Hoe stemmen we in 2024: met potlood en papier, op een stemcomputer of online?

De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) roept de Vlaamse en federale overheid op om op zoek te gaan naar "nieuwere, efficiëntere stemsystemen". De VVSG reageert daarmee op het pleidooi van Vlaams ombudsman Bart Weekers voor meer elektronische stembussen. Volgens de VVSG heeft elektronisch stemmen inderdaad veel voordelen, maar de stemcomputers kosten de gemeenten te veel geld.

Tijdens de voorbije federale, regionale en Europese verkiezingen werkte ongeveer de helft van de Vlaamse gemeenten met stemcomputers. Gemeenten zijn niet verplicht om voor elektronisch stemmen te kiezen, de federale en Vlaamse overheid werkten een uniform systeem uit dat gemeenten al dan niet kunnen gebruiken. Als het van Vlaams ombudsman Bart Weekers afhangt, zouden in 2024 alle Vlaamse gemeenten voor stemcomputers moeten kiezen.

Weekers kreeg tijdens de verkiezingen van 26 mei namelijk een hoop klachten binnen over Vlamingen die niet wilden bijzitten of tellen in een stem- of telbureau. Als die trend zich doorzet, vreest hij dat een te lage opkomst van bijzitters en tellers de verkiezingen van 2024 zouden kunnen  belemmeren.

Te duur voor gemeente

Stemcomputers hebben inderdaad het voordeel dat er minder bijzitters en tellers nodig zijn, maar de VVSG wijst ook op de hoge kosten van het systeem. Ze zijn in de eerste plaats duur om aan te kopen, maar ze moeten tussen de verkiezingen ook bewaard worden in een loods, onderhouden worden en voor elke verkiezing getest worden. "En dat terwijl die computers enkel en alleen gebruikt kunnen worden voor verkiezingen", zegt Nathalie Debast van de VVSG.

Bij de introductie van het digitale stemsysteem in 2012 heeft de Vlaamse overheid de aankoop van stemcomputers voor 80 procent gefinancierd en de federale overheid voor 20 procent. Die financiële steun in 2012 was echter eenmalig. De steden en gemeenten die nu de overstap naar elektronisch stemmen willen maken, moeten de volle pot betalen.

Bovendien hebben de huidige stemcomputers naar verluidt een gegarandeerde levensduur van 15 jaar. De computers die sinds 2012 in gebruik werden genomen, zouden dus tot 2027 gebruikt kunnen worden. Tenzij de Vlaamse en federale overheid beslissen om de computers langer te gebruiken, zullen ze over enkele jaren dus vervangen moeten worden.

Online, thuis of in stembureau

De VVSG roept de federale en Vlaamse overheid daarom op om op zoek te gaan naar "nieuwe, efficiëntere stemsystemen", zoals bijvoorbeeld online stemmen. Dat zou het probleem van de bijzitters en tellers kunnen oplossen, dat door de ombudsman werd aangekaart, en zou het organiseren van de verkiezingen ook een pak goedkoper maken voor de gemeenten. Online stemmen zou dan bijvoorbeeld thuis kunnen gebeuren of zoals nu in een stembureau.

Debast benadrukt wel dat zo'n nieuw stemsysteem niet moeilijker mag zijn dan het nu is en dat het een veilig en correct systeem moet zijn. "De burgers moeten zekerheid hebben over de uitslagen." Online stemmen bestaat bijvoorbeeld al in Estland, waar de overheid al lang op de digitale trein is gestapt. "Laten we eens kijken hoe het daar werkt", roept Debast de Vlaamse en federale overheid op.

De VVSG vindt het nu een geschikt moment om de verschillende mogelijkheden te onderzoeken. "Laten we niet zomaar de huidige computers vernieuwen", zegt Debast, "maar bekijken wat er meer mogelijk is". "Het verzadigingspunt bij de gemeenten om over te schakelen op stemcomputers is bereikt. De hoge kostprijs en de mankementen tijdens voorbije verkiezingen houden de gemeenten tegen. De verkiezingen van 2024 zijn een ideaal moment om een nieuw systeem uit te testen", vindt Debast.

Online stemmen werd overigens vijf jaar geleden al in het federale regeerakkoord opgenomen en zou dus eigenlijk tijdens de voorbije verkiezingen voor het eerst toegepast worden. Maar het voorbereidende onderzoek liep naar verluidt altijd vast op het stemgeheim, dat vastligt in de Grondwet. Familieleden zouden elkaar namelijk kunnen beïnvloeden, zo bleek. Volgens Binnenlandse Zaken zal online stemmen alleen kunnen als dat stemgeheim gegarandeerd kan worden of het artikel in de Grondwet aangepast wordt.

Meest gelezen