Journalisten kan Trump niet vervolgen, dus gaat hij achter hun bronnen aan

De regering-Trump breekt records in het aanpakken van ambtenaars die gevoelige informatie doorspelen aan journalisten. Ook Wikileaks-oprichter Julian Assange wordt nu aangeklaagd voor spionage. ‘Het gaat erom journalistiek te criminaliseren.’

‘Lekkers zijn verraders en lafaards, en we gaan achterhalen wie ze zijn!’ Vanaf het prille begin van zijn presidentschap ventileert Donald Trump regelmatig zijn woede over medewerkers en overheidsbeambten die uit de biecht klappen tegen journalisten. Ze maken deel uit van de ‘deep state’ die hem tracht te ondermijnen, foetert hij.

Nu eens lekt uit dat Trump ’s ochtends uren voor de televisie zit of kostbare tijd verdrijft op Twitter – ‘executive time’ heet het. Dan weer verschijnen gênante berichten over het gekibbel onder zijn adviseurs, of nog beschadigende details over het Ruslandonderzoek. Het Witte Huis is zo lek als een zeef, lijkt het wel. Dat brengt Trump in verlegenheid.

Omdat journalisten niet zomaar vervolgd kunnen worden, gaat de regering achter hun bronnen aan. Met succes.

De president liet daarom een reeks maatregelen invoeren om lekken te dichten. Toch is vooralsnog niemand uit zijn entourage op straat gezet wegens indiscretie. Anderen riskeren meer dan een achteloze schimpscheut van de president via Twitter: overheidsbeambten die met journalisten praten over de interne keuken van veiligheidsdiensten of over geheime militaire operaties. Omdat journalisten niet zomaar vervolgd kunnen worden, gaat de regering achter hun bronnen aan. Met succes.

Droneoorlog

Op donderdag maakte het Amerikaanse gerecht bekend dat Julian Assange, de oprichter van klokkenluidersplatform Wikileaks, aangeklaagd wordt voor spionage. In 2010 overhandigde de voormalige soldaat Chelsea Manning hem tienduizenden geheime documenten over de oorlogen in Irak en Afghanistan samen met Amerikaanse diplomatieke berichten. Wikileaks speelde die door aan onder andere The New York Times en The Guardian, die wereldnieuws maakten van de door de documenten onthulde misbruiken.

Assange wordt ervan verdacht ‘geholpen te hebben bij het verkrijgen van vertrouwelijke informatie, terwijl hij wist dat die gebruikt kon worden in het nadeel van de Verenigde Staten en in het voordeel van een andere staat’, luidt het in een verklaring van het ministerie. Hij riskeert tien jaar cel.

De zaak heeft niets te maken met de rol van Wikileaks in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Assange gaf toen talloze interne mails van het Democratische kamp vrij die kandidate Hillary Clinton aanzienlijke schade toebrachten. Achteraf bleek dat hackers van de Russische inlichtingendiensten ingebroken hadden bij de Democraten en de vuile was aan Assange doorspeelden.

Ook Chelsea Manning zit opnieuw in de problemen. Manning was na acht jaar gevangenisstraf vervroegd vrijgelaten door Trumps voorganger Barack Obama. Maar nu wil het Amerikaanse gerecht dat de transgender activiste uit de biecht klapt over Assange. De Australiër werd recent door de Britse politie uit de ambassade van Ecuador in Londen gesleept nadat het Zuid-Amerikaanse land na zeven jaar zijn asiel eenzijdig opzegde. Assange zou nog verantwoording moeten afleggen voor het schenden van zijn borgtocht in 2012.

In een eerdere rechtzaak tegen Assange voor computerinbraak had Washington lang niet zoveel hard kunnen maken als het zou gewild hebben. Daarom zet de regering-Trump Chelsea Manning onder druk, hopend dat ze Assange voor het blok zet. Maar Manning weigert, zat daarom recent opnieuw twee maanden in de cel en riskeert opnieuw achter de tralies te belanden. ‘Aanklagers stellen me voor een onmogelijke keuze: de gevangenis in, of aan mijn sterke principes verzaken’, zei ze tijdens een recente persconferentie. De advocaten van Assange vechten intussen zijn uitlevering aan de Verenigde Staten aan.

Een andere klokkenluider die recent gevat werd is de 31-jarige Daniel Hale. De voormalige analyst bij inlichtingendienst NSA en de luchtmacht moet binnenkort verantwoording afleggen voor het lekken van interne documenten over geheime Amerikaanse dronebombardementen in Somalië en Jemen.

