De vacatures raken maar niet ingevuld. Valt dit op te lossen?

“Het is in de dertien jaar dat ik directeur ben, nog nooit zo moeilijk geweest om alle plaatsen te vullen. Voor het eerst ben ik er niet in geslaagd om elke klas van een leerkracht te voorzien”, zegt Ingrid Vanhecke (53). De directrice van de stedelijke basisschool De Vlinderboom erkent de problemen die enkele bezorgde ouders gisteren in een open brief aankaartten: er heerst een scherp lerarentekort.

Zelf kreeg Vanhecke vier plaatsen niet ingevuld. Voor gewone leerkrachten nota bene, niet voor specifieke profielen als zorgleerkrachten of leraren lichamelijke opvoeding. Ze ziet ook collega-directeurs met hetzelfde probleem sukkelen. “Elke dag nog krijg ik mails binnen met de roep om vacatures in te vullen.” In de toon van die mails sluipt steeds meer wanhoop, zo zegt ze. “Vaak schrijven ze ‘Ik ga toch nog eens proberen’, of ‘Kent er echt niemand een leerkracht?’.”

Ook in Brussel is men op zoek naar Nederlandstalige leerkrachten, zo liet Brussels burgemeester Philippe Close vandaag nog weten in De Standaard. Het probleem van een lerarentekort is al langer gekend. Sinds dit jaar geldt leerkracht zelfs als een knelpuntberoep op de website van de VDAB. In het algemeen schat Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) dat er elk jaar tussen de 5.000 en 7.000 extra leerkrachten nodig zullen zijn om de gaten te vullen. 

Krapte

Het tekort aan leerkrachten kadert in een breder probleem van de krapte op de arbeidsmarkt. Steeds meer sectoren trekken aan de alarmbel: het aantal vacatures dat ze niet ingevuld krijgen stijgt schrikbarend snel. Vorige week nog liet technologiefederatie Agoria weten dat Belgische bedrijven dringend op zoek zijn naar 18.200 gespecialiseerde werknemers. Ook uit de zorgsector, met name in de verpleging, zijn zulke berichten al langer vaste prik. De VDAB ontving sinds mei 2018 al zo’n 9.600 vacatures voor verpleegkundigen. Maar liefst 1.100 daarvan bleven openstaan.

“Dat net in sectoren als onderwijs en de gezondheidszorg de krapte zich nu al laat voelen, hoeft niet te verbazen”, zegt professor Sarah Vansteenkiste van Steunpunt Werk. “Het zijn traditioneel sectoren met een groot aandeel 55-plussers. Die vloeien binnenkort af, waardoor de vraag er fel zal stijgen.” Alleen zijn er te weinig jonge instromers om die natuurlijke afvloei te compenseren.

Onderwijs en zorg voelen die problemen nu al sterk, de rest van onze arbeidsmarkt volgt ongetwijfeld snel. “Tussen 2022 en 2027 zal die beweging op haar hoogtepunt zitten. Wij berekenden dat er maar liefst 400.000 jobs nodig zullen zijn om het afvloeien van 55-plussers te compenseren”, zegt Vansteenkiste. Ook bij de VDAB wijzen ze op die ongelijke beweging: voor elke 100 mensen die uitstromen, zien we er slechts 82 op de arbeidsmarkt toekomen”, zegt Fons Leroy, afgevaardigd bestuurder.

Parallel met dat probleem van een vergrijzende arbeidsmarkt, loopt een tweede structurele probleem: dat van de grote groep inactieven. Dat zijn langdurig zieken, huismoeders en -vaders, leefloners, studenten die niet werken, enzovoort. “Zeker als we ons op Europees niveau vergelijken, is die groep relatief groot. Bovendien is er een mismatch tussen vraag en aanbod daar: een groot deel van hen beschikt niet over het profiel dat de arbeidsmarkt vraagt”, zegt professor Ludo Struyven, hoofd van de Onderzoeksgroep Onderwijs en Arbeidsmarkt aan het HIVA.

Daarbovenop komt dan nog eens de veelbesproken technologische innovatie, waarvan niemand nu eigenlijk al kan voorspellen wat haar invloed zal zijn: een vierde industriële revolutie of louter een logische evolutie? Wat wel vaststaat, is dat het samenspel van al die factoren voor een stevige krapte op de arbeidsmarkt zorgt.

Levenslang leren

Over wat we aan dat probleem kunnen doen, lopen de meningen sterk uit elkaar: sommigen pleiten voor het vrijlaten van de markt, bijvoorbeeld door het sociaal overleg zijn werk te laten doen en via nieuwe cao’s arbeidsvoorwaarden aantrekkelijker te maken. Ook Leroy is daarvoor gewonnen. Anderen pleiten dan weer voor een sterkere overheidsinterventie. Bovendien is er geen wonderoplossing: elke sector heeft zijn eigen aandachtspunten.

Maar waar zowat iedereen het wél over eens is, is dat die oplossingen gepaard zullen moeten gaan met een stevige mentaliteitswijziging: iedereen zal zichzelf levenslang moeten blijven ontwikkelen. “Onze arbeidsmarkt is nog te klassiek op dat vlak. Te vaak nog worden mensen louter en alleen in het onderwijs klaargestoomd voor de arbeidsmarkt. Eenmaal we werken, komen we te weinig in aanraking met onderwijs”, zegt Vansteenkiste.

Die houding van levenslang leren moet ons voorbereiden op een grotere jobmobiliteit. “Ik noem het vaak de stoelendans op de arbeidsmarkt”, zegt Struyven. “Het ontbreekt in onze relatief rigide arbeidsmarkt aan stimuli om mensen van job te laten veranderen. We moeten mensen leren dat een ontslag ‘activerend’ bedoeld kan zijn, als opstap naar een nieuwe job.”