Vader van geïnterneerde: ‘Voor een land als België is dit een ware schande’

Bram* is 22 jaar en zit al bijna anderhalf jaar in de gevangenis, sinds januari 2018. Hij is nochtans geïnterneerd. De rechtbank oordeelde dus dat hij een psychische aandoening heeft, waardoor hij niet verantwoordelijk is voor zijn daden.

“De officiële diagnose is dat hij een paranoïde persoonlijkheidsstoornis heeft”, zegt zijn vader Yvan Pieters. “In zijn geval betekent dat dat hij een beetje in zijn eigen wereld zit. Hij heeft problemen met emoties en relaties en heeft meermaals geweld gebruikt. Elke zondag ga ik langs. Hij was rustig de laatste keer, door de medicatie. Maar vergis je niet, hij begrijpt dat hij daar niet op zijn plaats zit. Hij vindt het een schande.”

In tegenstelling tot andere gedetineerden weet een geïnterneerde niet wanneer hij vrijkomt. Ook Bram kreeg op het document bij zijn internering als einddatum 3/12/9999.

“Dat is gruwelijk”, zegt zijn advocaat Bart Siffert. “Voor wie opgesloten zit, is elke dag in onzekerheid de hel. Als je twee jaar cel krijgt, kun je ten minste aftellen. Als geïnterneerde kun je dat niet.”

Recht op zorg

Sinds minister van Justitie Koen Geens (CD&V) in 2016 de interneringswet invoerde, hebben geïnterneerden recht op zorg. De kamer voor de bescherming van de maatschappij beslist waar ze die zorg moeten krijgen. Bij Bram beval die kamer in oktober vorig jaar dat hij naar een forensisch psychiatrisch centrum (FPC) moet, omdat daar gespecialiseerde hulp is en een streng beveiligd regime geldt. Maar de plaatsen in de FPC’s zijn beperkt. Bram staat op de 50ste plaats op de wachtlijst. In afwachting moet hij dus in een gevangenis verblijven.

Officieel gaat het om de psychiatrische vleugel van de gevangenis, waar zorgteams aanwezig zijn. In realiteit is België al 25 keer veroordeeld voor net het gebrek aan zorg in de gevangenissen.

De afgelopen jaren is er daarom veel veranderd, met vallen en opstaan. In 2014 ging het FPC in Gent open. Drie jaar later volgde een FPC in Antwerpen, specifiek om geïnterneerden met een hoog veiligheidsrisico uit de gevangenissen te halen. 

Vorig jaar bleek dat de uitstroom uit de FPC’s niet zo vlot verliep als aanvankelijk aangekondigd was, maar een inhaalbeweging is ingezet. Het FPC Gent biedt plaats aan 264 geïnterneerden. Vijf jaar na de opstart zijn 117 patiënten uitgestroomd, meestal naar minder zwaarbeveiligde psychiatrische ziekenhuizen of beschut wonen. Van de FPC-verlaters zijn er twaalf opnieuw in een FPC terechtgekomen, zeventien belandden opnieuw in de gevangenis.

Er bestaat ook een hoogbeveiligde psychiatrische afdeling voor 20 geïnterneerde vrouwen in Zelzate. Al kwamen daar snel wantoestanden aan het licht, waarna in april de samenwerking met de hoofdarts werd beëindigd. Voorts zijn er 30 plaatsen gekomen in een longstay-afdeling in Bierbeek, en 72 extra bedden in psychiatrische ziekenhuizen. 

De nieuwe interneringswet maakte het ook moeilijker om mensen te laten interneren. Er moet nu sprake zijn van feiten die een ‘aantasting van de fysieke of psychische integriteit’ veroorzaken. Het gevolg van deze maatregelen: in vijf jaar tijd is het aantal geïnterneerden in de gevangenis gehalveerd, van 1.087 in 2014 naar 540 nu. Maar het afgelopen jaar is de daling gestokt. 

De uitzichtloosheid van geïnterneerden in de gevangenis leidt er volgens experts toe dat hun situatie verergert. Het verslag van de psychosociale dienst van de gevangenis van Merksplas meldt dat Bram een poging ondernam om zich te verhangen op 20 maart jongstleden, waardoor hij op de crisisafdeling belandde.

Agressie

Al sinds Bram kan lopen en praten, weten zijn ouders dat hij niet als andere kinderen is. Als baby heeft hij slaapproblemen, maar dat hebben wel meer kinderen. De eerste maand in de kleuterschool is nog maar net achter de rug, of de directie moet de ouders al op gesprek roepen. Bram gedraagt zich agressief, niet alleen tegenover andere kinderen, maar ook tegenover de juf.

Het eerste jaar mag hij nog uitdoen, daarna moeten ze hulp zoeken bij een kinderpsychiater. Na enkele tests gaat Bram naar een instelling. De eerste in een lange rij. Hij krijgt ook medicatie. Anderhalf jaar verblijft het kind in die instelling, maar ook daarna, op zijn nieuwe school, toont hij zich agressief.

“Hij duldde geen vrouwelijke autoriteit, rebelleerde en gebruikte dikwijls geweld”, zegt zijn vader. “Hij verdikte door de medicatie, waardoor de andere kinderen hem uitlachten. Gevolg: weer agressie.”

Bram verslijt tijdens zijn jeugd zeven scholen en drie psychiatrische instellingen. De puberteit brengt nieuwe problemen met zich, met zware incidenten ten aanzien van meisjes. “Hij kan zijn emoties niet controleren. Een meisje dat naar hem lacht, is voldoende om te denken dat ze hem graag ziet. En dan gaat hij haar stalken.”

