Dit zeggen de partijvoorzitters over het cordon sanitaire
© BELGA
Na de overwinning van Vlaams Belang gaan de eerste stemmen op om het cordon sanitaire te doorbreken. In hun speeches deden Gwendolyn Rutten (Open VLD) en Wouter Beke (CD&V) die deur meteen dicht. Bart De Wever (N-VA) liet de deur op een kier.
De spectaculaire comeback van het Vlaams Belang zet de discussie over het cordon sanitaire weer helemaal op de agenda. In zijn overwinningsspeech stak voorzitter Tom van Grieken nadrukkelijk de hand uit naar alle andere partijen die met hen willen samenwerken. Voor hem moet het voorbij zijn 'dat er twee soorten kiezers zijn, die waarnaar wordt geluisterd, en zij waar niet naar wordt geluisterd.' Hij stelde dat er nu definitief een eind moet komen aan het cordon sanitaire. Daarnaast riep hij zijn miltanten ook op om 'geen leedvermaak' te koesteren met de andere partijen die de verkiezingen hebben verloren, wat ook duidt op een nadrukkelijk uitgestoken hand richting regeringsdeelname.
Intussen gaan bij andere partijen de eerste stemmen alvast op om het cordon te herbekijken. Jean-Marie Dedecker, de burgemeester van Middelkerke die als onafhankelijke op de N-VA-lijst stond, spreekt over ‘een collectief opgestoken middelvinger’ van de kiezer. Hij roept alvast op om met Vlaams Belang in gesprek te gaan. ‘De wil van de bevolking moet gerespecteerd worden,’ zei hij erover.
In een speech voor partijmilitanten zei N-VA-voorzitter Bart De Wever dat hij federaal het initatief aan de koning wou laten. Maar op Vlaams niveau zal zijn partij als grootste de leiding nemen. 'Daarvoor zullen we alle partijen uitnodigen', klonk het. Later verduidelijkte De Wever dat hij 'geen fan' is van het cordon sanitaire, maar tegelijkertijd ook geen fan is van het Vlaams Belang. Op de expliciete vraag of hij samenwerking uitsluit, antwoordde De Wever afwachtend. 'Het is nu niet het moment om deuren open of dicht te doen. Maar Vlaams Belang is de tweede partij. Daar kan je niet om heen.'
'No way, never'
Daar lijken Gwendolyn Rutten en Wouter Beke het echter mee oneens. 'Vlaams Belang moet op CD&V niet rekenen, de programma's maar ook de stijl staan zo ver uit elkaar', zei Beke bij VTM. 'Ik kan me op geen enkele manier indenken dat we ooit met het Vlaams Belang zouden samenwerken.' In Bekes partij riep Dirk De Vis, burgemeester van de Limburgse gemeente Ham, eerder deze avond nog op om het cordon te doorbreken.
Bij Open VLD was het Luk Van Biesen die de optie op tafel legde (zie video bovenaan). Bij de VRT zei hij dat 'het tijd wordt om met Vlaams Belang te gaan praten. Met praten is niets mis.' Van Biesen voegde eraan toe dat het cordon ‘jaren heeft bestaan, en we moeten kijken of dat in deze tijd nog realiseerbaar is, en nog nuttig is.’ Volgens hem is het cordon een concept dat wel op rechts bestaat, maar niet op links, wat volgens hem ‘ongezond’ zou zijn. ‘Je kan kiezers niet negeren. Die kiezers van Vlaams Belang komen van ergens.’ Luk van Biesen heeft een verleden bij de Volksunie, de voorloper van de N-VA. Aan VTM zei Van Biesen wel dat, als het over het vormen van een coalitie gaat, ‘geen haar op mijn hoofd eraan denkt’. Hij voegde er ook aan toe dat het over een persoonlijk standpunt ging.
