'Chernobyl': 'De leiders van vandaag maken dezelfde fouten als in 1986'

De ene is Brits, de ander Zweeds, maar in Chernobyl spreken ze allebei met een Russisch accent. Emily Watson (52) speelt in deze nieuwe minireeks over de meltdown in Tsjernobyl Ulana Khomyuk, een wetenschapper die in de dagen die volgen op de ramp van 26 april 1986 tracht te achterhalen wat er precies verkeerd is gegaan. Stellan Skarsgård (67) speelt de Russische vicepremier Boris Shcherbina, die in opdracht van het Kremlin de situatie onder controle moet proberen te krijgen.

Skarsgård: “Shcherbina kreeg de taak om de boel op te ruimen. Hij had een rotsvast vertrouwen in de Sovjet-Unie, had zijn hele leven in dienst gestaan van dat allesomvattende politieke en maatschappelijke systeem, dat idee van de perfecte staat. Door de ramp begint zijn geloof echter te wankelen.”

Weten jullie nog hoe jullie indertijd over de ramp hebben gehoord?

Watson: “Ik studeerde aan de universiteit. Ik las in die tijd weinig kranten en keek zelden naar het journaal, maar Tsjernobyl raakte een gevoelige snaar. Een vriend van mij was op uitwisseling in Kiev toen het gebeurde. Hij moest in allerijl naar Groot-Brittannië terugkomen. Dat was erg ingrijpend. Toen ben ik het nieuws als een bezetene beginnen te volgen, maar net als iedereen had ik er natuurlijk geen idee van hoe erg het allemaal was. Of had kunnen zijn. Het was erg moeilijk om betrouwbaar nieuws te krijgen, omdat de Russische overheid alles in de doofpot probeerde te stoppen. Er werd informatie achtergehouden, voor de mensen ter plekke en voor de rest van de wereld.”

Het was Zweden dat de wereld alarmeerde over de ernst van de situatie.

Skarsgård: “Medewerkers van de kerncentrale in Forsmark (de op één na grootste van Zweden, red.) merkten hoge stralingsniveaus op. Ze dachten eerst dat er iets mis was in hun eigen centrale, maar na een grondige scan ontdekten ze dat de echte bron van de straling meer dan 1.000 kilometer verderop lag. En dat was de afstand tot Tsjernobyl. Natuurlijk waren wij erg bezorgd, maar ik herinner me niet dat er echte angst was in het land. We stonden niet allemaal naar de hemel te schreeuwen: ‘Lieve God, red ons!’ Wij Zweden zijn, zoals de Britten, niet snel geneigd tot paniek.”

Moesten jullie veel bijleren over de wetenschap achter de kernramp?

Watson: “Niet echt, gelukkig maar. Ik ben geen Einstein, nooit geweest. (lacht) Ik heb geprobeerd de basis onder de knie te krijgen, maar het ging vaak mijn petje te boven.”

Skarsgård: “Er was wel voldoende informatie voorhanden. Producer Craig Mazin had een website gemaakt met alle informatie die we nodig hadden. Zo konden we gemakkelijk lezen over het dagelijkse leven en het politieke klimaat in de Sovjet-Unie in die periode.”

Watson: “Als je daarmee begon, besefte je al snel dat Wit-Rusland, waar mijn personage vandaan komt en dat naast Oekraïne ligt, op dat moment een van de slechtste plekken ter wereld was waar je kon leven. Dat zorgde ervoor dat de mensen daar heel erg stug en onbehouwen waren, iets waarmee ik als actrice rekening moest houden.”

Heeft deze serie jullie visie op kernenergie veranderd?

Skarsgård: “Neen, vijf jaar voor de kernramp, in 1981, was er in Zweden een referendum over kernenergie, en ik heb toen al tegen gestemd. Maar nu is de wereld er een stuk erger aan toe dan toen. Gewoon stoppen met kernenergie is niet meer genoeg, want wat is het alternatief? Met fossiele brandstoffen energie opwekken voor elektrische wagens? Duizenden jaren lang was het einde van de dag halen en onze kinderen te eten geven onze grootste zorg. Dankzij de vooruitgang konden we plots comfortabeler leven. En nu zien we dat weer afbrokkelen. We moeten een nieuw evenwicht vinden.”

Watson: “Mijn kinderen zijn daar erg uitgesproken over, ik ben met hen ook al naar de klimaatmarsen geweest. Wat mij nog het meest angst inboezemt, is hoeveel mensen nog in ontkenning leven. Volgens wetenschappers moeten we drastisch onze manier van leven veranderen, of we sluiten voorgoed de deur van life as we know it. En toch zijn er nog politici die sussend zeggen dat het ‘nog niet zo erg is’. We zijn bij wijze van spreken 48 uur verwijderd van de Apocalyps en zij proberen hun postje te redden. Ik word woest als ik denk aan hoe klimaatwetenschap in de wind wordt geslagen omdat bepaalde mensen een tweede zwembad willen.”

Skarsgård: “Dat is in essentie ook het centrale thema van de serie: als het hun niet uitkomt, slaan politici de raad van wetenschappers in de wind. Dat is wat er fout liep in Tsjernobyl, en het is wat we steeds opnieuw zien gebeuren. Leiders als Trump, Orbán en Erdogan baseren al hun macht op emoties van ongenoegen. De verspreiding van wantrouwen in de wetenschap, de argwaan voor kennis en de minachting van feiten zijn daarbij zeer onrustwekkende evoluties.”

Jullie zijn beiden vooral actief in de filmwereld. Waarom hebben jullie gekozen voor een rol in een tv-reeks?

Skarsgård: “Toen ik het scenario las, wist ik: dit is een belangrijk thema. Het is donker, het kan een risico zijn, maar het voelde fris aan, niet als iets wat ik al ontelbare keren heb gezien. En als je niet bereid bent om risico’s te nemen als acteur, dan zit je in het verkeerde vak.”

Watson: “Toen ik aan het begin van mijn carrière bij de Royal Shakespeare Company zat, zeiden we onderling vaak over een scenario of een verhaal: ‘Wel, het is misschien goed genoeg voor televisie.’ We keken neer op tv, het was een vergaarbak van rommel. Maar de tijden zijn veranderd, de spannendste en beste dingen worden nu vaak gemaakt voor televisie. Bovendien moet je geen Bruce Willis of Cameron Diaz zijn om een rol te krijgen. Tv is diverser. Bij een film vragen ze vaak eerst de acteurs die ervoor kunnen zorgen dat het publiek naar de bioscoop komt. Maar slechts een handvol mannen kunnen dat, en erg weinig vrouwen.”

Skarsgård: “Ik heb altijd al kleine maar interessante films afgewisseld met grotere commerciële titels, zoals mijn Marvel-films (Skarsgård is te zien als professor Erik Selvig in ‘Thor’, ‘The Avengers’, ‘Thor: The Dark World’ en ‘Avengers: Age of Ultron’, red.). Je moet vooral weten wat een project nodig heeft. Als je meespeelt in Mamma Mia! moet je je gewoon rot amuseren, alleen zo komt het geloofwaardig over. Bij iets als Chernobyl moet je wel nadenken.”

Watson: “Of moet de regisseur voor je nadenken. Als acteur hoef je niet zo veel na te denken. (lacht)”

© Humo