Klimaatbetogers krijgen steun van Raoni. Maar wie is deze mysterieuze Braziliaan?

Raoni Metuktire is één van de grote leiders van de Kayapo's, één van de weinige inheemse volkeren die overblijven in het Amazonegebied van Brazilië. De Kayapo's leven in de deelstaat Mato Grosso, in het oosten van het Braziliaanse Amazonegebied. Raoni werd in Kapôt geboren, een stadje in Mato Grosso. De man is bijna 90 jaar, zijn exacte geboortedatum is onbekend, maar zou ergens rond 1930 liggen.

De Kayapo's hebben een semi-nomadische levensstijl, waardoor Raoni tijdens zijn jeugd veel rondtrok met zijn familie en al van jongsaf werd geconfronteerd met oorlogen tussen de verschillende volkeren. In 1954 kwam de Metuktire-familie voor het eerst in contact met westerlingen, de broers Villas-Bôas. Orlando, Cláudio en Leonardo Villas-Bôas waren Braziliaanse activisten die opkwamen voor de bescherming van autochtone volkeren. De Villas-Bôas leerden de Kayapo's Portugees en bereidden ze voor op de invasies vanuit het Westen. Dankzij die ontmoeting werd Raoni een prominente figuur in het activisme van de Braziliaanse natives. Kort daarna werd hij gepromoveerd tot leider van de Kayapo's. 

Bekijk hier beelden van de Kayapo's uit 1976:

Je herkent Raoni vast aan zijn opmerkelijke onderlip, die hij bewerkt heeft met een lipschotel van mahoniehout. Het is een oude traditie die niet vaak meer voorkomt bij de jongere generaties. De lipschotel is een traditioneel statussymbool dat naar wens versierd mag worden. Het is ook een manier om de vijand af te schrikken. Een krijger die een lipschotel of labret draagt is bereid te sterven voor zijn land. De lip wordt in de puberteit opengesneden en het gat gevuld met een houten of kleien schijfje. Om het gat uit te rekken wordt de schijf vervangen door een steeds grotere schijf, tot de gewenste grootte is bereikt. Dat proces duurt zo'n vier maanden. 

Raoni komt ook zelden tevoorschijn zonder zijn gele pluimentooi,  oorbellen en ketting. Inheemse volkeren versieren hun lichaam met verf en juwelen om zich op te maken. De pluimentooi is een symbool van kracht en moed in zijn gemeenschap. Die van de leider(s) is meestal geel en staat in het teken van de zon. Alle hoofdtooien en juwelen worden gemaakt met dierlijk of plantaardig materiaal dat ze in de natuur vinden, zoals rivierparels of araveren. 

Raoni vecht al meer dan een halve eeuw voor z'n land. Zijn verzet past in een traditie: de inheemse bevolking van Brazilië werd in de 16e eeuw al behoorlijk uitgedund door de komst van Europese kolonisten. Die brachten onbekende ziektes met zich mee zoals tuberculose, typhus en syphilis. Maar de bevolking bleef in de volgende eeuwen verder slinken door een systematische verovering van inheems land, die tot op vandaag voortduurt.

De vijanden van vandaag zijn ongecontroleerde ontbossing, waterkrachtcentrales en destructieve teelten zoals sojaplantages. Hierdoor worden de leefomstandigheden van de inheemse volkeren in Brazilië steeds erbarmelijker. Minder bomen betekent meer blootstelling aan de grillen van de natuur zoals extreme warmte en rukwinden. Het volk van Raoni is altijd al zeer bezorgd geweest over de ontbossing in zijn leefgebied.

Een eerste mijlpaal in Raoni's activistische carrière was de oprichting van het  Parque Indígena do Xingu in 1961. Na een campagne van de broers Villas-Bôas, voor de bescherming van het gebied rond de Xingurivier, werd 26.420 km² land afgebakend en erkend als beschermd gebied. Het nationaal park moest zowel de natuur als de inheemse bevolking in de regio beschermen en is het grootste reservaat voor natives ter wereld. In 1964 ontmoette Raoni onze voormalige koning Leopold III, toen die op expeditie was in het Xingugebied. 

