Het succesrecept van Vlaams Belang ontleed: van "de frisse gezichten" tot "de zelfbescherming van de kleine man"

Het lijkt erop dat de thema’s die deze verkiezingen meespeelden in het stemhokje het Vlaams Belang als gegoten zaten. Zowel op het migratiethema als het socio-economische thema hebben ze sterk ingezet. 

"Migratie was echt top of mind bij de mensen", begint Jan Callebaut zijn verhaal. Hij voerde een tijdje geleden voor de VRT een onderzoek naar waar de Vlamingen van wakker liggen. En wat bleek daaruit? 69 procent van de Vlamingen gaf toen aan dat een "ongecontroleerde migratie" hen bezighield. 

"In Vlaanderen zitten we met een rechtse onderstroom, vooral op het vlak van migratie", zegt ook professor Jonathan Holslag. "Een flinke meerderheid staat sceptisch tegenover migratie, economisch, maar ook bijvoorbeeld crimineel. En dat is een voedingsbodem waar rechts en extreemrechts gedijen. Alleen kan N-VA niet zo ver gaan, het is voor hen schipperen tussen pragmatiek en ongezouten standpunten."

Daarbij kwam ook het socio-economische thema. "Bij de kleine man leefde vooral de angst om zijn bezittingen: zijn huis, zijn bouwgrond, zijn wijnkelder. Dat is heel hard binnengekomen. En vanuit een soort zelfverdedigingsreflex heeft die kleine man op Vlaams Belang gestemd", benadrukt Callebaut.

Toch is het voor Holslag opvallend dat de steun voor Vlaams Belang uit heel diverse hoeken van de samenleving lijkt te komen. "We merken hier dat Vlaanderen, dat toch een sterke economische regio is, toch naar rechts verschoven is. Het idee daarachter is: "We hebben het hier goed en willen dat zo houden”. Het is ook om een breuk te vormen met het linkse Wallonië."

Vlaams Belang heeft dat gevoel goed ingeschat en is zelf socio-economisch ook wat meer naar links geschoven, benadrukt socioloog Mark Elchardus. "Daarmee zijn er ook mensen over de streep getrokken."

Hij concludeert: "Het is de combinatie die het hem gedaan heeft."

Al ver voor de verkiezingen was het voor Callebaut duidelijk: de mensen wilden nieuw bloed en waren het geruzie van de traditionelere partijen meer dan beu. En dus kwamen daarbij zowel Vlaams Belang als Groen in beeld. 

"De middenklasse wilde verandering. Groen had het potentieel om 20 procent te halen, ze hadden de winnaars kunnen worden van deze verkiezingen", vertelt Callebaut. "Maar ze hebben dat niet omgezet in een actieprogramma, maar in een strooptocht naar middelen. De Vlaming is een doe-het-zelver, die denkt: "Ik moet voor mezelf en voor mijn bezittingen zorgen." En Groen heeft niet ingespeeld op die zorgen, op dat vlak hebben ze een slechte campagne gevoerd. Eigenlijk hebben ze het verknoeid in de laatste rechte lijn."

Eenzelfde geluid klinkt bij Elchardus. "De bezorgdheid over het klimaat is in dezen overschat, het stemgedrag heeft aangetoond dat de mensen het migratiethema toch belangrijker vonden. En de campagne is ook slecht gevoerd. Groen heeft nooit duidelijk kunnen maken wat er precies gedaan zou worden, hoe dat zou gebeuren en wie daar de zwaarste prijs voor zou betalen. Ze hebben geen concrete antwoorden kunnen bieden."

"Waren ze voortdurend campagne blijven voeren over het klimaat, dan hadden ze 15 procent kunnen halen", vult reclameadviseur Fons Van Dyck aan. "Maar ze hebben zich in de val laten lokken, zijn te eerlijk en open geworden over het financiële plaatje. Opeens ging het over sigaren en wijnkelders, daarmee zijn ze in de val gelokt."

Dus: volgens de sociologen heeft Groen het nooit helemaal kunnen waarmaken. Vlaams Belang daarentegen heeft volgens Callebaut "110 procent van zijn potentieel gerealiseerd". "Ze hebben een jonge en dynamische campagne gevoerd." Enkele voorbeelden? "Ze hebben dingen gerealiseerd in de sociale sfeer, op lokaal niveau, zijn bijvoorbeeld gaan helpen in de rusthuizen. Ze hebben niet gefulmineerd, maar heel netjes campagne gevoerd, vooral op sociale media. Er was geen agressie, geen bedreigingen, maar ze speelden in op de sympathie van de mensen. Ze waren niet bezorgd om de grote bedreigingen, maar om de kleine problemen van de mensen. Ze hebben zich gepresenteerd als hardwerkende jongeren, de frisse gezichten die netjes gekleed zijn en aan wie geen verleden kleeft."

"Ze hebben ook consequent hun "eigen volk eerst" verkocht aan de achterban", vult Holslag aan. "Ze hebben ook nog nooit bestuurlijke verantwoordelijkheid gehad, dus daarin hadden ze een soort maagdelijke reinheid. En dat staat bijvoorbeeld tegenover de spreidstand van N-VA: je kan geen beleids- en een oppositiepartij tegelijk zijn."

De grote vraag is nu: hoe moet het verder? Een glazen bol hebben we niet, dus het is afwachten wat er de komende dagen en weken zal gebeuren. "Maar de keerzijde van het cordon sanitaire is dat Vlaams Belang nog nooit geconfronteerd is met de verantwoordelijkheid om te besturen", vertelt Holslag. "In dezen moeten we misschien de democratie respecteren. Anders blijven de centrumpartijen rond hun eigen grote gelijk dansen en gaat het electoraal meer en meer naar rechts. En dat is een impasse waar niemand beter van wordt."

"Wie er ook aan de macht komt, het is duidelijk dat de regering volledig moet inzetten op die ongerustheid", eindigt Callebaut.