Dit was helemaal niet de bedoeling in de Senaat: ‘Wat. In godsnaam. Is er hier net gebeurd?’

“Wat. In godsnaam. Is er hier net gebeurd?” Blikken schieten in het rond. Die van Open Vld-fractieleider Rik Daems blijft rusten op de sp.a-fractie. Dat Bert Anciaux tegen de nationale partijlijn ingegaan is, tot daaraan toe. De socialistische fractieleider in de Senaat staat onder zijn collega’s bekend als “een aparte vogel”. Maar dat Katia Segers, professor Media aan de vrijzinnige VUB, en de van Turkse afkomst Güler Turan de mogelijkheid tot het invoeren van een vak levensbeschouwing naar de prullenbak hebben verwezen door op het rode knopje te duwen? Daems gesticuleert, hij kan er met zijn hoofd niet bij. 

Flashback naar nog geen minuut eerder: 52 vingers gaan naar de knoppen. “We stemmen nu over de bepaling betreffende artikel 24, paragraaf 1 en 3, van de Grondwet”, heeft Senaatsvoorzitter Jacques Brotchi (MR) net gedeclameerd. Zes wijsvingers gaan resoluut voor de middelste, witte knop. Onthouding. Hun stemmen tellen niet mee voor het eindresultaat. Het komt nu aan op de 46 overige senatoren of het wetsartikel over de onderwijsvrijheid voor herziening vatbaar verklaard wordt. Het scorebord licht op. De bijl hakt exact in het midden: 23 voor, 23 tegen. “De bepaling is niet aangenomen.” 

Van geen kwaad bewust

De socialisten zelf zijn zich op dat moment nog van geen kwaad bewust. Segers en co. volgden zonder verder nadenken de steminstructies die ze van Anciaux gekregen hebben. Ze gaan er verkeerdelijk vanuit dat hij op zijn beurt overlegd heeft met de partij en dat ze hetzelfde zullen stemmen als hun collega’s in de Kamer eerder. Vooraleer artikels uit de grondwet herzien kunnen worden, moet dat namelijk tot drie keer bevestigd worden: door de Kamer, door de Senaat en vervolgens door de regering. In principe zou die tussenstap in de Senaat een formaliteit moeten zijn. Iedereen gaat ervan uit dat hooguit de regering nog iets aan het lijstje artikels verandert. Het is dan ook op dat niveau dat het zwaarste gelobby zich de afgelopen weken heeft afgespeeld.

Maar dat is buiten Anciaux gerekend. Die vindt, in tegenstelling tot wat zijn partij zegt, dat godsdienst nog wel een plaats heeft binnen de schoolmuren. Hij wil daarmee niet ingaan op de vraag van bijvoorbeeld Open Vld, die het debat over levensbeschouwelijke vakken willen voeren, of Groen, dat graag een vak als LEF ziet – naar het idee van filosoof Patrick Loobuyck (UAntwerpen), die al enkele jaren pleit voor het vak ‘levensbeschouwing, ethiek en filosofie’. Andere partijen, zoals N-VA, willen het artikel 24 vooral gebruiken om te discussiëren over de verlaging van de leerplichtleeftijd.

Open mond

Het ontwaken na de zitting is hard. De voorstemmen zijn van Open Vld, PS en N-VA. Niet dat de Vlaams-nationalisten staan te springen voor een neutraal levensbeschouwelijk vak, het is een principiële kwestie. Van N-VA had de hele grondwet opengesteld moeten worden, dus zich verzetten tegen aparte artikels zou inconsequent zijn. 

De 23 tegenstemmen komen van sp.a, MR, cdH, CD&V en Vlaams Belang. De groenen onthouden zich. MR stemt tegen omdat de partij alleen de artikels wil laten passeren die in 2014 ook al voorlagen voor herziening. Vlaams Belang daarentegen hanteert de omgekeerde strategie van N-VA. Omdat de partij de volledige grondwet wil openstellen, stemt ze tegen het herzien van individuele artikels. Met andere woorden: alleen de stemming van Open Vld, CD&V, cdH en PS oogt logisch.

Dat belet Vlaams Belang-senatrice Anke Van dermeersch niet om ‘s avonds triomfantelijk rond te lopen met een foto op haar smartphone. Die capteert hoe Open Vld’er Willem-Frederik Schiltz zijn mond openvalt van verbazing na de stemming. “Samen met de socialisten tegengehouden”, verklaart ze.

Maar het verrassendste aan de stemming is wellicht dat er nog zoveel partijen verrast waren. Anciaux had zijn argumenten al duidelijk naar voren gebracht tijdens de commissiezitting op 23 april. Dat hij ook in de commissie tegenstemde, waar het artikel nog met een meerderheid van 10 tegen 8 passeerde, ontging bijna iedereen. Om te beginnen zijn eigen partij. 

Ook Open Vld ging er ondanks die tussenkomst in de commissie nog steeds van uit dat de socialisten wel aan boord waren. De opmerkelijke speech van de rode fractieleider in de plenaire zitting, waar hij naar Mao verwees, veroorzaakte weinig paniek. Typisch Anciaux, zo met grote woorden zwaaien, meenden de liberalen. 

Dat de groenen zich zouden onthouden, en daardoor minstens evenveel verantwoordelijkheid dragen voor het kelderen van artikel 24, was evenmin ingecalculeerd door het pro-kamp. Die verantwoordelijkheid weegt na afloop ook op de Vlaamse ecologisten. Dit was niet wat ze wilden. Dat ze zich onthielden, was puur uit collegialiteit met Ecolo. Ecolo voerde in Franstalig België mee een neutraal levensbeschouwelijk vak door. De partij kreeg daarbij veel kritiek te verwerken en wil dat niet nog eens meemaken. Groen, dat het artikel wél wil aanpassen, volgt haar Franstalige collega’s omdat ze ervan uitgaan dat het artikel ook zonder hun steun wel zal passeren.

Kater

Van dermeersch gaat er prat op dat haar stem het verschil gemaakt heeft. Open Vld wijst naar Segers en Turan. Anderen wijzen naar de afwezigen en langdurig zieken die de stemming anders hadden kunnen doen uitdraaien, zoals Jan Peumans (N-VA), Rob Beenders (sp.a) of Lode Vereeck (Open Vld).

Maar feit is dat iedereen enkel in eigen boezem kan kijken. “Als de senatoren ergens hadden moeten opletten deze legislatuur, dan was het nu geweest. Dat ze die taak niet goed hebben vervuld, is op zijn minst problematisch te noemen”, vat grondwetsspecialist Johan Lievens (VU Amsterdam) het samen.

En nog een feit: vrijwel alle partijen blijven vandaag achter met een geweldige kater. De enige partij die echt blij is, is CD&V. Dankzij alle onoplettende collega’s moeten zij de andere regeringspartijen straks niet meer voor het blok zetten om de mogelijke invoering van een vak als LEF te voorkomen.