Die landafbakening was een eerste overwinning voor de inheemse bevolking van het Amazonewoud. Maar de rust werd enkele jaren later opnieuw verstoord door de aanleg van een 5.000 km lange autoweg die dwars door inheems gebied loopt, de Transamazonica of de BR-230. Het Amazonewoud, dat belangrijk is voor de Braziliaanse economie,  was een moeilijk toegankelijk gebied. De Transamazonica moest een oplossing bieden voor het (vracht)verkeer, maar bracht enorme ontbossing met zich mee,  wat Raoni een extra reden gaf om zijn strijd verder te zetten. Bomen spelen immers een cruciale rol tegen de kimaatopwarming omdat ze CO₂ opnemen uit de lucht, waardoor de aarde niet verder opwarmt. 

De groeiende angst van de Kayapo's werd het onderwerp van een documentaire van Jean-Pierre Dutilleux uit 1978. De Belgische regisseur trok naar het Amazonewoud om een jongere Raoni en zijn volk enkele dagen te gaan filmen. Later werd ook een Engelstalige versie van de documentaire gemaakt, met de stem van wijlen steracteur Marlon Brando. De documentaire "Raoni" kreeg een Oscarnominatie en dat zette de Braziliaan in de kijker bij lokale media. Hij werd het boegbeeld van de campagne tegen de ontbossing van het Amazonewoud. Raoni besefte dat de media bondgenoten konden zijn in z'n strijd om de groene longen van de aarde te redden.

Het is pas in 1989 dat Raoni op het wereldtoneel verschijnt, wanneer hij op tournee gaat met Sting. De Britse zanger was hem twee jaar eerder gaan opzoeken om hem te helpen met z'n missie. Raoni verliet toen voor het eerst Brazilië en kon in 17 landen zijn boodschap gaan verkondigen: "Ontbossing zal niet alleen de laatste inheemse volkeren voorgoed doen verdwijnen, het zal ook de rest van de wereld in gevaar brengen".

Na die tournee werden twaalf liefdadigheidsstichtingen opgericht om geld in te zamelen voor de bescherming van inheems land. Raoni kreeg steun van heel wat grote namen zoals François Mitterrand, Jacques Chirac, Juan Carlos van Spanje en Paus Johannes Paulus II. Raoni heeft de machtigste mensen van de planeet ontmoet, maar woont zelf in een eenvoudige hut zonder eigen bezittingen.

Bekijk hier het bezoek van Raoni en Sting aan de VRT in 1989:

Raoni kon er wel voor zorgen dat heel wat gebieden beschermd werden, maar die worden nu ernstig bedreigd. Het beschermde Xingu is omringd door sojaplantages, en de giftige stoffen van die plantages stromen de rivieren van het Xingugebied in. De inheemse volkeren van het Amazonewoud worden nu letterlijk langs alle kanten bedreigd.

Braziliës uiterst-rechtse president Jair Bolsonaro wil het Amazonewoud maximaal exploiteren, zonder rekening te houden met de 'indianen', die hij beschouwt als wilde dieren. De Braziliaanse regering heeft de geldkraan van het FUNAI (de federale organisatie die instaat voor het welzijn van de inheemse volkeren) dichtgedraaid. Sinds het aantreden van Bolsonaro neemt de ontbossing exponentieel toe. Raoni blijft dus op zijn oude dag onvermoeibaar de wereld rondreizen om mensen te sensibiliseren voor zijn strijd. Straks zal hij zich aansluiten bij de klimaatbetogers in Brussel. 

Bekijk hier Raoni's kritiek op president Bolsonaro:

Herbekijk hieronder de reportage in "Het Journaal":