‘N-VA staat voor een dilemma’: uw vragen beantwoord door Bart Eeckhout
Wat zijn de meest opvallende resultaten van deze stembusgang? Wie mag zich tot winnaar kronen, waar vallen de klappen? En vooral: hoe zal de puzzel vanaf morgen gelegd worden? Hoofdredacteur Bart Eeckhout en onze politieke redactie beantwoorden de hele dag uw vragen op deze pagina. Stel nu hier uw vraag.
🗳️LIVE: volg al het verkiezingsnieuws op de voet in onze liveblog
📍Verkiezingen 2019: bekijk alle uitslagen hier live
Live
Net als alle andere regeringspartijen deelt ook Open Vld in de klappen, zij het met minder zware cijfers dan CD&V en N-VA. Al zal het verlies in wingewest Oost-Vlaanderen en vooral in het Vlaams-Brabant van Maggie De Block en Gwendolyn Rutten pijn doen. ‘We moeten bescheiden zijn.’
‘Tweede winnaar’ PVDA breekt door in Kamer en Vlaams Parlement
De Partij van de Arbeid (PVDA) is de tweede winnaar op deze nieuwe zwarte zondag. De radicaal-linksen verdubbelen hun score en springen over de kiesdrempel. Voor het eerst stuurt de partij Vlaamse verkozenen naar zowel het federaal als Vlaams Parlement: drie in Vlaanderen, vier in de Kamer.
Een zichtbaar gelukkige Peter Mertens mag in de Kamer gaan zetelen.Beeld BELGA Waarom de groene golf uitblijft
Groen gaat vooruit, maar maakt niet de grote sprong voorwaarts waarop het had gehoopt. Ondanks de wind in de rug van het klimaatprotest, kan de partij niet oogsten. Hoe komt dat? ‘We hebben steken laten vallen.’
Aanhangers van Groen wachten vertwijfeld de verkiezingsuitslag af.Beeld Tim Dirven 'De kiezer is geradicaliseerd'
"De kiezer is geradicaliseerd", concludeert politicoloog Carl Devos.
"De groene golf die werd verwacht bleef uit, terwijl de enorme opmars van het Vlaams Belang de centrumpartijen zwaar gehavend achterlaat. Dit worden loodzware coalitiegesprekken." Lees hier vijf lessen die Devos trekt na deze verkiezingsdag.
Voor de socialisten wordt een nachtmerrie werkelijkheid: een historisch dieptepunt. Net als alle traditionele partijen verliest sp.a wellicht aan Vlaams Belang, maar de socialisten bloeden zonder twijfel ook op links. PVDA komt namelijk niet alleen in de Kamer, maar manifesteert zich voor het eerst ook nadrukkelijk in het Vlaams Parlement.
Sp.a-voorzitter John Crombez.Beeld Stefaan Temmerman Het effect van Hilde? Nihil
CD&V-kopvrouw Hilde Crevits heeft haar partij niet kunnen wapenen tegen de zwarte golf die Vlaanderen overspoelt. De christendemocraten moeten zelfs naar alle waarschijnlijkheid hun plek als tweede partij afstaan.
Beeld Joel Hoylaerts / Photonews "Voor de grootste partij van Vlaanderen, de N-VA, stelt de terugkeer van het VB vooral een menselijk probleem", schrijft hoofdredacteur Bart Eeckhout.
"Voorzitter Bart De Wever had zich tot doel gesteld het Vlaams-nationalisme te heroveren op radicaal- en extreemrechts. Tot zondag 26 mei was hij in die opdracht geslaagd. Die erfenis is nu grotendeels verkwanseld."
Video: Hoe zal de puzzel nu gelegd worden?
