Filosoof Russell Blackford pleit voor meer dapperheid in gevoelige tijden: ‘Mensen met onpopulaire ideeën moeten we steunen’

“Het punt is niet zozeer dat we de mensen moeten steunen met wie we het oneens zijn”, zegt de Australische filosoof Russell Blackford. “Al is het natuurlijk belangrijk om dat te doen. Maar mijn punt is vooral dat we mensen met onpopulaire ideeën moeten steunen. Als iemand in de problemen komt omdat hij iets zegt dat niet goed ligt bij de publieke opinie, dan moeten we in actie schieten. Dan moeten we dapper en eerlijk zijn.”

In zijn pas verschenen boek The Tyranny of Opinion voegt Blackford meteen de daad bij het woord. Hij neemt het op voor mensen die ontslagen werden of anderszins onheus behandeld omdat ze buiten de lijntjes kleurden. Blackford heeft het vooral gemunt op wat hij de “verontwaardigingsindustrie” noemt – en dan vooral die van de linkerzijde. “Ik heb het vooral over links, omdat dat als het ware mijn eigen stam is”, lacht hij wanneer ik hem via Skype te spreken krijg. “Ik behoor zelf tot die kant van het spectrum, daarom ben ik zo streng. Ik heb het moeilijk met de lafheid die ik daar soms zie.”

Kunt u eerst eens uitleggen wat u bedoelt met de ‘tirannie van opinie’?

Russell Blackford: “Er bestaan twee vormen van tirannie, dat schreef de liberale filosoof John Stuart Mill al in de negentiende eeuw. Er is de tirannie van de overheid die zegt wat we wel en niet mogen doen. Maar er zijn ook de ideeën van de cultuur waarin je leeft, en die kunnen je ook dwingen om jezelf te conformeren. Dat is ook een vorm van tirannie. De staat kan uw vrijheid aan banden leggen, maar de samenleving kan dat ook. Door ons, bewust of onbewust, te dwingen om bepaalde, heersende ideeën aan te nemen.”

Schrijft Mill niet dat die vorm van tirannie erger is dan die van de staat?

“Inderdaad. Mill maakte zich meer zorgen over die vorm van tirannie dan over die van de staat. Omdat het een veel verraderlijker vorm van tirannie is. Natuurlijk kan de staat erg draconische maatregelen nemen: u in de gevangenis stoppen, bijvoorbeeld. Maar de heersende cultuur kan je ook op allerlei zeer doortastende manieren straffen. Mensen kunnen hun job verliezen, hun reputatie, hun leven kan miserabel gemaakt worden.”

U schrijft dat u dit boek nooit zou hebben gepubliceerd toen u jonger was.

“Inderdaad. Ik zou zeker geaarzeld hebben, mocht ik aan het begin van mijn carrière staan. Nu ben ik bijna met emeritaat en kan mij nog weinig overkomen. Ik kan mij meer permitteren dan jonge filosofen. Ik ben ook beter geïsoleerd, ik kan tegen een stootje.”

Verdedigt u het absolute vrije woord?

“Nee, dat is mijn punt niet zozeer. Ik verdedig vooral de vrijheid van onderzoek, opinie en discussie. Het gaat mij om de praktische vrijheid om dingen te kunnen zeggen zonder je zorgen te hoeven maken over de gevolgen. Bij de freedom of speech gaat het vooral over wat de overheid toestaat. Bij mij gaat het vooral om de druk om te conformeren. Het gaat zeker niet om de vrijheid om wat dan ook te mogen zeggen: John Stuart Mill zei ook niet dat we de vrijheid moeten hebben om iemand te belasteren, bijvoorbeeld.”

Ik mag u niet zomaar een pedofiel noemen.

“Precies. Sommige mensen denken dat je dat wél moet kunnen in het kader van de free speech. Maar dat klopt natuurlijk niet. Ik heb het ook niet over de schending van privacy, ook daar heb ik problemen mee. Ik heb het over ideeën waarvan de heersende opinie vindt dat je ze niet mag uiten. Ideeën die niet populair zijn en waarvan ik zelf soms ook liever zou hebben dat ze niet bestaan.”

Geef eens een voorbeeld?

“Kent u de Amerikaanse anti-abortusactivist Troy Newman? Hij vindt dat abortus moord is. Ik ben het daar niet mee eens, maar ik vind niet dat men hem daarom de toegang tot Australië moet ontzeggen, zoals een paar jaar geleden gebeurde.