Van Biesen oogstte dan ook vrij snel afkeurende reacties bij zijn partijgenoten. Zo reageerde Philippe De Backer, federaal minister voor telecom, met 'No way. Never', op een tweet waarin een twitteraar het groeiende aantal Open VLD'ers die het cordon in twijfel trekken aanhaalde. Ook de Gentse burgemeester Mathias De Clercq zei in reactie op twitter 'gisteren niet, vandaag niet, morgen niet. Nooit.' In haar speech zette voorzitter Gwendolyn Rutten de puntjes op de i. 'Ik zeg vanavond klaar en duidelijk: we zullen nooit met het Vlaams Belang samenwerken. Onze waarden staan daarvoor te haaks op elkaar.'
De Wever verliest dan wel, maar zijn analyse krijgt steeds meer vorm
In stemmenaantallen kent deze verkiezingszondag slechts één duidelijke winnaar. Vlaams Belang gaat er meer dan tien procentpunten op vooruit. N-VA verliest wel, maar blijft de grootste en heeft de sleutels in handen.
Hij droomde van 30 procent om incontournable te worden in Vlaanderen. Die dertig procent haalt de N-VA niet, behalve dan in het Antwerpen van voorzitter De Wever. Maar partijvoorzitter De Wever heeft een belangrijke troost en troefkaart: zonder hem lukt het niet.
Dat maakte De Wever ook duidelijk in zijn speech voor zijn partijgenoten. 'We blijven de grootste partij met kop en schouder.' En dus gaat hij het initiatief nemen in Vlaanderen.
De huidige Vlaamse coalitie verliest een pak zetels. De N-VA gaat er acht achteruit, CD&V ook acht en Open VLD drie. Toch hebben de huidige regeringspartijen nog een meerderheid van 70 op 124 zetels. CD&V inruilen voor SP.A, een coalitie maken zoals in Antwerpen, kan theoretisch. Maar de meerderheid is zo krap (64/124 zetels) dat die eigenlijk onhaalbaar is.
Belangrijker voor De Wever is dat een coalitie tegen hem (CD&V, Open VLD, Groen, SP.A) ook onmogelijk is. De vier komen één zetel te kort. En dus is De Wever ook met 24,9 procent incontournable. Zonder N-VA gaat het niet aan Vlaamse kant (tenzij de vier er ook nog de PVDA bijnemen).
Voor alle duidelijkheid: de N-VA en Vlaams Belang samen hebben evenmin een meerderheid.
De Wever gaat als leider van de grootste partij de andere partijen uitnodigen voor een gesprek over de vorming van een Vlaamse regering. Ook Vlaams Belang krijgt een uitnodiging. Maar de kans dat hij gaat voor een voortzetting van de huidige coalite met CD&V en Open VLD, is groot. Beide hebben net zoals N-VA verloren, wat hen niet te veeleisend zal maken.
Federaal wordt het nog moeilijker. Een voortzetting van Zweeds lijkt onmogelijk. De Vlaamse partijen verliezen op federaal niveau samengeteld 16 zetels. In Wallonië staat ook de MR duidelijk op verlies (- 6 zetels). Ook de PS verliest maar veel minder (- 3 zetels), en is nog steeeds de grootste in Franstalig België. Het verlies van CDH is fors: - 4 zetels. Ecolo wint zeven zetels, de PTB/PVDA zelfs tien.
Dit is waar De Wever voor waarschuwde tijdens de campagne. Wallonië kiest links. Als daar een linkse regering op de been wordt geholpen, wordt een federale regering als optelsom van de Vlaamse en Waalse regering haast onmogelijk.U weet dat De Wever twee veto's had bij het begin van de campagne: tegen de PS en tegen Ecolo.
De Wever weet natuurlijk dat het initiatief voor een federale regering bij de koning ligt. Maar ook daar probeert hij de sleutels in handen te houden. De N-VA-voorzitter sloot vanavond in zijn speech uit dat er een federale regering zonder Vlaamse meerderheid zou komen. 'Dat willen wij niet.' En, zei hij: 'nog nooit heeft de kiezer zo massaal Vlaams-nationaal gestemd.' Hij herhaalde dit nog eens tijdens het voorzittersdebat op de VRT.
