannes aandoet, moet dus wel héél veel indruk maken om op het moment van de Oscar-stemming nog in de hoofden van de stemmers te zitten.

Van die evolutie heeft het Filmfestival van Venetië, dat begin september plaatsheeft, duidelijk kunnen profiteren. De afgelopen zes jaar wierp het zich resoluut op als hofleverancier van de Oscars. Gravity, Birdman, Spotlight, La La Land, The Shape of Water, en recent nog Roma – geen Hollywood-film, maar toch – gingen allemaal in première in Venetië en maakten later het mooie weer op de Academy Awards. Dat is de Amerikanen niet ontgaan.

Verkrachtertje spelen

Bovendien heeft Cannes anderhalf jaar geleden een belangrijke Hollywood-kompaan verloren. Harvey Weinstein was een graag en vaak geziene gast op het festival. De Croisette was namelijk niet alleen zijn seksuele speeltuin – hij zou er verschillende vrouwen hebben aangerand in zijn luxueuze hotelsuites – hij sloot er ook belangrijke deals, en bracht met zijn filmstudio’s Miramax en The Weinstein Company heel wat grote namen naar Cannes. Zo zat hij onder meer achter de films van Quentin Tarantino, die in 1993 de Gouden Palm won met Pulp Fiction. Dat Weinstein nu niet langer verkrachtertje komt spelen in Cannes, is een uitstekende zaak, maar zijn afwezigheid is ongetwijfeld ook een streep door de rekening van het festival.

En dan is er nog de aanslepende ruzie met een van de belangrijkste spelers in het hedendaagse filmlandschap: Netflix. De heisa begon in 2017, toen de streamingreus met The Meyerowitz Stories en Okja voor het eerst zijn entree maakte in de Officiële Competitie. Ongehoord, vonden de Franse bioscoopuitbaters, die Netflix als de baarlijke duivel beschouwen. Frémaux zag zich verplicht om maatregelen te nemen: nog voor het festival afliep, kondigde hij aan dat alle films die kans wilden maken op een Gouden Palm, vanaf 2018 ook de mogelijkheid tot een Franse bioscooprelease zouden moeten hebben. Een regel die de facto tegen Netflix is gericht, want het streamingplatform weigert zijn films in Frankrijk in de zalen te brengen. Niet onbegrijpelijk, aangezien de Franse wet stipuleert dat er minstens drie jaar moeten verstrijken tussen een bioscooprelease en een verdere verspreiding via streaming. Met andere woorden: als Netflix een film die het zelf gefinancierd heeft in Frankrijk in de bioscoop brengt, mag het die pas drie jaar later op zijn eigen platform plaatsen.

Frémaux probeerde vorig jaar een uitweg te zoeken door Netflix de mogelijkheid te geven om zijn films buiten de competitie te lanceren, maar daar bedankte het bedrijf voor. En zo miste Cannes dus Alfonso Cuaróns Roma, dat in Venetië met open armen werd ontvangen, en zelfs de Gouden Leeuw won. Zelfs de Coen Brothers, die een lange geschiedenis hebben met Cannes, gingen voor hun laatste film The Ballad of Buster Scruggs in zee met Netflix en verkasten dus noodgedwongen naar Venetië.

Patstelling

Intussen is er nog steeds geen oplossing. Zolang de Franse wet niet verandert – en dat kan nog lang duren – is de patstelling compleet. Jammer, want anders zou Cannes zich nu wellicht hebben mogen opmaken voor de komst van Al Pacino, Robert De Niro en Joe Pesci, die de hoofdrol spelen in Martin Scorsese’s nieuwe, peperdure Netflix-film The Irishman.

Of is het toch gewoon de hautaine houding van de Franse critici, die tijdens persvoorstellingen vaak met luide stem duidelijk maken wat ze van een film vinden? Cannes is zoals een gewelddadig lief voor Hollywood: de Amerikanen overladen het festival met sterren en glamour, maar niet zelden worden ze daarvoor bedankt met een (verbale) pandoering, die het commerciële potentieel van hun films zware schade kan toebrengen. Zegt Hollywood nu #enough?

Het filmfestival van Cannes loopt van 14 tot en met 25 mei.