“Als hij mensen ertoe zou aanzetten om abortusartsen te vermoorden, dan zouden we hem kunnen aanhouden en eventueel straffen. Maar het is niet verboden om tegen abortus te zijn.”

Ontmenselijkende taal gebruiken is voor u wel een stap te ver.

“Ja, dat is erg gevaarlijk. Mensen ongedierte noemen – ratten, slangen, kakkerlakken – kan leiden tot volkerenmoord, dat weten we ondertussen. En het is goed dat er wetten bestaan die het aanzetten tot genocide bestraffen. Als Troy Newman abortusartsen zou vergelijken met ongedierte, zou hij wel een grens overschrijden. Er is een grijze zone, dat geef ik toe. Maar hoe meer dingen in die grijze zone je wilt bestraffen, hoe minder vrij en liberaal je samenleving wordt.”

Waar is de tirannie van opinie het ergst?

“Ik zie heel veel druk om te conformeren aan de kant van de linkerzijde die strijdt voor sociale rechtvaardigheid. Ik hou niet van de term social justice warriors, maar zo worden ze soms genoemd: de linkerzijde die vindt dat je bepaalde dingen niet meer kunt zeggen. Ik steun bevrijdingsbewegingen, ik ben blij dat we homoseksualiteit aanvaarden, dat we het homohuwelijk erkend hebben. Maar ik vind niet dat je mensen moet verbieden om te zeggen dat ze tégen het homohuwelijk zijn, of dat de homoseksuele daad zondig is.”

Hoewel u daar anders over denkt.

“Uiteraard, maar daar gaat het dus niet over. In principe ben ik het eens met mensen die vechten voor sociale rechtvaardigheid. Maar ik ben bezorgd als ze een klimaat creëren waarin mensen, louter omwille van hun mening, narigheid kunnen ondervinden. Soms worden ook mensen die dezelfde strijd voeren, onder druk gezet en aangevallen, omdat ze het niet op de juiste manier doen.”

Hoe bedoelt u?

“Neem nu Laura Moriarty, de Amerikaanse schrijfster van het boek American Heart. In dat boek worden moslims door de overheid opgesloten in concentratiekampen. Het is een zeer politiek correct boek, dat het opneemt voor de moslims. Alleen kwam Moriarty in de problemen omdat het hoofdpersonage van haar boek een niet-islamitisch, blank meisje is dat moslims helpt. Dat kon niet, vonden sommigen, dat de heldin van het boek, de redder als het ware, wit is. Ook dat is tegenwoordig niet meer politiek correct.”

Terwijl de intenties nobel waren.

“Dat is het dus. De intenties tellen niet meer. Als je iets niet op de juiste manier doet of zegt, dan krijg je het aan de stok met de linkerzijde die voor sociale rechtvaardigheid vecht. Dat is een typisch voorbeeld van de opinietirannie.”

Toen BBC-presentator Danny Baker onlangs werd ontslagen nadat hij de royal baby had vergeleken met een aapje, verdedigde u hem ook.

“Ik vond het een behoorlijk smakeloze grap, laat dat duidelijk zijn. De baby van een vrouw met een gemengde achtergrond voorstellen als een aapje, getuigt van weinig goede smaak. In de Verenigde Staten circuleren zulke memes onder racisten. Maar ik denk echt dat Danny Baker zich daarvan niet bewust was. Het was een smakeloze grap, maar de intentie was volgens mij niet racistisch.”

Doet de intentie ertoe?

“Ik denk van wel. Natuurlijk kun je de precieze intentie nooit achterhalen, maar ik twijfel er sterk aan dat het publiek het mopje van Danny Baker op een racistische manier heeft geïnterpreteerd. Het was een mopje over het koningshuis. Alleen overgevoelige mensen lezen het op een andere manier. En dus heeft Baker zijn baan verloren doordat sommige mensen overgevoelig zijn. En dat zou niet mogen.”

Is vooral links overgevoelig?