Is het niet logisch dat rechtse politiek zich in extreme plotse schokken laat tekenen, en linkse in haast onzichtbare, kalme, gestage groei? - Maarten Van den Bussche, Brussel
De bredere trend van deze verkiezing is alleszins een radicalisering op rechts. VB wint vooral ten koste van N-VA , terwijl ook de centrumrechtse partijen CD&V en Open Vld nog verder wegkwijnen. Links is er netto een stabilisering. Het verdere verlies van de sp.a wordt gecompenseerd door een doorbraak van de radicaal-linkse PVDA. Groen groeit, maar minder dan verhoopt.
Je kan dus stellen dat de krachtverhoudingen tussen links en rechts in Vlaanderen min of meer even groot blijven. Of progressieven daar vrede mee mogen nemen, is weer een andere zaak.
Hoe heeft Vlaams Belang zo'n uitslag gehaald? Hun campagne was business as usual, buiten een tripje naar Benidorm en een Facebook-campagne om dierenliefhebbers te targetten. Hoe zijn ze zo onopvallend dé grote winnaar geworden, en wie waren al die klimaatmarsers die blijkbaar toch niet op Groen hebben gestemd? - Jan W., Schaarbeek
De massale stem op Vlaams Belang is een woedende stem. Die boosheid kan vele oorzaken hebben. Woede over de aanpak van migratie en asiel bijvoorbeeld. Onder de hoede van N-VA werd een gespierd beleid gevoerd, maar de communicatie was vaak nog zoveel gespierder. Zo werd radicaal-rechts weer wakker gekust.
Maar er is ook woede over het tumultueuze en troosteloze einde van de federale regering, na jaren van gekibbel en sabotage. Behalve N-VA gaat ook CD&V en in mindere mate Open Vld flink de boot in.
En welja, wellicht is er ook woede over de overvloedige aandacht voor nieuwe thema’s als klimaat of schone lucht. De bekommernis daarover blijft zeer terecht, maar - zo blijkt uit de stembusresultaten - ze wordt toch vooral door een stedelijk, progressief en hoger opgeleid publiek gedeeld. Net als in vele andere landen, tekent zich een breuklijn af tussen een stedelijk en landelijk electoraat, ook al dringt VB overal stevig door.
En dan is er de campagne. VB is wellicht de eerste partij die een kiesstrijd gewonnen heeft op sociale media. De partij heeft daar veel op ingezet, niet in de laatste maand, maar al jarenlang. Dit is, per definitie, iets wat zich niet in de klassieke media heeft afgespeeld.
Geel-zwart alarm
"Het is wel duidelijk dat N-VA haar absolute machtspositie heeft verloren", schrijft journalist Jeroen Van Horenbeek in een analyse.
"De magische kaap van 30 procent ronden: daar draaiden deze verkiezingen om voor N-VA. Incontournable blijven als politieke kracht. De partij zal daar wellicht niet in slagen. Ze blijft weliswaar de grootste, maar de wederopstanding van Vlaams Belang doet pijn op haar rechterflank. Geel-zwart alarm."
N-VA-voorzitter Bart De Wever.Beeld BELGA Zal, nu blijkt dat het origineel het toch altijd opnieuw haalt van de na-apers, N-VA eindelijk het cordon sanitaire stopzetten? - Roger Henderick, Mariakerke (Oostende)
Het staat wel vast dat de discussie over het cordon zal opleven binnen N-VA. Jean-Marie Dedecker gaf al een eerste schot voor de boeg, ook bij Open Vld gaan er stemmen op om het cordon op de schop te gooien. Tot dusver heeft Bart De Wever de boot altijd afgehouden. N-VA heeft het cordon nooit onderschreven, maar heeft in de praktijk wel altijd samenwerking met het VB uitgesloten. Voor de Wever als mens is dit een lastig dilemma. Zijn misprijzen voor radicaal-rechts was altijd oprecht, ook al kon hij ook zelf wel eens stevig uit de hoek komen. Voor De Wever is het altijd een ‘historische opdracht’ geweest om het Vlaams-nationalisme te heroveren op de extremen. Als hij nu het cordon breekt, moet hij een scherpe bocht maken, die mogelijk zijn partij zal splijten.
