Direct naar artikelinhoud
Holocaust-memorabilia

Concentratiekamp-tondeuse aangeboden op internet – moreel verwerpelijk of gewoon handel?

De op veilingsite Catawiki aangeboden tondeuse die volgens de verkoper in een concentratiekamp werd gebruikt.Beeld Catawiki

Op veilingwebsite Catawiki wordt een tondeuse te koop aangeboden die gebruikt zou zijn in een concentratiekamp. Hoe uitzonderlijk is dat, en hoe wenselijk?

“Aangeboden: Concentratiekamptondeuse. In goede staat en origineel.” Zo luidt althans de claim in de advertentie op veilingwebsite Catawiki. Bijgevoegde foto’s tonen het werktuig met houten rode handvatten en roestend snijmes. ‘Tondeuse zou afkomstig zijn uit een Duits concentratiekamp”, aldus de beschrijving. ‘Alle gevangene werden kaalgeschoren met deze tondeuse. Dit is een grotere variant dan ze in die tijd bij de kapper gebruikte. Uniek bijzonder item.”

Opmerkelijk, en toch ook weer niet: de handel in Holocaust-memorabilia is een levendige. “Dit is een toevoeging aan een bestaand panorama. Spullen uit de Tweede Wereldoorlog zijn al sinds het einde van de oorlog verzamelwaardig. Door de opkomst van internet is dit alleen maar toegenomen”, zegt Kees Ribbens. De onderzoeker aan het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies (NIOD) werkt aan een boek over de commercialisering van Tweede Wereldoorlogerfgoed tot koopwaar, dat volgend jaar zal verschijnen.

Militaria

Er zijn allerlei verzamelaars, veilingen en beurzen in binnen- en buitenland die onder de noemer ‘militaria’ zaken als uniformen, helmen, wapens aanbieden. Ribbens: “Juist als ze stammen uit de Tweede Wereldoorlog en samenhangen met de Jodenvervolging hebben objecten een sterke politieke betekenis. Daar ontstaat tegenwoordig een zekere gevoeligheid, of dat nu wel verhandeld mag worden.”

De verdenking tegen verzamelaars van bijvoorbeeld bestek met SS-gravure of commandantslaarzen is al gauw dat zij sympathie koesteren voor de nazi-ideologie. Maar dat is volgens NIOD-onderzoeker Ribbens vaak niet het geval. “Een student van mij heeft eens verzamelaars van nazi-parafernalia geïnterviewd. Dat bleken geen neonazi’s. Al wil dat niet zeggen dat ze er niet tussen kunnen zitten.”

Wettelijk verboden is de handelswaar niet, zolang bijvoorbeeld wapens maar onklaar gemaakt zijn. Toch werd er in 2012 op een rommelmarkt in Venlo nog een man aangehouden die naziwapens en medailles aanbood. Wat Ribbens vooral mist, is een fundamentele discussie over de omgang met Holocausterfgoed. “Objecten zijn waardevol om te bewaren omdat ze de Jodenvervolging inzichtelijk kunnen maken. Maar is dat enkel een taak voor musea, of mogen particulieren dat erfgoed ook koesteren?”

Uniform uit Auschwitz

Bekend is een voorbeeld van Ebay, dat een aangeboden kampgevangene-uniform uit Auschwitz na een storm van kritiek uiteindelijk terugtrok. In Nederland beschouwt Marktplaats naziwaar formeel als “aanstootgevend”, maar afgaand op het rijke aanbod wordt die maatstaf niet strikt gehandhaafd. Volgens Ribbens dekken verkopers op platforms zich tegenwoordig in met een disclaimer waarin zij zich van de betekenis van objecten distantiëren. “Maar het blijft koopwaar.”

Ook veilingsite Catawiki hanteert zo’n voetnoot bij de aangeboden tondeuse. “De inhoud van dit kavel is uitsluitend bedoeld voor verzamelaars van militair-historische objecten. De eigenaar van deze site heeft geen politieke en/of andere motieven dan het bieden van een platform waarop derden kavels kunnen kopen en verkopen en neemt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud.”

En dan is het nog de vraag hoe authentiek voorwerpen zijn. “Voor hetzelfde geld is deze tondeuse gebruikt voor rekruten van de Wehrmacht”, zegt Ribbens. Om over alle namaak nog maar te zwijgen. “Made in China, vers van de productielijn, via Alibaba.”

De aanbieder van het object was dinsdag niet bereikbaar voor een toelichting op de herkomst van zijn beladen handelswaar. Behalve de nazi-tondeuse biedt hij ook een zilveren presenteerschaaltje in de vorm van een zwaan aan en twee wandkandelaars met engelen.

Echt of niet, moreel betreurenswaardig of business as usual: een klapper lijkt de kamptondeuse niet te worden. Het hoogste bod tot dusver: 3 euro.