“Ik denk het wel. Dat soort druk komt ook van rechts, maar aan de linkerzijde bestaat een verzameling orthodoxe standpunten en termen waarvan je niet meer mag afwijken. Het volstaat niet meer om het hart op de juiste plaats te hebben, je moet de juiste humor hebben, de juiste beelden gebruiken, de juiste woorden hanteren, de juiste heldin kiezen voor je roman. Dat is belachelijk. Dat is een religie geworden, met allerlei voorschriften die je niet mag overtreden. En zo moet iedereen op eieren lopen.”

Over taal gesproken: de Britse krant The Guardian heeft het niet langer over global warming, maar over global heating. In een memo heeft de hoofdredactie de journalisten daarvan op de hoogte gebracht, bij wijze van suggestie.

“Journalisten mogen de termen gebruiken die ze willen, maar mocht mijn universiteit mij ooit een memo hebben gestuurd met de aanbeveling om die of die term te gebruiken, dan zou ik mij daartegen verzet hebben. Kranten hebben overigens wel vaker zulke richtlijnen. Mij lijken dat onnodige restricties op je vrijheid als journalist.”

Is de pers dapper genoeg als het gaat over de verdediging van mensen die lijden onder de druk van publieke opinie?

“Ik zou graag zien dat de pers wat dapperder was. Media helpen vaker om conformisme door te drukken, dan om de druk van de publieke opinie aan te klagen. Media doen vaak ook mee aan het opjagen van mensen die in de problemen komen. En dat is niet de rol van de media. Media zijn geen rechters, maar moeten erop toezien dat iedereen een eerlijk proces krijgt. Ook als het geen juridische kwestie is, maar als iemand ontslagen wordt, bijvoorbeeld.”

U geeft in uw boek het voorbeeld van Ronald Sullivan, een Amerikaanse jurist die zijn job als decaan van een studentenresidentie verloor omdat hij deel uitmaakt van het juridisch team dat Harvey Weinstein verdedigde.

“Sullivan is nog altijd prof, maar zijn baan als decaan van een studentenresidentie is hij kwijt. Terwijl het toch een fundament van ons systeem is dat iedereen verdedigd moet worden, ook Harvey Weinstein. Iemand aanvallen omdat hij een onpopulaire persoon verdedigt, is vreselijk. We zouden Sullivan juist moeten bewonderen.”

De linkse lafheid is begonnen, schrijft u, toen Salman Rushdie wegens zijn roman De duivelsverzen een fatwa van ayatollah Khomeini over zich heen kreeg.

“Absoluut. Zelfs machtige politici waren toen te laf om hem te verdedigen. The Guardian viel Rushdie zelfs aan omdat hij die roman geschreven had. Uit de roman van Rushdie bleek weinig eerbied voor de islam, maar dat is juist wat we van kunstenaars verwachten, dat ze grote ideeën en ideologieën tegen het licht houden en doorprikken. We moeten Rushdie bewonderen. Alle intellectuelen hadden aan zijn kant moeten staan. Helaas was dat helemaal niet het geval. Onbegrijpelijk.”

Waar komt dat linkse conformisme vandaan?

“Volgens mij heeft het onder meer te maken met de inzichten van de Duitse filosoof Herbert Marcuse, die in 1965 het essay ‘Repressieve tolerantie’ schreef. Volgens Marcuse was het toegestaan om sociale en fysieke kracht te gebruiken om rechts het spreken te beletten.

“Hij vond dat er een noodtoestand heerste. Vervolgens zie je in de jaren tachtig het idee dat de sociale revoluties uit de sixties niet ver genoeg gingen. Dat vrouwen en Afro-Amerikanen wel dezelfde rechten hebben, maar nog altijd onderdrukt worden.”

Dat is toch ook zo?

“Er zit iets in, ja. In elk geval is het ongeduld toen begonnen. Formele rechten waren niet genoeg, het moest verder gaan. Zo kwamen er marsen tegen pornografie. Niet alleen tegen vrouwonvriendelijke pornografie, waar ik ook een bezwaar tegen zou hebben, maar tegen alle vormen van pornografie. Dat ongeduld, en dat protest leidt tot een vorm van onderdrukking: wie het niet met ons eens is, wordt buitengesloten. Nu begrijp ik dat allemaal wel – nogmaals: links is mijn eigen stam – maar het loopt uit de hand.”

Aan de universiteit van Amsterdam ontstond onlangs opschudding omdat Jordan Peterson er zou spreken, de omstreden psycholoog die populair is bij rechtse mannen. Er werd opgeroepen om hem te de-platformen zoals dat tegenwoordig heet: hem geen podium aan te bieden. Wat vindt u van die trend?