Video: 'Stemmen gaan op om cordon sanitaire te breken'
Vlaams Belang lijkt diep in dubbele cijfers te eindigen, terwijl ze in 2014 nog 6% scoorden. Dat is naar alle maatstaven wat we in Vlaanderen een Zwarte Zondag noemen. Bestaat de mogelijkheid dat het cordon sanitaire sneuvelt? Er zijn alvast stemmen die die richting op gaan. N-VA staat voor een dilemma. Of het cordon echt zal vallen, is moeilijk te zeggen, maar het is ongetwijfeld voorwerp van discussie.
Ook in steden rukt VB op fors op
De eerste resultaten uit de Vlaamse centrumsteden laten opnieuw forse winst voor Vlaams Belang zien. VB lijkt op weg om zijn historisch hoogste score, uit 2004, te benaderen met een score die boven 20 procent kan uitkomen.
In de meeste steden is er fel verlies voor N-VA, met verlies dat vaak in de buurt van 10 procent ligt. In Antwerpen blijft de partij wel de grootste met zo’n 33 procent, blijkens de eerste resultaten. In die stad is het grootste verlies op de Kamerlijst voorlopig voor sp.a, maar ook Groen doet het matig in het kanton Antwerpen.
In Antwerpen, Kortrijk, Roeselare, Hasselt, Oostende boekt VB vooruitgang die vaak diep in de dubbele cijfers gaat. In Roeselare zou er zelfs 17 procent winst geboekt kunnen worden.
Alleen studentenstad Leuven wijkt wat af van de trend tot dusver. Daar boekt Groen voorlopig het meeste winst, al gaat ook VB hier vooruit. Verlies in Leuven is het grootst voor Open Vld.
Behalve N-VA ziet het er ook voor CD&V benard uit in de steden. Het verlies gaat van 2,5 tot 7 procent in de eerste uitslagen. Sp.a doet het overal zo’n 2 procent minder goed dan in 2014.
Twitter bericht wordt geladen...
Wat zijn de deontologische regels over politici aan het woord laten in de media in de 48 uur voor de verkiezingen? - Ans De Bruyn, Gent
Daarover bestaan geen regels. Ook niet in vergelijkbare andere landen, overigens.
Uittredende regeringspartijen hebben het lastig
Vlaanderen wordt alsmaar rechtser: het verlies van N-VA lijkt kleiner dan de winst van Vlaams Belang. Waar komen volgens u al die andere stemmen voor het VB vandaan? - Koen Joos, Duffel
Wat u zegt, klopt. Volgens de eerste resultaten wint het VB veel meer dan N-VA verliest. Op de onderstromen in de kiezersbewegingen hebben we nog geen zicht. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat N-VA nog redelijk wat kiezers wegtrekt bij CD&V en Open Vld, die ook op verlies staan (en CD&V op groot verlies), maar nog veel meer kiezers aan VB verliest. Ook dat is maar een hypothese. Het is helder dat VB niet alleen bij N-VA kiezers weghaalt. Zeker de uittredende regeringspartijen hebben het lastig. Mogelijk speelt het uiteenvallen in onmin van de federale regering daar een rol in. Ook dat kan bij veel kiezers tot onbegrip en verontwaardiging geleid hebben.
Is het niet totaal fout en wiskundig incorrect om voorkeursstemmen over partijgrenzen heen te vergelijken? - Steven Claessens, Berchem
De juiste vergelijking voor voorkeurstemmen houdt rekening met de grootte van de kieskring. In Antwerpen zijn nu eenmaal meer stemmen te verdienen dan in Limburg. Daarom wordt gekeken naar het percentage voorkeurstemmen dat een kandidaat haalt binnen het provinciale totaal. Dat noemen we dan, met een ietwat vreemd woord, de ‘penetratiegraad’: hoe diep ‘penetreert’ kandidaat X in de provincie?
