55 gevangenen gewurgd en doodgestoken bij bendegeweld in Brazilië
De afgelopen dagen zijn zeker 55 gedetineerden vermoord in Braziliaanse gevangenissen. Dergelijke slachtpartijen komen vaker voor in de overbevolkte detentiecentra, waar rivaliserende bendes elkaar naar het leven staan. De regering van Jair Bolsonaro wil een einde te maken aan de anarchie in de gevangenissen, maar het ontbreekt vooralsnog aan een helder plan.
De laatste geweldsuitbraak begon zondag tijdens het bezoekuur in de Anísio Jobim-gevangenis in Manaus, hoofdstad van de noordelijke deelstaat Amazonas. Gevangenen wurgden elkaar voor de ogen van hun bezoek met lakens of met blote handen. Anderen hadden scherpe punten geslepen aan tandenborstels, en gebruikten die als moordwapen. Er vielen vijftien doden.
De regering stuurde de militaire politie naar binnen, maar kon niet voorkomen dat het geweld zich verder verspreidde. Maandag vielen nog eens veertig doden in vier gevangenissen in de deelstaat. Het gaat om een strijd tussen facties binnen Familia do Norte (FDN), de belangrijkste criminele organisatie van Amazonas. De federale regering heeft troepen gestuurd om de lokale politie te ondersteunen, en zegt de situatie inmiddels onder controle te hebben.
‘We stapelen ze gewoon op elkaar’
Begin 2017 vielen ook al 120 doden in gevangenissen in Amazonas. Destijds ging het om een conflict tussen FDN, en Braziliës machtigste criminele organisatie Primeiro Comando da Capital (PCC). Amazonas, de grootste deelstaat van het land, grenst aan cocaïneproducenten Peru en Colombia. De regio vormt een spil in de drugsroutes naar Europa, en er woedt een bloedige strijd om territorium. Die oorlog wordt zowel binnen als buiten de gevangenissen uitgevochten.
Misdaadbestrijding is een speerpunt van de in januari aangetreden Bolsonaro. Maar hij richt zich met name op het aanpakken van corruptie, en het tegengaan van roofovervallen en drugshandel. Het verbeteren van de situaties in gevangenissen staat niet op de prioriteitenlijst. “Overbevolking?”, aldus Bolsonaro tijdens zijn campagne. “We stapelen ze gewoon op elkaar.”
Toch zijn hervormingen in het penitentiaire systeem essentieel om de misdaad op straat aan te pakken. Veel gevangenissen worden geregeerd door criminele bendes. Leiders van criminele organisaties coördineren vanuit gevangenissen de handel buiten. De bendes bieden jonge gedetineerden bescherming, en ronselen zo nieuwe leden. Jongens die de gevangenis in gingen na het stelen van een mobieltje, gaan naar buiten als doorgewinterde criminelen.
De Braziliaanse gevangenispopulatie is de afgelopen dertig jaar verachtvoudigd. Er zijn nu zo’n 850.000 gedetineerden, maar de capaciteit is niet meegegroeid. Detentiecentra raken steeds voller, gevangenen leven er in mensonterende omstandigheden. Ook rechtbanken kunnen de enorme werkdruk niet aan. Ruim een derde van de gedetineerden is nog niet voor een rechter verschenen, en zit vaak jaren in voorarrest.
Sergio Moro, minister van Justitie, pleit voor het bouwen van meer gevangenissen om zo de overbevolking tegen te gaan. Maar tegelijkertijd wil hij misdadigers harder straffen, en jongeren vanaf zestien jaar als volwassenen berechten. Het is dus dweilen met de kraan open. Moro heeft ook een inlichtingendienst voor gevangenissen in het leven geroepen, om beter zicht te krijgen op hoe de bendes zich organiseren. Hij wil leiders overplaatsen en isoleren van de rest.
Vast maandbedrag per gevangene
Vrijwel alle gevangenissen vallen onder de verantwoordelijkheid van de deelstaatregeringen, en op veel plaatsen gaan stemmen op om de gevangenissen te privatiseren. João Doria, gouverneur van São Paulo, wil dit jaar nog concessies uitbrengen voor negen nieuwe gevangenissen in de deelstaat. Doria kijkt daarbij naar het Amerikaanse model, waarin de staat privébedrijven een vast maandbedrag betaalt per gevangene.
Ook Bolsonaro staat open voor privatiseren. Het gaat hem vooral om kostenbesparing.
De vraag is echter of privatiseren de problemen niet verergerd. In de VS zijn private gevangenissen onveiliger omdat bedrijven beknibbelen op personeelskosten. Bovendien is er een perverse prikkel: hoe meer gevangenen, hoe meer de bedrijven verdienen. In een corrupt land als Brazilië betekent dat al snel dat rechters in ruil voor geld onschuldige verdachten veroordelen.
Wegrotten in de cel
De discussie over de wenselijkheid van privatiseren laait met de recente moordpartijen weer op. Want de gevangenissen waar deze week 55 gedetineerden zijn vermoord, worden sinds zes jaar beheerd door privébedrijf Umanizzare. Het zijn zogenoemde publieke-private samenwerkingen. Umanizzare kwam de afgelopen jaren onder vuur te liggen vanwege het niet naleven van arbeidswetten. Medewerkers klagen onder meer over structurele onderbezetting.
Het ontbreekt in Brazilië intussen aan een debat over wat de functie moet zijn van gevangenissen. Gevangenen hebben nauwelijks toegang tot onderwijs of cursussen. In plaats van hen voor te bereiden op een terugkeer in de maatschappij, en de kans op recidive zoveel mogelijk te verminderen, worden ze aan hun lot overgelaten. Het is electoraal gezien onhandig om dit ter discussie te stellen: een groot deel van de Brazilianen ziet gevangenen het liefst wegrotten in de cel.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