Hoewel niet officieel bevestigd door het gerecht, is het vermoedelijk de journalistieke website The Intercept die met de publicatie Drone Papers kon aantonen dat onbemande vliegtuigen in het buitenland Amerikaanse burgers ombrengen die nooit wat ten laste werden gelegd. De overgrote meerderheid van de slachtoffers bij zulke ‘gerichte aanvallen’ zijn bovendien niet het doelwit. Hale riskeert vijftig jaar gevangenisstraf voor het onthullen van die informatie.

Nieuw record

Onder president Trump heeft het Amerikaanse gerecht tot dusver zeven klokkenluiders en journalistieke bronnen aangeklaagd. Een aantal van hen is reeds veroordeeld. Nieuwe zaken zitten naar verluidt in de pijplijn. De overheid beroept zich in zulke demarches doorgaans op de Espionage Act, een wet uit de Eerste Wereldoorlog die gericht was tegen het verraden van defensie-informatie aan de vijand.

De eerste journalistieke bron die middels de Espionage Act werd vervolgd was Daniel Ellsberg, die begin jaren zeventig de New York Times de zogenaamde Pentagon Papers bezorgde. Voor die onthullingen over misbruiken in de Vietnamoorlog riskeerde Ellsberg aanvankelijk honderd jaar gevangenis. Hij kwam alsnog vrij nadat onthuld werd dat president Richard Nixon Ellsberg (illegaal) had laten bespioneren.

Jaren later zou de Democratische president Barack Obama zich op de borst kloppen voor zijn nultolerantie tegenover klokkenluiders. Hij sleepte er acht voor de rechtbank, onder wie Chelsea Manning en Edward Snowden, de voormalige NSA-medewerker die massale digitale spionage blootlegde en zich nu in Rusland schuilhoudt voor het Amerikaanse gerecht. Trump volgt het voorbeeld van zijn voorganger en doet er nog een schepje bovenop.

Mensenrechtenorganisaties en journalistieke belangenverenigingen zien dat zulke rechtzaken sneller vooruit gaan en dat de straffen strenger worden. De nieuwe minister van Justitie William Barr liet zelfs optekenen dat hij het niet onmogelijk acht dat ook journalisten vervolgd worden wanneer ze overheidsgeheimen prijsgeven.

Chilling effect

Amerikaanse (onderzoeks)journalisten zijn daarom bezorgd om een chilling effect, waarbij zowel zij als hun bronnen voorzichtiger worden. Overheidsbeambten zwijgen liever wanneer ze misbruiken opdiepen en journalisten vrezen vergelding. Dat bevestigen tien veiligheidsjournalisten in een rondvraag door belangenorganisatie Committee to Protect Journalists (CPJ):

‘Zijn er mensen die vroeger met me spraken en daarmee gestopt zijn? Ja’, zegt Adam Goldman van de New York Times. ‘Er is heerst een angst om vergelding, wettelijk of professioneel, een algemene bezorgdheid,’ zegt Spencer Ackerman van The Daily Beast. Of nog: ‘Het is erger dan ooit, (…) en ook veel meer politiek gemotiveerd dan vroeger’, aldus onderzoeksjournalist James Risen.

De zaak tegen Julian Assange werpt bovendien belangrijke vragen op voor de persvrijheid. Doet hij immers niet precies hetzelfde als de meeste onderzoeksjournalisten? Te weten: samenwerken met een vertrouwelijke bron om informatie vrij te geven die machtige actoren liever geheimhouden en die het publieke belang dient? In se zou Assange beschermd moeten zijn door het eerste amendement van de Amerikaanse grondwet, dat free speech garandeert. Als hij veroordeeld wordt, dan zou het in de toekomst makkelijker worden om ook professionele journalisten voor het gerecht te slepen als ze staatsgeheimen prijsgeven.

‘Dit heeft niets met spionage te maken’, bezweert Jeremy Scahill, mede-oprichter van The Intercept en auteur van de Drone Papers, in een opinievideo. ‘Mensen die er nu zelfs maar aan denken te lekken, de belastingaangifte van de president bijvoorbeeld, afschrikken: daar gaat het om. Het gaat erom journalistiek te criminaliseren: meer geheimhouding, minder transparantie.’

De Verenigde Staten liggen nu op ramkoers met Iran. Een aantal kabinetsleden van de regering-Trump stuurt aan op een confrontatie met het land. Maar hun argumenten daarvoor zijn vaak gestoeld op twijfelachtige inlichtingen of kromme redeneringen, is al gebleken. Precies zoals de aanloop naar de Irakoorlog, toen verkeerdelijk betoogd werd dat het regime in Bagdad massavernietigingswapens ontwikkelde. Het is uitermate belangrijk op dit moment dat journalisten de beweringen van het Witte Huis kritisch tegen het licht kunnen houden. Daarvoor hebben ze bronnen nodig.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content