De Wevers analyse klopt
Bart De Wever verloor dan wel de verkiezingen, tegelijkertijd ziet hij zijn analyse vorm krijgen: een onbestuurbaar land dat nieuwe hervormingen, wat hem betreft in confederale zin, nodig heeft. De groei van Vlaams Belang is een instrument voor hem. Net zoals de volgende door hem geleide Vlaamse regering een strijdros tegen de Belgische constructie wordt. Dat hij een federale regering zonder Vlaamse meerderheid niet zou aanvaarden, was een eerste schot voor de boeg.
Overigens leert een blik op de politieke families in de Kamer dat de socialistische familie van PS en SP.A duidelijk groter is dan de liberale: 29 tegen 26 zetels. CD&V en CDH samen hebben er 17 en staan pas vierde, want de ecologisten halen 21 zetels.
Vlaams Belang wint 17 zetels
Het Vlaams Belang hoopt dat de partij niet aan de zijlijn moet blijven staan na de zege van vandaag. De vooruitgang van de partij is alvast erg fors, met winsten van 10 procentpunten en meer. In zetels berekend klimt de partij van 6 naar 23 om zo de tweede partij van Vlaanderen te worden. Federaal wint Vlaams Belang 15 zetels.
Het herstel van Vlaams Belang was niet onverwacht, maar de uitslagen overtreffen nog de verwachtingen. De winst komt ook niet uitsluitend van de N-VA. Die partij lijdt wel bijna overal verlies, maar Vlaams Belang werft duidelijk ook bij de drie traditionele partijen, CD&V, Open VLD en SP.A.
De andere grote verrassing van 26 mei zijn de tegenvallende resultaten van Groen. De ecologische partij blijkt te vroeg te hebben gepiekt, net als de klimaatbeweging waarop ze surfte. Er is sprake van een lichte vooruitgang op de meeste plaatsen, maar niet de opmars die nog enkele weken geleden uit peilingen bleek. De groenen hebben traditioneel een groot kiezerspotentieel, maar slagen er zelden in het om te zetten in tastbaar succes. Ook dit keer weer was de campagne een tegenvaller. De vrees voor groene regelneverij en belastingverhogingen blijft een hindernis.
Twee elementen bieden troost aan de ecologisten. De kleine winst in percentages (+1,7) zou wel vier extra zetels betekenen voor Groen in het Vlaams parlement. In het federale parlement wint Groen twee zetels. Ecolo wint dan weer fors in Wallonië en zeker in Brussel, waar de partij even de grootste leek te worden maar strandde op de tweede plek.
Ook PVDA is een winnaar. In Vlaanderen haalt de partij met 5,4 procent uiterst nipt de kiesdrempel, het levert haar vier zetels op. Federaal is de winst (samen met de Waalse PTB) nog groter: de partij gaat van twee naar twaalf.
Hilde Crevits bergt ambities op
Het Hilde Crevits-effect waarop CD&V rekende, blijft uit. Zelfs in haar eigen West-Vlaanderen doet de kandidaat-minister-presidente het niet fantastisch. Haar lijst zakt 2 procentpunten, al wordt CD&V wel de grootste in West-Vlaanderen. Dat verschijnsel werkt minder door op de Kamerlijst, getrokken door Hendrik Bogaert. Ook in de thuisprovincie van voorzitter Wouter Beke, Limburg, blijft CD&V onder de verwachtingen met -4 procentpunten. Als de christendemocraten niet fors uitpakken in hun twee sterkste provincies, kan de globale uitslag niet sterk zijn. De uitslag van het Vlaams Parlement geeft CD&V amper 15 procent (min 5 procentpunten), lang niet de 20 procent waar de partij op hoopte.
Voorzitter Beke heeft al nederig de nederlaag erkend. 'Het resultaat is teleurstellend.' Hilde Crevits moest toegeven dat haar ambities voor het hoogste politieke ambt in Vlaanderen moeten worden opgeborgen.