“Dat het een knettergekke trend is. Wat je ook van Peterson mag denken, hij is zeker niet iemand die oproept tot geweld of wat dan ook. Ik kan mij voorstellen dat je regelrechte nazi’s geen podium wilt geven, maar een sociaal-conservatief denker zoals Peterson? Ik ben het over veel niet met hem eens, ik vind zijn boek 12 regels voor het leven helemaal niet zo goed. Ik kan begrijpen dat je hem niet mag, maar hem zo gevaarlijk vinden dat hij niet meer zou mogen spreken, dat is al te gek.”

Aan universiteiten, zeker in de Angelsaksische wereld, rukken de zogenaamde safe spaces op, plekken waar tijdens debatten tegengeluiden worden geweerd.

“Het probleem is hier opnieuw de overgevoeligheid. Als je een bepaalde spreker niet wilt horen, blijf dan thuis. Ik kan begrijpen dat iemand tijdens een trans-Atlantische vlucht geen aanstootgevende lezing wil horen, omdat je op dat moment vastzit in een vliegtuig en niet weg kunt. Maar op een universiteitscampus kan iedereen kiezen welke lezingen of debatten hij al dan niet wil bijwonen.”

Begrijpt u niet dat sommige mensen liever geen kwetsende dingen horen?

“Jezelf gekwetst voelen is niet het soort schade waar liberale denkers zoals John Stuart Mill het over hadden als redenen om de vrijheid van spreken te beperken. Als u en ik dezelfde vrouw begeren en u verovert haar, dan kwetst u mij ook, dan doet u mij pijn. Maar de staat of wie dan ook hoeft daar verder niet tussen te komen.”

Kunt u zich vinden in de stelling dat u, als blanke heteroseksuele man, geprivilegieerd bent in deze wereld?

“Ook daar zit misschien iets in. Er zijn zeker mensen die in een bubbel leven en niet weten wat anderen doormaken. Anderzijds: ik ben de zoon van een arbeider en heb een zwaar Australisch accent, en dat was ook geen voordeel tijdens mijn academische carrière. Ik weet niet wat het is om als vrouw problemen te ervaren, maar ik weet wél wat het is om problemen te ervaren. En ook dat wordt tegenwoordig betwist: het lijkt wel alsof je als blanke man de wereld niet kunt begrijpen.”

Omdat je bepaalde ervaringen en bijbehorende inzichten mist.

“Precies. Omdat je als het ware een kennishandicap hebt. Maar dat mes snijdt aan twee kanten, want ik kan evengoed zeggen dat iemand die uit een achtergestelde positie komt, de wereld niet in de volle breedte kan kennen. Laten we dus vooral voorzichtig zijn met dat soort opvattingen en oordelen.”

Over verschillen tussen mannen en vrouwen gesproken: dat Google James Damore ontsloeg, vindt u ook onaanvaardbaar.

“Absoluut. Die man is dus ontslagen omdat hij in een memo dingen schreef over de psychologische verschillen tussen mannen en vrouwen, en omdat zoiets gevoelig ligt. Daarmee heeft Google een zeer slecht voorbeeld gesteld, want de volgende werkgever zal misschien hetzelfde doen.”

Wat kunnen we doen?

“Ik vraag niemand om zichzelf of zijn eigen baan op het spel te zetten. Maar als je een zekere bescherming geniet, kun je proberen om dapper en eerlijk te zijn. Politici kunnen zich dat permitteren, academici, sommige journalisten, en CEO’s van grote bedrijven zoals Google. Zij bevinden zich in een positie waarin ze sociale druk kunnen weerstaan.”

Tot slot: vindt u dat de overheid fake news aan banden moet leggen? In Europa gaan steeds meer stemmen op om dat te doen.

“Ik denk dat dat een heel gevaarlijk pad is. Als er lasterlijke berichten verschijnen over een weerloos individu, moet die naar de rechter. Maar fake news als zodanig verbannen – hoe ga je dat doen, waar trek je de lijn? Je verbant in feite politieke opinies, dan. En als je daarmee begint, weet je niet waar je eindigt. Ik hou niet zo van argumenten over het hellend vlak, maar in dit geval zou ik daar toch voor uitkijken.”