Vergrijpen

De problemen escaleren pas echt als Bram meerderjarig wordt. Hij gaat een kortstondige relatie met een meisje aan, maar als zij er een punt achter zet, belandt hij in een depressie. Met een mes probeert hij zelfmoord te plegen. Via een spoedprocedure neemt het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Alexius in Grimbergen hem op, maar vanwege zijn wangedrag moeten ze hem na verloop van tijd op straat zetten.

In de twee daaropvolgende jaren stapelen de strafbare feiten zich op. In een maatwerkbedrijf in de sociale economie, wat vroeger een beschutte werkplaats heette, geeft hij een vuistslag in het gezicht van een begeleidster en probeert hij haar te wurgen. De vrouw kan door haar collega’s ontzet worden. Als zijn stiefzus in bikini in de tuin zit om te studeren, bespringt hij haar, grijpt haar bij de keel, betast en zoent haar. Door haar hevig verweer en geroep stopt hij uiteindelijk.

Intussen heeft Bram in een van de instellingen cocaïne en heroïne leren kennen. Een centrum dat daders van seksueel misbruik helpt, meldt de ouders dat hun zoon een gevaar betekent voor zichzelf, maar vooral voor anderen. Met de nodige argwaan wordt hij opnieuw opgenomen in Sint-Alexius in Grimbergen, maar de maat is vol als hij een verpleegster vuistslagen in het gezicht toedient.

Na een klacht van Sint-Alexius belandt hij in januari 2018 in de gevangenis van Sint-Gillis. “Enkele dagen later vroeg de psychiater van Sint-Alexius of we geen klacht wilden indienen voor zijn poging om zijn stiefzus te verkrachten. Dat zou zijn kansen verhogen om in een gespecialiseerd psychiatrisch ziekenhuis te worden opgenomen. Dat is het probleem in België bij meerderjarigen: er moeten eerst ernstige feiten gebeuren.”

Julie Van Espen

Met zijn wanhoopskreet wil Yvan Pieters ook situaties vermijden zoals de moord op Julie Van Espen, de 23-jarige vrouw die begin maart na een lange zoektocht dood werd teruggevonden. Ook de vader van de verdachte, Steve Bakelmans, liep naar eigen zeggen de deuren van psychiaters plat met zijn zoon. Pieters is van mening dat de psychiatrische hulp in België tekortschiet zodra de meerderjarige leeftijd bereikt is.

“Er zijn zo veel parallellen met de moordenaar van Julie Van Espen. Hoe is deze dader opgevangen, begeleid en verzorgd? Volgens zijn vader had hij gezien zijn verleden geïnterneerd moeten zijn. Dan hadden we hoogstwaarschijnlijk twee verkrachtingen en een gruwelijke moord minder gehad.”

Ook de ouders van Kim De Gelder zochten psychiatrische hulp tijdens zijn jeugd. Recentelijk is beslist dat De Gelder, tien jaar na de moordpartij in een kinderdagverblijf in 2009, geïnterneerd moet worden. Hij zal allicht nummer 60 zijn op de wachtlijst voor een plaats in een FPC.

Vergeetput

Bram is geïnterneerd sinds mei 2018, maar zit dus in de gevangenis van Merksplas, in De Haven, een paviljoen voor geïnterneerden met een mentale beperking. Veruit de meeste geïnterneerde gedetineerden in Vlaanderen verblijven in de gevangenis van Merksplas: 98 in totaal. Een vergeetput, zegt Henri Heimans, eremagistraat van het hof van beroep van Gent en voorvechter van geïnterneerde personen. “De psychiatrische zorg is beneden alle peil.”

Exact een jaar geleden schreven de partners van enkele gedetineerden een open brief over de omstandigheden in Merksplas, waaronder het gebrek aan psychologische begeleiding. Een medewerker in Merksplas bevestigt dat het personeelstekort sindsdien niet verholpen is. 

“We zien zeker iedereen, maar het is zo weinig dat het in de praktijk soms neerkomt op geen begeleiding”, zegt de medewerker. Er zijn twee psychiaters en twee psychologen, maar een van hen moet ook de coördinatie van het team erbij nemen. Het gaat in totaal om een dertigtal mensen, van wie de meesten verpleegkundigen zijn, maar er zijn ook therapeuten en maatschappelijk assistenten. Ze staan niet enkel in voor de geïnterneerden, maar ook voor veroordeelden met een psychische kwetsbaarheid. “Te weinig”, zegt de medewerker. “Het gaat om mannen met zware behoeftes, die in de gevangenis zijn beland.”

Volgens het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen is het stempel ‘vergeetput’ een “perceptieprobleem” uit het verleden. “Die perceptie is ontstaan door het jarenlange gebrek aan externe forensische zorgverlening”, zegt de woordvoerder. “Nu is er meer externe begeleiding buiten de muren voorhanden, zoals opvangplaatsen in de externe psychiatrie en de opening van twee FPC’s, waardoor de doorstroming veel vlotter verloopt en op maat van de geïnterneerde gewerkt kan worden.”

De vader van Bram voelt zich bedot, omdat hij op vraag van Sint-Alexius zijn stiefdochter klacht liet indienen, terwijl het niet heeft geleid tot meer hulp voor zijn zoon. “Ik ontken niet dat mijn zoon een gevaar betekent, maar dat men een jongeman met psychiatrische problemen opsluit in een gevangenis zonder enige vorm van begeleiding of behandeling vind ik voor een beschaafd land als België een ware schande. Psychiatrische patiënten horen niet thuis in een gevangenis.”

*Bram is een schuilnaam

Wie vragen heeft over zelfdoding, kan terecht op de Zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be