Open VLD houdt stand, zegt Rutten
De uitslagen voor de SP.A zijn evenmin goed. In het Vlaams Parlement verliest de partij 4 procentpunten en strandt ze op 10,3 wat net iets meer is dan de 10,2 van Groen. Ook in de Kamer is de SP.A nog heel nipt groter dan de groene concurrent.
De droom van Gwendolyn Rutten om de tweede partij in Vlaanderen te worden, ging eveneens stuk vandaag. Open VLD staat vierde met 13 procent, een verlies van één procentpunt. De positieve, hoffelijke vibe waarop Gwendolyn Rutten rekende, is er duidelijk niet gekomen. De liberalen hebben zich niet kunnen onderscheiden van de N-VA. Maar wie de nederlaag van de andere partijen bekijkt, begrijpt dat voorzitster Rutten vindt dat haar partij heeft standgehouden.
Wat is het cordon sanitaire?
© carlo coppejans
Na de overwinning van Vlaams Belang gaan de eerste stemmen op om het cordon sanitaire te doorbreken. Maar wat is dat fameuze cordon sanitaire?
Vlaams Belang-voorzitter Tom van Grieken stak in zijn overwinningsspeech nadrukkelijk de hand uit naar alle andere partijen die met hen willen samenwerken. De kans dat de politieke partijen op die uitnodiging ingaan, is echter klein. Zo was Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten onmiddellijk duidelijk: ‘We zullen nooit met Vlaams Belang samenwerken.’ Toch werden een aantal Open VLD’ers, onder wie Kamerlid Luk Van Biesen, verleid om het cordon sanitaire tegen het Vlaams Belang in vraag te stellen. Het cordon sanitaire?
De term cordon sanitaire kent zijn oorsprong in de landbouw en heeft als doel ongewenste of gevaarlijke situaties te voorkomen. Het geeft een soort schutkring aan die rond een boerderij gelegd wordt om te vermijden dat een besmettelijke ziekte verder uitbreekt.
Dat principe kreeg sinds 1989 ook een politieke betekenis in ons land. Eind jaren 80 werd duidelijk dat het Vlaams Blok, vandaag het Vlaams Belang, een te duchten tegenstander was. Het cordon sanitaire moest het extreemrechtse gevaar indijken.
‘Het cordon bestaat sinds 1989 omdat de partij Vlaams Belang (toen nog Vlaams Blok, red.) niet de elementaire normen en waarden van de beschaving onderschreef’, aldus Jos Geysels, de geestelijke vader van het cordon en voormalig Agalev-politicus, vorig jaar aan De Standaard. ‘Dat cordon dateert van vóór de veroordeling voor racisme in 2004.’
De verschillende politiek partijen tekenden in 1992 een resolutie dat besturen met het Vlaams Blok onmogelijk maakte, zowel op lokaal als op nationaal niveau. In 2000 tekenden de voorzitters van VLD, CVP, Agalev en VU een ‘Charter voor de Democratie’ met daarin nog eens uitdrukkelijk ‘dat onze partij onverkort het “cordon sanitaire” rond het Vlaams Blok behoudt, wat betekent dat wij op geen enkel bestuursniveau politieke samenwerking zullen aangaan, akkoorden of coalities sluiten’.
Ook later, toen het Vlaams Blok vervelde tot het Vlaams Belang, bleef het cordon sanitaire intact. In tegenstelling tot vroeger is er geen geschreven akkoord meer tussen de partijen om niet samen te werken met Vlaams Belang, al blijft er wel een mondeling akkoord om niet met hen samen te werken. Ook N-VA, dat nog niet bestond toen het cordon werd verankerd, staat achter het cordon.
Vlaams Belang wint. Maar hoe komt dat? Waarom heeft Vlaams Belang weer de wind in de zeilen? In de video hieronder, opgenomen voor de verkiezingen, gaf senior writer Bart Brinckman al aan dat de kans op een nieuwe zwarte zondag zeker niet onbestaande is.
