Hoelang houdt de coalitie van Merkel het nog vol?
Een leiderschapscrisis in de top van de socialistische SPD: de Grote Coalitie van bondskanselier Angela Merkel heeft het moeilijk. Hoe lang nog voordat het spel uit is? Vier scenario’s.
“Wij zullen het regeringswerk voortzetten, serieus en vooral met een groot gevoel voor verantwoordelijkheid.” Bondskanselier Angela Merkel staat pal voor de coalitie van ‘haar’ CDU met de SPD, die in een leiderschapscrisis is beland nadat partij- en fractievoorzitter Andrea Nahles zondag haar vertrek aankondigde. Nahles gold als een belangrijke steunpilaar van de grote coalitie (‘Groko’). Op haar aandringen gingen de sociaal-democraten, ondanks verzet op de linkervleugel, in 2017 in zee met de christendemocraten van Merkel.
Nu rijst de vraag of de SPD de stekker uit de coalitie trekt, en zo ja, wanneer. Haalt de bondskanselier de kerstdagen?
Zo snel mogelijk breken
Het zijn de mindere goden in de SPD die vinden dat de tijd gekomen is om de coalitie op te blazen. “Andrea Nahles stond voor het bestaan van de Groko – de stabiliteit is twijfelachtig geworden”, zei een partijfunctionaris. “Als je merkt dat je op een dood paard rijdt, moet je afstappen”, twitterde een parlementslid.
Breekt de SPD met de CDU, dan zijn er drie mogelijkheden: vervroegde verkiezingen, een CDU-minderheidskabinet of het vormen van een coalitie met de Groenen en de liberale FDP. Alom wordt gezegd dat de SPD geen belang heeft bij verkiezingen, omdat die desastreus zullen uitpakken. In een peiling van het afgelopen weekeinde daalde de partij tot 12 procent, nog onder de historisch slechte uitslag van 15,8 procent bij de Europese verkiezingen.
Een coalitie van een andere samenstelling ligt ook niet voor de hand. De Groenen die de SPD bij de verkiezingen ruimschoots voorbijstreefden, koesteren hun plek als tweede partij van het land en willen niet in de schaduw staan van Merkel: dat is de SPD de afgelopen jaren immers slecht bekomen. Met een minderheidskabinet kan Merkel in theorie haar bondskanselierschap voortzetten tot de nationale verkiezingen van 2021.
Een breuk na verkiezingen in het oosten
In het najaar worden in drie oostelijke deelstaten verkiezingen gehouden: Brandenburg, Saksen en Thüringen. SPD en CDU dreigen veel kiezers kwijt te raken aan de rechts-populistische partij AfD. Reden om elkaar vast te houden?
Het ziet er voor de SPD slechter uit dan voor de CDU. Bij de Europese verkiezingen kwam de AfD als grootste uit de bus in Brandenburg, waar een minister-president van SPD-huize zetelt. Zo ook in Saksen, waar de CDU regeert. Maar in Thüringen bleef de CDU de AfD voor. Volgens Duitse media heeft de SPD ‘het oosten’ al opgegeven. Hoe veel nederlagen op rij kan een partij verdragen? In de westelijke deelstaat Bremen, ruim zeventig jaar geregeerd door de SPD, won de CDU in mei de verkiezingen. Als de SPD wil breken, dan ligt dat meer voor de hand na nog een paar nederlagen. De opties voor Merkel zijn dan dezelfde: vroegtijdige verkiezingen, een minderheidskabinet of een nieuwe coalitie. Wellicht voelen de Groenen daar dan wel voor, want in het oosten boeken ze naar verwachting geen spectaculair resultaat.
Eerst de balans opmaken
In het regeerakkoord van CDU en SPD staat dat eind dit jaar het beleid wordt geëvalueerd. Kassensturz, heet die gezamenlijk beoordeling. Het betekent zoveel als ‘de balans opmaken’, maar ook ‘afrekening’. De SPD is gefrustreerd dat haar successen niet door de kiezers werden gehonoreerd. The New York Times wees er dit weekeinde fijntjes op dat Merkel aan de gerenommeerde Harvard-universiteit onlangs een eredoctoraat kreeg, mede omdat Duitsland het minimumloon en het homohuwelijk invoerde – terwijl dat SPD-initiatieven waren. Eind dit jaar staat ook een SPD-partijcongres op het programma. Met een breed draagvlak kan de partij wellicht de verleiding niet (meer) weerstaan om uit de coalitie te stappen.
Merkel regeert door tot 2021
Merkel wil met de SPD ‘het karwei afmaken’, om een oude verkiezingsleuze van de Nederlandse zusterpartij CDA aan te halen. Voorwaarde is wel dat de CDU een leiderschapscrisis bespaard blijft. Merkels gedoodverfde opvolger Annegret Kramp-Karrenbauer (AKK) heeft als partijvoorzitter nog weinig indruk gemaakt. Ook niet op Merkel zelf, weet de Duitse pers te melden. De positie van AKK lijkt vooralsnog niet in gevaar, maar het afscheid van Nahles toont aan dat aanhoudende kritiek iemand murw kan beuken.