Mogen er al uitslagen bekendgemaakt worden terwijl er nog stembureaus open zijn? – Tim Tomme, Gent
De eerste uitslagen worden door correspondenten van VRT en VTM verzameld. Voor officiële resultaten wacht Binnenlandse Zaken, dat de verkiezingen organiseert, inderdaad tot na de sluiting van de stembureaus. Dat moment is nu gekomen.
Wat kunnen we afleiden uit de eerste resultaten?
De eerste zeer voorlopige resultaten uit drie uithoeken van het Vlaamse Gewest – Diksmuide, Heist-op-den-Berg en Tongeren – tonen één uitgesproken trend: grote tot zeer grote winst voor Vlaams Belang.
N-VA verliest overal wat terrein, maar ook sp.a, CD&V en Open Vld lopen risico op verlies. Zeker CD&V lijkt fors achteruit te kunnen gaan - een tendens die voorlopig wat onderbelicht blijft in de N-VA-VB-strijd. Alleen Groen blijft immuun en lijkt ook winst te gaan boeken.
Daarbij deze belangrijke nuance: dit zijn zéér voorlopige uitslagen. Toch blijkt telkens weer dat die eerste resultaten een goede indicator zijn voor de zeer brede trends. En dus kan je toch al veronderstellen dat VB het erg goed gaat doen op het eind van de dag. Voor N-VA, maar ook voor de drie centrumpartijen ziet het er minder goed uit. Zeker regeringspartijen Open Vld en CD&V moeten rekening houden met (fors) verlies. Groen doet het wel goed, maar de groene golf wordt voorlopig weggespoeld door een zwartere trend.
De uitslag in Diksmuide is het meest uitgesproken (daar boekt VB een winst van maar liefst 25 procent in de eerste resultaten), maar Heist in de provincie Antwerpen is mogelijk significanter. Daar zet N-VA toch zijn grote kleppers Bart De Wever en Jan Jambon in. Als het verlies in Heist voor N-VA en CD&V een trend wordt voor de hele provincie, ziet het er voor beide partijen niet denderend uit.
Welke partij gaat ervoor zorgen dat we over 5 jaar voor minder parlementen moeten gaan kiezen? – Amin Khallouf, Brussel
Goede vraag, maar het antwoord is nog niet zo eenvoudig. De enige partij die dit in het programma heeft opgenomen, is… Vlaams Belang. Een onafhankelijk Vlaanderen behoeft immers minder parlementen. Eentje volstaat. Maar dit is politieke fictie.
Waarom is het verkleinen van het enorme begrotingstekort geen belangrijk issue? – Jan Van Hanegem, Eppegem
De partijen die in 2014 een punt maakten van een gezondmaking van de begroting, zijn juist de partijen die in de regering-Michel zitten. Zij hebben niet meteen iets om trots op te zijn nu. Voor de linkse oppositiepartijen is dit een moeilijk thema. Zij willen zich niet door de uittredende meerderheid laten dwingen om te kiezen waar ze gaan besparen in bijvoorbeeld de sociale zekerheid.
Ik twijfel nog steeds over mijn Europese stem. Welke partij wil het zomeruur afschaffen? – Kristien Claes, Eeklo
Bij de stemming over het voorstel om de zomertijd te behouden, in maart van dit jaar in het Europese Parlement, hebben alle Vlaamse Europese Parlementsleden gekozen voor behoud van de zomertijd. Enkel Gerolf Annemans (VB) onthield zich.
Hebben politieke partijen een duidelijk standpunt over de afbouw van de staatsschuld? Zo ja, wat zijn de verschillen onderling en wat is hun prioriteit om deze schuld op te lossen? – Jan Van Reusel, Eisden-Maasmechelen
In de weekendkrant stelden we die vraag aan de zeven partijvoorzitters. De antwoorden laten een groot verschil tussen links en rechts zien. Open Vld en N-VA willen eerst werk maken van het in de tijd beperken van de werkloosheidsvergoeding. Bij de sp.a staat de invoering van een meerwaardebelasting voor grotere vermogens bovenaan de lijst. Hier leest u alle antwoorden.
Wat gebeurt er precies met de blanco stemmen? – Martin Floré, Lochristi
Blanco stemmen tellen niet mee. In de wiskundige praktijk betekent dat een voordeel voor de grotere partijen. Hun aandeel in het totaal wordt immers logischerwijs groter, wat meer zetels kan opleveren.
Waarom worden de stemmen niet gewoon lineair gebruikt om zetels te verdelen? – Randolf Zenner, Deinze
België kent twee verdelingsmechanismen voor zetelverdeling. Het systeem-D'Hondt wordt gebruikt bij de verkiezingen van de federale én deelstaatparlementen én die van de provincieraden. Het systeem-Imperiali doet alleen dienst in de gemeenteraadsverkiezingen. Het verschil tussen beide is niet zo groot, maar beide systemen geven een bonus aan de grootste partijen (en bij Imperiali is die bonus wat groter). De systemen helpen zo te verhinderen dat de zetels versnipperd raken over kleinere partijen.
De 1.500 euro pensioen waarover altijd sprake is dat bruto of netto? Want dat scheelt toch een flinke slok op de borrel. – Hubert Goossens, Manilva (Spanje)
Het gaat wel degelijk over een plan voor een nettobedrag.
In België wordt jaarlijks voor 30 miljard euro gefraudeerd en is er een begrotingstekort van rond de 10 miljard. Geen enkele partij reageert daarop. Hoe gaan ze dat aanpakken/oplossen? – Wilfried Lagaeysse, Alken
De linkse partijen PVDA en sp.a hebben een betere fraudebestrijding als prioriteit naar voren geschoven. Zij menen dat de huidige regering te weinig gedaan heeft om fraude tegen te gaan.
Kunnen we niet naar een electoraal systeem overstappen waarbij ministerposten rechtstreeks worden verkozen? Bijvoorbeeld, minister van Onderwijs (CD&V), Migratie (N-VA), Klimaat (groen)... De tweede verkozene zou dan onderminister worden. – Nik S., Mortsel
Alles kan, maar dit idee staat haaks op de huidige praktijk. Het is nog maar de vraag of dit een efficiënter beleid oplevert. Dit systeem heeft twee grote risico’s. Het eerste is dat rechtstreeks verkozen ministers de neiging kunnen hebben om zich minder te verantwoorden in het parlement omdat ze een rechtstreeks mandaat hebben gekregen. Het tweede probleem is dat de positie van een individueel minister niet mag worden overschat. Bijvoorbeeld klimaat of armoede zijn uitdagingen die op verschillende terreinen tegelijk aangepakt dienen te worden.
Heeft er niemand een voorstel om zwartwerk aan te pakken? – Robert Rutsaert, Mortsel
Open Vld en N-VA stellen dat de ingevoerde flexijobs zwartwerk kunnen tegengaan. Ook CD&V en sp.a staan gunstig tegenover dat systeem. Groen en PVDA zijn tegen.
Waarom kunnen wij in Gent niet op Bart De Wever stemmen? – Marco Dhaese, Gent
België heeft geen nationale kieskring, enkel provinciale. Tot 2010 konden nationale boegbeelden hun populariteit wel uitspelen op de Senaatslijst die voor het hele taalgebied geldt, maar de rechtstreekse verkiezing van senatoren is afgeschaft met de laatste staatshervorming. Let wel, een kandidaat hoeft niet op te komen in het taalgebied waar hij woont. Als hij dat zou willen, zou Bart De Wever dus in Oost-Vlaanderen kunnen opkomen.
Ziet u geen invulformulier? Klik dan hier.